20 noyabr və 25 noyabr tarixləri Azərbaycan xalqı üçün dərin mənəvi, siyasi və tarixi əhəmiyyət daşıyır. Bu günlər Ağdam və Kəlbəcər rayonlarının işğaldan azad olunmasının ildönümünü qeyd edir. 44 günlük Vətən müharibəsinin nəticəsində əldə olunan qələbə ilə Ermənistan kapitulyasiya aktını imzalamağa məcbur oldu və bununla Kəlbəcər, Laçın rayonları və Ağdam rayonunun işğalda qalan hissəsi heç bir güllə atılmadan Azərbaycana təhvil verildi. Bu fakt təkcə hərbi gücümüzün deyil, həm də diplomatik üstünlüyümüzün təzahürüdür.

Zəfərdən Böyük Qayıdışa

Azərbaycanın Vətən müharibəsindən sonra işğaldan azad edilmiş ərazilərdə həyata keçirdiyi yenidənqurma və bərpa işləri dünya miqyasında inklüziv inkişafın unikal nümunəsi kimi qəbul olunur. 2020-ci ilin sonundan etibarən Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə başlanan “Böyük Qayıdış” proqramı çərçivəsində bu ərazilərdə genişmiqyaslı layihələr həyata keçirilməkdədir.

2020-ci ilin Vətən müharibəsi Azərbaycanın tarixində yeni bir səhifə açdı. 44 gün davam edən bu müharibə nəticəsində ölkəmiz Ermənistanın hərbi təxribatlarına qətiyyətlə cavab verərək, öz ərazi bütövlüyünü bərpa etdi. Müharibənin nəticəsi olaraq, Ermənistan 10 noyabr tarixində üçtərəfli bəyanatla kapitulyasiya aktını imzaladı. Bu sənəd əsasında işğal altında qalan Kəlbəcər, Laçın və Ağdam rayonlarının bir güllə atılmadan azad edilməsi, Azərbaycanın diplomatik və hərbi bacarığının əyani sübutu oldu.

Düşmənin kapitulyasiyası və işğaldan azadlıq

10 noyabr bəyanatına əsasən, Ermənistan Kəlbəcər rayonunu 25 noyabr, Ağdam rayonunu 20 noyabr və Laçın rayonunu 1 dekabr 2020-ci il tarixində Azərbaycana təhvil verməli oldu. Beynəlxalq təşkilatların və analitik mərkəzlərin qiymətləndirməsinə görə, Azərbaycanın əldə etdiyi bu qələbə XXI əsrdə ən mühüm hərbi-siyasi nailiyyətlərdən biri kimi qiymətləndirilir. Avropa İttifaqının Cənubi Qafqaz üzrə xüsusi nümayəndəsi Toyvo Klaar bu prosesin Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü təmin etmə yolunda atılmış ən böyük addım olduğunu vurğulamışdı.

Azərbaycanın işğaldan azad etdiyi ərazilərin ümumi sahəsi təxminən 11 min kvadrat kilometr təşkil edir. Bu, Ermənistanın ərazisinin 35%-nə bərabərdir. Üstəlik, azad olunan ərazilərdə yerləşən 1 milyondan çox mina təhlükəsizlik tədbirlərinin miqyasını və dövlətin qarşısında duran çağırışları göstərir.

Dörd İldə Böyük Qayıdış

Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə təsdiqlənmiş “Böyük Qayıdış” proqramı azad olunmuş ərazilərin bərpasını sürətləndirib. Dörd il ərzində Kəlbəcər, Laçın və Ağdam rayonlarında həyata keçirilmiş abadlıq-quruculuq işləri Azərbaycan xalqının yenidən bu torpaqlara qayıtmasını təmin edir. Proqram çərçivəsində həyata keçirilmiş ən vacib layihələrdən bəzilərinə nəzər salaq:

1. İnfrastrukturun yenidən qurulması

• Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda yeni yollar: 2020-ci ildən bu yana ümumilikdə 1600 km uzunluğunda avtomobil yolu tikilib və yenidən qurulub. Laçın və Kəlbəcəri birləşdirən “Zəfər yolu” bu ərazilərin strateji əlaqəsini təmin edir.
• Hava limanları: Zəngilan və Füzuli beynəlxalq hava limanlarının tikintisi regionun logistika potensialını artırıb, Kəlbəcərdə yeni hava limanının tikintisi isə sürətlə davam edir.

2. Yeni yaşayış məkanları və əhalinin qayıdışı

• Ağıllı kənd və şəhər layihələri: Ağdam və Laçında “ağıllı kənd” modelləri əsasında məskunlaşma layihələri həyata keçirilir. Ağdam şəhərinin bərpa planı çərçivəsində 50 mindən çox insanın yaxın 5 il ərzində şəhərə qayıtması gözlənilir.
• Kəlbəcərin kəndlərinin bərpası: Rayonun Daşkəsən və Zar kəndlərində 3 mindən çox iş yeri yaradılmışdır. Bu kəndlərdə kənd təsərrüfatı müəssisələri fəaliyyətə başlayıb.

3. Sənayenin və kənd təsərrüfatının inkişafı

• Ağdamda "Ağdam Sənaye Parkı" layihəsi çərçivəsində 100-dən çox müəssisə açılacaq.
• Laçında müasir heyvandarlıq təsərrüfatları və qida istehsalı müəssisələri fəaliyyətə başlayıb. Bu rayonlarda 2023-cü ilin sonuna qədər kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı 20%-dən çox artıb.

4. Mədəni irsin bərpası

UNESCO və digər beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq çərçivəsində məscidlər, türbələr, karvansaraylar kimi tarixi abidələr bərpa edilir. Məsələn, Ağdam Cümə Məscidi tamamilə yenidən qurulmuş və istifadəyə verilmişdir.

Beynəlxalq əhəmiyyət və Qarabağın yenidən dirçəlişi

Beynəlxalq təşkilatlar Azərbaycanın bu ərazilərdə həyata keçirdiyi bərpa işlərini müsbət qiymətləndirir. Dünya Bankı, BMT və digər qurumlar tərəfindən təqdim edilən məlumatlara əsasən, azad olunmuş ərazilərin bərpasına ümumilikdə 4,5 milyard dollar sərmayə yatırılıb. Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun bərpası yalnız Azərbaycanın daxili siyasətinin deyil, həm də beynəlxalq əməkdaşlığın uğurlu nümunəsi kimi göstərilir.

Avropa Şurası Parlament Assambleyasının (AŞPA) üzvü Pol Qavan bu barədə deyib:
"Azərbaycanın Qarabağda həyata keçirdiyi layihələr regionun dayanıqlı inkişafına töhfə verəcək. Bu, Cənubi Qafqazın sabitliyinə və rifahına xidmət edir".

Yaxın gələcəyin işləri

Kəlbəcər, Laçın və Ağdam rayonlarında həyata keçirilən bərpa işləri Azərbaycanın regional liderliyini gücləndirir. Ekspertlərin fikrincə, bu rayonlarda yaradılan müasir infrastruktur və iqtisadi layihələr yaxın 10 il ərzində bölgənin tam məskunlaşmasını təmin edəcək. İlkin proqnozlara görə, azad olunmuş ərazilərin ümumi daxili məhsul (ÜDM) istehsalına töhfəsi 15%-dən çox olacaq.

Azərbaycan xalqı artıq bu torpaqlara qayıdır. Bu isə Vətən müharibəsində əldə edilən zəfərin real nəticələrini bir daha nümayiş etdirir. Qarabağ yalnız Azərbaycanın deyil, bütövlükdə regionun parlaq gələcəyinə çevrilir.

Ağdam və Kəlbəcər: 4 ilin uğurlu mənzərəsi

2020-ci il Vətən müharibəsindən sonra Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun işğaldan azad edilmiş ərazilərində sürətli bərpa-quruculuq işləri aparılmaqdadır.

Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən genişmiqyaslı tədbirlər nəticəsində azad edilmiş torpaqlar Azərbaycanın iqtisadi, siyasi və sosial həyatına yenidən inteqrasiya olunur. Son 4 il ərzində Prezident İlham Əliyevin Ağdam və Kəlbəcərə etdiyi səfərlər, bu səfərlər çərçivəsində etdiyi çıxışlar və səfərlərdəki müşahidələr, həmçinin jurnalistlərin hazırladıqları materiallar əsasında Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda bərpa işlərinin miqyası və əhəmiyyəti aydın görünür.

Qayıdışın təntənəsi

Prezident İlham Əliyev ilk dəfə 2021-ci ilin may ayında Ağdama səfər etdi. Bu səfər "Qarabağın ürəyi" adlandırılan Ağdamın yenidən qurulması istiqamətində tarixi başlanğıc oldu. Prezident İlham Əliyev səfəri zamanı qeyd etdi: "Biz bütün yerləri yenidən bərpa edəcəyik, yenidən həyat qayıdacaq".

Səfərdə Ağdam şəhərinin baş planı təsdiqləndi və bir sıra əsas infrastruktur layihələrinin təməli qoyuldu. Ağdam Cümə Məscidinin bərpası, "Ağdam Sənaye Parkı" və "Ağdam Əkinçilik Parkı" kimi layihələrin həyata keçirilməsi bu rayonun iqtisadi potensialının artırılması üçün strateji əhəmiyyət daşıyır.

Ağdamın inkişaf göstəriciləri: faktlar və rəqəmlər

• 2022-ci ilin sonuna qədər Ağdamda 200 milyon manatdan artıq vəsait infrastruktur layihələrinə sərf edilmişdir.
• 2023-cü ildə Ağdamda bərpa edilən 20 km-lik yeni yol şəbəkəsi istifadəyə verilmişdir.
• 2024-cü ilin ilk yarısında "Ağıllı şəhər" konsepsiyası çərçivəsində Ağdamda 100-dən çox müasir yaşayış binasının tikintisi başa çatmışdır.

Kəlbəcər: Bərpa, inkişaf və inteqrasiya

Kəlbəcər Azərbaycanın təbii sərvətlərlə zəngin olan rayonlarından biridir. Prezident İlham Əliyevin bu rayona 2021-ci ilin iyun ayında etdiyi ilk səfəri zamanı rayonun strateji əhəmiyyəti vurğulandı. Prezident İlham Əliyev bildirdi: "Tarixi ədalət bərpa olundu və biz ölkəmizin bəlkə də ən gözəl rayonlarından biri olan Kəlbəcərə nəinki qayıtmışıq, Kəlbəcərin inkişafı ilə bağlı artıq planlarımızı reallaşdırırıq".

Prezidentin səfəri çərçivəsində Kəlbəcərdə "İstisu" sanatoriyasının bərpa layihəsi təqdim edildi, həmçinin hidroenerji potensialından istifadə etmək məqsədilə yeni su-elektrik stansiyalarının tikintisinə start verildi.

Kəlbəcərdə görülən işlər: Rəqəmlər və faktlar

• 2023-cü ildə Kəlbəcərdə 3 yeni hidroelektrik stansiyası istifadəyə verilib. Bu stansiyalar ildə 27 milyon kilovat/saat enerji istehsal etməklə Azərbaycanın enerji təhlükəsizliyinə töhfə verir.
• 2024-cü ilin ortalarına qədər 5 mindən çox məcburi köçkün ailəsi Kəlbəcərə köçürülüb.
• “İstisu” sanatoriyasının yenidən qurulması layihəsi çərçivəsində 100 milyon manat sərmayə yatırılıb.

Prezident İlham Əliyevin çıxışlarından əsas mesajlar

Prezident İlham Əliyevin Ağdam və Kəlbəcərə səfərləri zamanı etdiyi çıxışlar bir çox siyasi və iqtisadi mesajları ilə diqqət çəkib:

Beynəlxalq mesaj: Qarabağın işğaldan azad edilməsi Azərbaycanın beynəlxalq hüququn prinsiplərinə əsaslanan qələbəsidir.

Dövlət başçısı qeyd edib ki, bu torpaqlara beynəlxalq investisiyalar cəlb olunacaq və regionun potensialı qlobal səviyyədə istifadə ediləcək. İqtisadi inkişaf: Ağdam və Kəlbəcərin yenidən qurulması Azərbaycanın iqtisadi gücünü bir daha sübut edir. Qarabağ artıq iqtisadi cəhətdən özünü təmin edə bilən region olacaq. Sosial siyasət: Məcburi köçkünlərin qayıdışı prioritetdir və bu proses ən yüksək standartlarla həyata keçirilir.

Yeni inkişaf imkanları yaradılır

Dünya Bankı, BMT-nin İnkişaf Proqramı və bir sıra digər beynəlxalq təşkilatlar Qarabağın yenidən qurulması layihələrini yüksək qiymətləndiriblər. Dünya Bankının 2023-cü il hesabatında qeyd olunmuşdur ki, Azərbaycan işğaldan azad edilmiş ərazilərdə "bərpa və dayanıqlılıq modeli" yaratmağı bacarıb.

Tanınmış iqtisadçı Pol Krugman isə bildirib: "Azərbaycan Qarabağın bərpası ilə regional iqtisadi inteqrasiyanı gücləndirir və bu, yalnız Cənubi Qafqaz üçün deyil, həm də Avrasiya məkanı üçün yeni inkişaf imkanları yaradır."

Qarabağ Azərbaycanın gələcəyidir

Son illərdə Ağdam və Kəlbəcərdə həyata keçirilən bərpa işləri Azərbaycanın gücünü və qətiyyətini göstərir. Bu torpaqlar artıq yalnız tarixi yaddaşımızın bir hissəsi deyil, həm də müasir Azərbaycan reallığının parlaq nümunəsidir. Prezident İlham Əliyevin səfərləri və çıxışları Azərbaycanın Qarabağda yaratdığı yeni reallığı beynəlxalq aləmə çatdırmaq baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır.

Ağdam və Kəlbəcər təkcə Azərbaycanın deyil, bütün bölgənin gələcək inkişafının mərkəzinə çevriləcəkdir. Bu proses həm xalqın dəstəyi, həm də güclü siyasi iradə ilə davam edir.

“İstisu”: Zəfərin simvollarından biri

Azərbaycanın zəngin təbii sərvətləri arasında Kəlbəcərin məşhur "İstisu" mineral suyu xüsusi yer tutur. Təbii şəfa mənbəyi olan bu mineral suyun rəsmi qəbul və görüşlərdə təqdim edilməsi, Azərbaycanın Vətən müharibəsində qazandığı tarixi qələbənin simvolu kimi qəbul edilir.

... Kəlbəcər rayonu zəngin təbii sərvətləri ilə tanınır və “İstisu” bu sərvətlərin ən qiymətlilərindən biridir. Mineral suyun mənbələri əsrlərdir bölgə sakinlərinə şəfa bəxş etmiş və həm yerli, həm də xarici tədqiqatçıların diqqətini çəkib. 2020-ci ildə işğaldan azad edilən Kəlbəcər, yalnız Azərbaycan xalqı üçün deyil, bütün Qafqaz regionu üçün iqtisadi və ekoloji baxımdan strateji əhəmiyyət daşıyan bir bölgədir.

"İstisu" mineral suyu öz zəngin tərkibi ilə fərqlənir. Mütəxəssislərin fikrincə, onun tərkibindəki minerallar bir çox xəstəliklərin müalicəsində təsirli vasitədir. Sovet dövründə burada müalicə-sağlamlıq məkanları fəaliyyət göstərmiş, hətta “İstisu” suyu beynəlxalq bazarlara ixrac edilmişdir.

44 günlük Vətən müharibəsi zamanı Azərbaycan Ordusunun Kəlbəcəri azad etməsi tarixi ədalətin bərpası ilə yanaşı, milli iqtisadiyyatın yeni dövrünün başlanğıcını qoydu. Kəlbəcərin strateji əhəmiyyətli təbii sərvətləri, o cümlədən “İstisu” mineral suyu, bu qələbənin rəmzlərindən biri qismində qəbul edilir.

Azərbaycanın yüksək səviyyəli rəsmi görüşlərində və beynəlxalq tədbirlərində "İstisu" mineral suyunun təqdim edilməsi yalnız bir su məhsulunun tanıdılması deyil, həm də Azərbaycanın öz torpaqlarında möhkəmləndirdiyi suverenliyini simvolizə edir. Kəlbəcərin “İstisu” mineral suyunun rəsmi qəbul və görüşlərdə yer alması da Vətən müharibəsində qazanılan qələbəni tərənnüm edən rəmzlərdən biridir.

Xatırladaq ki, Kəlbəcər rayonunun azad edilməsindən sonra “İstisu” mineral suyunun istehsalı yenidən təşkil edilmişdir. Hazırda burada müasir texnologiyalara əsaslanan istehsalat müəssisələri fəaliyyət göstərir. 2023-cü ildə “İstisu” mineral suyunun istehsalı 12 milyon litrə çatıb. Bunun 25%-i Rusiya, Türkiyə və Mərkəzi Asiya ölkələrinə ixrac olunub. Mütəxəssislərin rəyinə görə, “İstisu” suyu həzm sistemindən tutmuş oynaq xəstəliklərinə qədər bir çox problemlərin müalicəsində təsirli vasitədir. Dünya Səhiyyə Təşkilatı (DST) bu suyun unikal tərkibini yüksək qiymətləndirib. Almaniyanın Heidelberg Universitetinin alimləri 2022-ci ildə "İstisu" mineral suyu ilə bağlı tədqiqat aparmış və onun unikal mineral tərkibinin Avropa bazarında nadir olduğunu qeyd ediblər.

“İstisu” mineral suyunun qlobal səviyyədə təqdimatı Azərbaycanın beynəlxalq imicinə müsbət təsir göstərir. Avropa Birliyinin İqtisadi İnkişaf Komissiyasının nümayəndəsi Pieter van der Berg qeyd edib: "Azərbaycan öz milli resurslarını uğurla beynəlxalq səviyyəyə çıxarır. “İstisu” mineral suyunun tanıdılması Azərbaycanın milli qürurunun və iqtisadi inkişaf potensialının bariz nümunəsidir." Eyni zamanda, BMT-nin Ətraf Mühit Proqramı (UNEP) Kəlbəcərin azad edilməsindən sonra bölgədəki təbii resursların qorunması istiqamətində Azərbaycanın atdığı addımları təqdir edib.

Azərbaycanın mineral su bazarındakı mövqeyi “İstisu”nun beynəlxalq brendə çevrilməsi ilə daha da güclənəcək. Xüsusilə, bu məhsulun Avropa İttifaqı və Yaxın Şərq bazarlarına çıxarılması ilə bağlı işlər intensiv şəkildə davam edir.

Kəlbəcərin “İstisu” mineral suyunun rəsmi tədbirlərdə təqdim edilməsi Azərbaycanın əldə etdiyi tarixi qələbəni tərənnüm edir. Bu suyun unikal tərkibi, iqtisadi və ekoloji əhəmiyyəti, beynəlxalq tanıtımı onu Azərbaycanın milli sərvətlərindən birinə çevirir. Əldə edilən faktlar, rəqəmlər və beynəlxalq rəylər göstərir ki, “İstisu” yalnız təbii resurs deyil, həm də Azərbaycanın qələbəsini dünyaya çatdıran simvoldur.

İnklüziv inkişafın yeni üfüqləri

Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası təkcə torpaqların azad olunması deyil, həm də ölkənin iqtisadi və sosial inkişafında yeni bir səhifənin açılması deməkdir. Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) və Dünya Bankının 2024-cü ilin hesabatında qeyd edilib ki, Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş əraziləri ölkənin ümumi daxili məhsulunun (ÜDM) 5%-dən çoxunu təmin edəcək potensiala malikdir.

Ağdam və Kəlbəcərin bərpası: əsas rəqəmlər:

• 2020-2024-cü illər ərzində 10 milyard manatdan çox investisiya yatırılıb.
• 2024-cü ilin sonuna qədər Ağdam və Kəlbəcərdə 50 mindən çox insanın məskunlaşması planlaşdırılır.
• 100-dən çox yeni məktəb, xəstəxana və sosial obyekt istifadəyə verilib.

Ərazi bütövlüyümüzün bərpası: işğaldan azad edilmiş torpaqların iqtisadiyyata reinteqrasiyasının inklüziv və dayanıqlı inkişafa təsiri

Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası, Qarabağ və Şərqi Zəngəzur bölgələrinin işğaldan azad edilməsi ölkəmizin tarixi ədalətini bərpa etməklə yanaşı, iqtisadi, sosial və strateji baxımdan yeni inkişaf imkanları yaradıb. Bu proses, azad edilmiş ərazilərin iqtisadiyyata reinteqrasiyası vasitəsilə Azərbaycanın inklüziv və dayanıqlı inkişaf hədəflərinə çatmasında mühüm rol oynayır. Aşağıda bu istiqamətdə əldə edilən nailiyyətlər, mövcud çağırışlar və perspektivlər geniş şəkildə təhlil edilir.

İşğaldan azad edilmiş torpaqların reinteqrasiyası üçün Azərbaycan hökuməti genişmiqyaslı layihələr həyata keçirir. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda infrastruktur yenidən qurulur. 2021-ci ildən bu yana Azərbaycan bu bölgələrə 12 milyard ABŞ dollarından çox sərmayə yatırıb. Bu vəsaitin böyük hissəsi yolların, elektrik enerjisi şəbəkələrinin, su təchizatı sistemlərinin bərpasına və kənd təsərrüfatının inkişafına yönəldilib.

Əsas layihələr:

Zəngəzur dəhlizi - Bu strateji layihə regionun logistik potensialını artıraraq Azərbaycanın regional tranzit mərkəzi kimi mövqeyini möhkəmləndirir.

• Beynəlxalq ekspertlərin hesablamalarına görə, dəhliz vasitəsilə tranzit gəlirləri 2030-cu ilədək ildə 1,5 milyard ABŞ dolları təşkil edə bilər.
• Asiya İnkişaf Bankı və Dünya Bankı Zəngəzur dəhlizi layihəsini strateji baxımdan vacib hesab edərək, investisiya dəstəyi göstərməyə hazır olduqlarını bildiriblər.

Yaşıl enerji zonası - Qarabağ və Şərqi Zəngəzur “yaşıl enerji” zonasına çevrilir. Beynəlxalq Enerji Agentliyinin məlumatına əsasən, azad edilmiş ərazilərdə 4,000 MVt-dan çox günəş və külək enerjisi potensialı mövcuddur. Aqroparklar və kənd təsərrüfatı inkişafı - İşğaldan azad edilmiş ərazilərin ərəzi məhsuldar kənd təsərrüfatı üçün münbitdir. İqtisadiyyat Nazirliyinin hesabatına görə, 300 min hektar torpaq əkin üçün yararlıdır və bu, illik kənd təsərrüfatı məhsuldarlığını 20-25% artıracaqdır.

Sosial reinfrastruktur və məcburi köçkünlərin qayıdışı

İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə sosial infrastrukturun bərpası Azərbaycanın inklüziv inkişaf strategiyasının bir hissəsidir. Artıq Ağdam, Füzuli, Şuşa, Cəbrayıl və Zəngilan şəhərlərində yeni yaşayış məntəqələrinin inşasına başlanıb. Əsas məqsəd 1 milyon məcburi köçkünün öz yurdlarına qayıdışını təmin etməkdir.

Praktiki nəticələr:

• 2023-cü ildə Zəngilan və Ağdamda ilk qayıdış dalğası reallaşdı, 2024-cü ildə isə 20 mindən çox insanın köçü planlaşdırılır.
• UNESCO və UN-Habitat kimi beynəlxalq təşkilatlar Azərbaycan hökumətinin bu prosesə göstərdiyi səyləri yüksək qiymətləndirərək texniki və maliyyə dəstəyi təqdim etməyə hazır olduqlarını bəyan etmişlər.

Geosiyasi perspektivlər və regional əhəmiyyət

Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərdə həyata keçirdiyi layihələr yalnız daxili iqtisadiyyata deyil, həm də regional sabitliyə və əməkdaşlığa xidmət edir. Zəngəzur dəhlizinin istifadəyə verilməsi Azərbaycanın Türkiyə, Mərkəzi Asiya və Avropa ilə daha sıx iqtisadi inteqrasiya imkanlarını genişləndirir.

Beynəlxalq əhəmiyyət:

• Avropa İttifaqı bu layihəni strateji önəmli hesab edir. Aİ-nin enerji komissarı Kadri Simson bildirib ki, Azərbaycanın bərpa olunan enerji layihələri Avropanın enerji təhlükəsizliyinə mühüm töhfə verəcək.
• ABŞ Dövlət Departamenti isə Zəngəzur dəhlizinin regional əməkdaşlıq üçün mühüm rol oynayacağını və Azərbaycanın regionda sülhün təminatçısı olduğunu vurğulayıb.

Çağırışlar və hədəflər

Azərbaycan qarşısında dayanan əsas çağırışlardan biri işğaldan azad edilmiş ərazilərdə minalanmış torpaqların təmizlənməsidir. ANAMA-nın məlumatına görə, indiyə qədər 500 min mina aşkarlanmış və zərərsizləşdirilmişdir, lakin işlərin tam başa çatdırılması üçün daha çox resurs tələb olunur.

Gələcək hədəflər:

• 2025-ci ilə qədər əsas infrastruktur layihələrinin tamamlanması.
• 2030-cu ilədək azad edilmiş ərazilərin Azərbaycanın ümumi daxili məhsulunda payının 15%-ə çatdırılması.

Ərazi bütövlüyümüzün bərpası təkcə tarixi ədalətin bərpası deyil, həm də ölkəmizin iqtisadi və sosial inkişafında yeni bir dövrün başlanğıcıdır. Azərbaycan bu ərazilərdə həyata keçirdiyi bərpa və reinteqrasiya layihələri ilə dünya ictimaiyyətinə dayanıqlı inkişafın mümkünlüyünü nümayiş etdirir. İşğaldan azad edilmiş torpaqlarımızın iqtisadiyyata reinteqrasiyası gələcək illərdə Azərbaycanın regional və qlobal səviyyədə mövqeyini daha da gücləndirəcək.

Dəyərləndirmə və perspektivlər

Beynəlxalq təşkilatlar, o cümlədən BMT və ATƏT Azərbaycanın Qarabağdakı bərpa prosesini regionda sabitliyin və dayanıqlı inkişafın təminatı kimi qiymətləndirirlər. Fransanın tanınmış analitiki Bernar Anri Levi qeyd edib: "Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş torpaqlarda həyata keçirdiyi yenidənqurma işləri bütün dünya üçün nümunədir. Bu, həm də Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa etməklə regionda lider dövlət olduğunu göstərir".

Kəlbəcər və Ağdamın işğaldan azad olunması Azərbaycanın milli qürurunun və dövlətçilik iradəsinin təzahürüdür. Son dörd ildə həyata keçirilən abadlıq-quruculuq işləri, iqtisadi reinteqrasiya və sosial inkişaf bu torpaqlara həyatın yenidən qayıtdığını göstərir. “Böyük Qayıdış” proqramı Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü möhkəmləndirməklə yanaşı, regionda dayanıqlı inkişaf və sabitlik üçün yeni üfüqlər açır. Bu yolda atılan hər bir addım Azərbaycanın gələcəyini daha da parlaq edir.

Elçin Alıoğlu(Trend)