Avropa İttifaqı ölkələrinin xarici işlər nazirləri Ermənistanla viza rejiminin ləğvi ilə bağlı danışıqlara başlamaq qərarına gəlib və Avropa Sülh Fondundan Ermənistana 10 milyon avro dəyərində hərbi yardımın göstərilməsi proqramını qəbul ediblər.
Son illərdə Avropa İttifaqı (Aİ) ilə Ermənistan arasında viza rejiminin liberallaşması barədə müzakirələr artmaqdadır. Bu prosesin məqsədləri və nəticələri haqqında çoxsaylı mübahisələr və narahatlıqlar mövcuddur. Bir tərəfdən, Avropa ölkələri ucuz işçi qüvvəsini cəlb etmək istəyirlər. Digər tərəfdən isə, Ermənistan üçün bu proses demoqrafik böhranın daha da dərinləşməsinə səbəb ola bilər. Məqaləmizdə bu mövzunu faktlar və presedentlərlə dərinləşdirərək araşdıracağıq.
Avropa İttifaqı son illərdə işçi qüvvəsinin çatışmazlığı və əhali yaşlanması problemi ilə üzləşib. Bu səbəbdən, Avropa ölkələri xarici ölkələrdən işçi qüvvəsi cəlb etmək üçün müxtəlif strategiyalar həyata keçirməkdədirlər. Viza liberallaşması bu strategiyalardan biridir və Ermənistan kimi ölkələrdən ucuz işçi qüvvəsinin axınına şərait yaradır.
Ermənistan hal-hazırda ciddi demoqrafik böhranla üzləşir. Əhali azalması, doğum səviyyəsinin aşağı olması və gənc nəsilin xaricə axını Ermənistanın demoqrafik vəziyyətini daha da pisləşdirir. Avropa İttifaqı ilə viza rejiminin ləğvi bu prosesi daha da sürətləndirə bilər. Gürcüstan nümunəsi bu vəziyyətin nə qədər kritik ola biləcəyini göstərir.
Xatırladaq ki, 2017-ci ildə Avropa İttifaqı ilə Gürcüstan arasında viza liberallaşması razılaşması qüvvəyə mindi. Bu razılaşmadan sonra, minlərlə gürcüstanlı Avropa ölkələrinə iş və yaşayış üçün köç etdi. Rəsmi statistikaya görə, viza rejiminin ləğvindən sonra 2017-2019-cu illər arasında 300 000-dən çox Gürcüstan vətəndaşı Avropada əmək miqrantı qismində işləyir. Bu proses Gürcüstanın əhali strukturunda ciddi dəyişikliklərə səbəb olub. Bənzər vəziyyət Avropa İttifaqına üzv olmuş Latviya, Litva və Estoniyada da müşahidə olunur.
Litva, Latviya və Estoniya Avropa İttifaqına üzv olduqdan sonra əhali azalması problemi ilə üzləşmişdirlər. Litvada 2004-cü ildən bəri əhali təxminən 17% azalmışdı. Bu azalma əsasən iqtisadi səbəblərdən vətəndaşların daha yaxşı həyat şəraiti üçün Avropa ölkələrinə köçməsi ilə əlaqədardır. Ermənistan üçün də oxşar vəziyyətin yaranması mümkündür.
Avropa İttifaqı işçi qüvvəsi cəlb edərkən müəyyən mədəni və dini faktorlara da diqqət yetirir. Müsəlman ölkələrdən işçi qüvvəsi cəlb etmək bəzi Avropa ölkələrində mədəni inteqrasiya problemlərinə səbəb ola bilər. Bu səbəbdən, Avropa qeyri-müsəlman ölkələrdən işçi qüvvəsi cəlb etməyə daha çox üstünlük verir. Ermənistan kimi ölkələr bu baxımdan daha uyğun hesab edilir.
Avropa İttifaqı ilə Ermənistan arasında viza liberallaşması dialoqu çoxsahəli və kompleks bir məsələdir. Avropa üçün bu, ucuz işçi qüvvəsi və demoqrafik problemlərin həlli anlamına gələ bilər. Lakin Ermənistan üçün bu proses daha dərin demoqrafik böhranla nəticələnə bilər. Gürcüstan və Baltikyanı ölkələrinin təcrübələri bu riski daha da aydınlaşdırır. Ermənistanın gələcək demoqrafik və iqtisadi vəziyyətini qorumaq üçün bu prosesin diqqətlə və strateji şəkildə idarə edilməsi vacibdir.
Son illərdə Avropa İttifaqı ilə viza rejiminin sadələşdirilməsi bir çox postsovet ölkələrinin vətəndaşlarının Avropaya axınını əhəmiyyətli dərəcədə artırıb. Bu miqrasiyanın əsas səbəblərindən biri iqtisadi vəziyyətin zəif olması və işsizlik səviyyəsinin yüksək olmasıdır. Nəticədə, postsovet ölkələrindən olan miqrantlar Aİ-də ən ucuz işçi qüvvəsi qismində istifadə olunur. Bu məqalədə bu prosesin iqtisadi, sosial və hüquqi aspektləri təhlil ediləcək və mövcud presedentlərə əsaslanaraq faktlarla dəstəklənəcəkdir.
Ümumiyyətlə, Aİ ilə viza rejiminin sadələşdirilməsi bir çox postsovet ölkələrində əmək miqrasiyasını dəfələrlə gücləndirdi. 2017-ci ildən bəri Ukrayna, Gürcüstan və Moldova kimi ölkələr Aİ ilə vizasız rejim əldə etdilər. Bu, həmin ölkələrin vətəndaşlarına Aİ ölkələrində qısa müddətli səfərlər etməyə imkan yaratsa da, bir çox insanlar bu imkanlardan istifadə edərək Avropada iş tapmağa çalışırlar.
Faktlara nəzər salaq:
Ukrayna. 2017-ci ildə Ukrayna ilə Aİ arasında vizasız rejim tətbiq edildikdən sonra, 2020-ci ilə qədər təxminən 2,5 milyon ukraynalı Avropaya iş axtarmaq üçün getdi. Polşa, Almaniya və İtaliya kimi ölkələr ukraynalı işçilərin əsas istiqamətləri oldu.
Moldova. Moldova ilə Aİ arasında 2014-cü ildə vizasız rejim tətbiq edildikdən sonra, moldovalı miqrantların sayı sürətlə artdı. 2019-cu ilə qədər təxminən 600 min moldovalı Aİ ölkələrində işləmək üçün miqrasiya etdi.
Gürcüstan. Gürcüstan ilə Aİ arasında 2017-ci ildə vizasız rejim tətbiq edildikdən sonra, gürcü işçilərinin sayı xüsusən Yunanıstan və İtaliyada artdı.
Əmək miqrasiyası həm göndərən, həm də qəbul edən ölkələr üçün müxtəlif təsirlər yaradır.
Belə ki, miqrant işçilər öz ölkələrinə göndərdikləri pul köçürmələri ilə ailələrini dəstəkləyir və iqtisadi vəziyyətin yüngülləşməsinə kömək edir. Eyni zamanda, miqrasiya nəticəsində işsizliyin azalması müşahidə olunur, lakin bu, uzunmüddətli həll yolu deyil.
Postsovet ölkələrindən gedən miqrantlar Aİ-də ən ucuz işçi qüvvəsi qismində istifadə olunur, xüsusilə kənd təsərrüfatı, tikinti və xidmət sektorlarında. Miqrant işçilərin hüquqlarının qorunmaması, qeyri-rəsmi məşğulluq və iş şəraitlərinin pis olması kimi problemlər yaranır. Əmək miqrasiyasının tənzimlənməsi üçün müxtəlif beynəlxalq və milli hüquqi çərçivələr mövcuddur. Lakin, bu qanunlar hər zaman effektiv tətbiq edilmir.
Misal üçün:
Polşa. Polşa, ukraynalı işçiləri qəbul edən əsas ölkələrdən biridir. Lakin, qeyri-rəsmi məşğulluq və iş şəraitlərinin pis olması ilə bağlı şikayətlər artmaqdadır. 2020-ci ildə Polşa hökuməti ukraynalı işçilərin hüquqlarını qorumaq üçün qanunvericilikdə dəyişikliklər etdi.
İtaliya. İtaliya gürcüstanlı miqrantların üz tutduğu əsas istiqamətlərdən biridir. İtaliyada miqrant işçilərin qeyri-rəsmi məşğulluq səviyyəsi yüksəkdir və iş şəraitləri əksər hallarda normativlərə uyğun deyil. 2018-ci ildə İtaliya hökuməti miqrant işçilərin hüquqlarını qorumaq üçün yeni qanunlar qəbul etdi.
… Avropa İttifaqı ilə viza rejiminin sadələşdirilməsi postsovet ölkələrindən əmək miqrasiyasını əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirib. Bu prosesin həm iqtisadi, həm sosial, həm də hüquqi aspektləri var. Miqrant işçilər Avropada ən ucuz işçi qüvvəsi qismində istifadə olunur və onların hüquqlarının qorunması ilə bağlı ciddi problemlər mövcuddur. Bu problemlərin həlli üçün beynəlxalq və milli səviyyədə daha güclü qanunvericilik və tənzimləmə mexanizmlərinin tətbiq edilməsi vacibdir.
Bu arada Avropa İttifaqı Şurası Avropa Sülh Fondundan (EPF) Ermənistan Silahlı Qüvvələrinə 10 milyon avro dəyərində yardım paketini qəbul edib.
Avropa İttifaqı Şurasının məlumatına görə, bu yardımın məqsədi Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin maddi-texniki imkanlarını artırmaq, böhran və fövqəladə hallarda mülki əhalinin müdafiəsini yaxşılaşdırmaq və beynəlxalq hərbi missiya və əməliyyatlarda iştirakını gücləndirməkdir. Yardım çərçivəsində Ermənistan Silahlı Qüvvələrinə çadır şəhərciyi üçün təminat veriləcək. Avropa İttifaqının xarici işlər və təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayəndəsi Cozep Borrell bu yardımın Ermənistanın dayanıqlığını artıracağını və iki tərəf arasında təhlükəsizlik sahəsində dialoqu genişləndirəcəyini bildirib.
Kosovo müharibəsi zamanı Avropa İttifaqı NATO vasitəsilə Kosovo qüvvələrinə dəstək verərək müharibənin gedişatına təsir etmişdi. Bu hadisə Avropanın bölgədə sabitlik yaratmaq məqsədi ilə müdaxiləsinin bir nümunəsidir. Lakin bu müdaxilə bəzən birtərəfli və qərəzli olaraq qəbul edilə bilər.
2008-ci ildə Gürcüstan və Rusiya arasında baş verən münaqişə zamanı da Avropa İttifaqı Gürcüstanı dəstəkləmək üçün müəyyən addımlar atmışdı. Bu addımlar regionda gərginliyi artırmış və sabitliyi pozmuşdu. Ermənistan və Azərbaycan arasındakı hazırkı vəziyyət də oxşar nəticələr doğura bilər.
2014-cü ildə başlayan Ukrayna böhranı zamanı Avropa İttifaqı Ukraynanın hərbi potensialını gücləndirmək üçün müxtəlif yardımlar edib. Bu yardımlar Rusiya ilə gərginliyi artırdı və bölgədə sabitliyi pozdu. Ermənistana edilən yardım da oxşar nəticələr doğuracaq bir potensiala malikdir.
Avropa İttifaqının Ermənistana hərbi yardım göndərməsi bölgədəki tarazlığı pozan bir addım kimi qiymətləndirilir. Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı iddialarından əl çəkmədiyi bir zamanda, bu yardımlar onun hərbi potensialını gücləndirəcək və destruktiv fəaliyyətinə dəstək verəcək. Azərbaycan tərəfi bu yardıma qətiyyətlə etiraz edir və Avropa İttifaqının bölgədə silahlanma və hərbiləşdirmə siyasətinə son qoymasını tələb edir.
Avropa İttifaqının Ermənistana hərbi yardım göstərməsi tarixi presedentlərə və mövcud durumun analizinə əsaslanaraq, bölgədə təhlükəsizlik və sabitlik üçün ciddi nəticələr doğura bilər. Avropa İttifaqı bölgədə sülh və əməkdaşlığın alternativinin olmadığını anlamalı və bu kimi addımlara son qoymalıdır. Əks halda, Ermənistanın mümkün təxribatlarına görə Avropa İttifaqı da məsuliyyəti bölüşəcək.
