Qərbin çox ciddi təzyiqlərinə, embarqolarına, pressinqinə və sanksiyalarına məruz qalan Rusiya postsovet məkanındakı münasibətlər sistemini yeniləmək, üzləşdiyi çağırışlara adekvat cavab verən və riskləri önləyən model halına gətirmək istəyir.
Yenilənmə prosesində Azərbaycan xüsusi yer tutur.
Azərbaycan-Rusiya münasibətləri uzun tarixə və kompleks xarakterə malikdir. Bu əlaqələr təkcə ikitərəfli münasibətlərin çərçivəsində deyil, həm də regionun və dünyanın geosiyasi xəritəsində əhəmiyyətli yer tutur. 2024-cü ildə bu münasibətlər daha da inkişaf edib və yeni mərhələyə qədəm qoyub. İmzalanan müqavilələr, sazişlər və razılaşmalar bu əlaqələrin müxtəlif yönlərini əhatə edir və hər iki ölkənin strateji maraqlarına xidmət edir.
2024-cü ildə Azərbaycan və Rusiya arasında siyasi münasibətlərdə əhəmiyyətli irəliləyişlər olub. Rəsmi Bakının və Moskvanın yüksək səviyyəli görüşləri ikitərəfli münasibətlərin gücləndirilməsinə və regionda sabitliyin təmin edilməsinə yönəlib. Bu görüşlər çərçivəsində regionda təhlükəsizlik, sülh və əməkdaşlıq məsələləri müzakirə olunub, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində birgə səylər göstərilib.
Rusiya Azərbaycan üçün strateji tərəfdaş olaraq qalır və bu münasibətlərdə qarşılıqlı etimad və hörmət mühüm rol oynayır. 2024-cü ildə imzalanan anlaşmalar siyasi əlaqələrin daha da möhkəmlənməsinə xidmət edib.
Azərbaycan və Rusiya arasında geosiyasi münasibətlər regionda mövcud güc balansının qorunmasında vacib rol oynayır. Xüsusilə, Qafqaz və Xəzər regionu bu ölkələrin maraq dairəsinə daxildir. 2024-cü ildə Rusiya və Azərbaycanın bu regionlardakı maraqları çərçivəsində bir sıra vacib razılaşmalar imzalanıb. Bu razılaşmalar Xəzər dənizinin hüquqi statusu, enerji ehtiyatlarının istifadəsi və nəqliyyatı kimi mühüm məsələləri əhatə edir.
2024-cü ildə Azərbaycan, həmçinin, Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT) və BRİCS kimi beynəlxalq platformalarda fəal iştirakını davam etdirib. Rusiya ilə birgə fəaliyyət bu təşkilatlarda Azərbaycanın geosiyasi rolunu daha da gücləndirib. Xüsusilə, Azərbaycanın ŞƏT çərçivəsində Rusiya ilə əməkdaşlığı regionda sabitliyin qorunmasına və iqtisadi inteqrasiyanın güclənməsinə xidmət edib.
İqtisadi sahədə Azərbaycan-Rusiya əlaqələri dərin və müxtəlif yönlüdür. 2024-cü ildə hər iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi əhəmiyyətli dərəcədə artıb - enerji, kənd təsərrüfatı, nəqliyyat və sənaye sahələrində yeni layihələr həyata keçirilib. Azərbaycan və Rusiya arasında imzalanan iqtisadi sazişlər və müqavilələr, təkcə ikitərəfli əlaqələri deyil, həm də regionda iqtisadi inteqrasiyanı gücləndirir.
Azərbaycanın Rusiya ilə enerji sahəsində əməkdaşlığı xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Neft və qaz sahəsində imzalanan yeni müqavilələr, xüsusilə də Xəzər dənizindəki yataqların birgə işlənməsi, hər iki ölkənin iqtisadi maraqlarına xidmət edir. Eyni zamanda, kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracı və idxalı sahəsində əməkdaşlıq da 2024-cü ildə genişlənib.
Hərbi-texniki əməkdaşlıq Azərbaycan və Rusiya münasibətlərində mühüm yer tutur. 2024-cü ildə bu sahədə bir sıra yeni müqavilələr imzalanıb. Bu müqavilələr çərçivəsində Azərbaycan Rusiyadan müasir hərbi texnika və silah-sursat alıb, eyni zamanda hərbi təlim və kadr hazırlığı sahəsində əməkdaşlıq gücləndirilib.
Bu əməkdaşlıq Azərbaycanın müdafiə qabiliyyətinin artırılmasına və regionda təhlükəsizliyin təmin edilməsinə xidmət edir. Azərbaycan öz müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq üçün Rusiya ilə hərbi-texniki əlaqələrə böyük önəm verir.
2024-cü ilin noyabr ayında keçiriləcək COP29 konfransı Azərbaycan üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Rusiya ilə birgə bu qlobal iqlim təşəbbüsündə fəal iştirak etmək Azərbaycanın iqlim dəyişikliklərinə qarşı mübarizədə beynəlxalq səviyyədə mövqeyini gücləndirir. COP29 çərçivəsində Azərbaycan və Rusiya enerji səmərəliliyi, yaşıl texnologiyalar və iqlim dəyişikliklərinə uyğunlaşma sahəsində əməkdaşlığı müzakirə ediblər.
2024-cü il Azərbaycan-Rusiya münasibətlərində yeni mərhələnin başlanğıcını qoyub. Siyasi, geosiyasi, iqtisadi və hərbi-texniki sahələrdə imzalanan sazişlər və razılaşmalar hər iki ölkənin maraqlarına xidmət edir və regionda sabitlik və inkişaf üçün vacib rol oynayır. Azərbaycanın beynəlxalq təşkilatlarda, xüsusilə ŞƏT, BRİKS və COP29 çərçivəsində fəal iştirakı, onun qlobal proseslərdə rolunu daha da gücləndirir. Bu əlaqələrin inkişafı həm Azərbaycan, həm də Rusiya üçün strateji əhəmiyyət kəsb edir və gələcəkdə də davam edəcək.
Azərbaycan və Rusiya arasındakı münasibətlər tarixi baxımdan müxtəlif sahələrdə geniş əhatə dairəsinə malik olub. İki ölkə arasında siyasi dialoq, təhlükəsizlik məsələləri, iqtisadi əməkdaşlıq və humanitar əlaqələr zamanla inkişaf edərək, qarşılıqlı etimad və anlaşma üzərində qurulub. Rusiya ATƏT-in Minsk Qrupundakı rolu ilə bu əlaqələrə əlavə dərinlik qatıb.
Son dövrlərdə, xüsusilə Rusiya Sülhməramlı Kontingentinin (RSK) Azərbaycandan çıxmasının ardından, regionda dəyişikliklər müşahidə olunur. Üçtərəfli hökumətlərarası komissiyada Rusiyanın iştirakına baxmayaraq, Ermənistanın Rusiyaya əlavə səlahiyyətlər verməkdən imtina etməsi və Nikol Paşinyan hökumətinin konkret həll yollarını təklif etməməsi bu sahədə irəliləyişin qarşısını alır. Bu vəziyyət, bölgədə daha dərindən diplomatik səylərə ehtiyac olduğunu göstərir.
Siyasi sahədə Bakı və Moskva arasında liderlər səviyyəsində davamlı və etimadlı münasibətlər mövcuddur. Azərbaycanın proqnozlaşdırıla bilən siyasəti, Rusiya ilə əlaqələrdə ardıcıllığı təmin edir və bu səbəbdən, Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin Bakıya mümkün səfəri iki ölkə arasında münasibətlərin möhkəmlənməsi üçün əhəmiyyətli bir addım ola bilər.
İqtisadi sahədə isə son illərdə Azərbaycan və Rusiya arasında ticarət dövriyyəsi artmaqda davam edir. Bu artım, təbii iqtisadi proseslər nəticəsində yaranıb və iqtisadi münasibətlərin inkişafında vacib rol oynayır. Rusiya şirkətlərinin Azərbaycandakı fəaliyyətlərinin genişləndirilməsi, qaz ixracı və nəqliyyat sahəsindəki layihələr də bu inkişafın əsas komponentləridir.
Xüsusilə qaz ixracı mövzusu son zamanlarda müxtəlif spekulyasiyaların mərkəzində dayanır. Bakı Rusiyanın təbii qazının Avropa İttifaqına reeksportu ilə bağlı ittiham olunub, lakin Avropa İttifaqının Azərbaycan qazını Ukraynaya ixrac etməyə maraqlı olduğu barədə məlumatların yayılması, bu reeksporu qanuniləşdirmək cəhdlərini göstərir. Lakin belə bir praktika əvvəllər mövcud olmayıb və bu məsələ ilə bağlı düzgün qərarların qəbul edilməsi vacibdir.
Nəqliyyat sahəsində Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi Azərbaycan və Rusiya arasında prioritet mövzulardan biridir. Bu dəhliz üzrə Bakı və Moskva arasında heç bir problem yaşanmır, ancaq İran tərəfi ilə bəzi çətinliklər var. Rusiya bu problemlərin həllində müəyyən irəliləyişlər əldə edir. Eyni zamanda, Çin, Rusiya və Azərbaycan arasında cənuba və ya qərbə istiqamətlənə biləcək marşrutların aktuallığı da gündəmdədir.
Bölgədə baş verən son dəyişikliklər, regional və beynəlxalq səviyyədə yeni çağırışlar yaradır. Qərbin regiondakı aktivliyi bəzi dövlətlərdə narazılıq yaradır və qonşu ölkələri hərəkətə gətirir. Bu kontekstdə Bakı regionda gərginliyin artmasını istəmir və vəziyyəti rəqabət çərçivəsində saxlamağa çalışır. Qarşılıqlı rəqabətin təşviq edilməsi Azərbaycan üçün daha məqbuldur.
Azərbaycanın qlobal səviyyədə BRICS-ə daxil olması, Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatında (ŞƏT) statusunun yüksəldilməsi və COP29 kimi beynəlxalq tədbirlərdə iştirakı onun qlobal arenada mövqeyini daha da möhkəmləndirmək niyyətini əks etdirir. Rusiya ilə Qərb arasında mövcud qarşıdurma və Ukraynadakı hərbi əməliyyatlar fonunda, bu məsələlər daha da əhəmiyyətli olur. Azərbaycanın sabit və ardıcıl xarici siyasəti Moskva və Kiyev tərəfindən qəbul edilir. Müharibə başlamazdan əvvəl Bakı Rusiya və ABŞ/NATO hərbçiləri üçün görüş məkanı kimi çıxış edib və Prezident İlham Əliyev hər iki tərəfdə etimad yaradır.
Nəticə etibarilə Azərbaycanın xarici siyasəti sabitlik və proqnozlaşdırıla bilən bir xətt üzərində qurulub. İkitərəfli münasibətlər digər ölkələrdən asılı vəziyyətə gətirilmir və Azərbaycan ərazisi heç vaxt qonşu ölkələrə qarşı istifadə olunmur. Bu prinsiplər Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə etibarlı və məsuliyyətli tərəfdaş kimi mövqeyini gücləndirir.
Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinin mövcud vəziyyəti bundan sonrakı prosesləri, xüsusilə də orta və uzaq perspektivlərdəki hadisələri müəyyənləşdirə bilər. Onillər boyu Cənubi Qafqazda yanlış məkana və tərəfdaşa stavka etdiyini gec də olsa anlayan Rusiyanın hakimiyyət elitaları Ermənistanın bölgədə dezavuasiya, gərginlik və sürəkli problemlər yarada biləcək məkana çevrilməsini istəmir. Fəqət, hər şey Rusiya və Azərbaycanın istəyi ilə deyil: Ermənistan aşkar şəkildə Qərbin klientellasına dönərək Vaşinqton, Paris və Brüsseldən alınan təlimatlarla göstərişlər, amiranə tələblər əsasında xarici siyasətini müəyyənləşdirəndən sonra daxili siyasi konturlarını da məhz subregional güclərin istəyi ilə bəlirləyir.
Baş nazir Nikol Paşinyan olduqca təhlükəli, ilk əvvəl ermənilərin özləri üçün yetərincə fəsadlar vəd edən oyunlara alət olaraq kiçik taktiki “uğur”larının arxasında strateji fəlakətləri görə bilmir.
Rusiya və Azərbaycan bölgədəki dağıdıcı təmayülləri dayandırmaq istəyirlər.
Birlikdə, strateji tərəfdaşlar qismində...
Elçin ALIOĞLU (Trend)
