2025-ci il mayın 25 - 26-da Ukraynanın xarici işlər naziri Andrey Sibiqa Azərbaycana rəsmi səfər edəcək. Səfərə sadəcə protokol tədbiri kimi baxmaq düzgün olmaz, çünki vizit qlobal nizamın dərin təlatümlər keçirdiyi, münaqişələrin dərinləşdiyi, tərəfdaşlıqların yenidən şərtləndiyi bir dövrdə baş tutur. Burada söhbət nə hansısa ittifaqa daxil olmaqdan, nə də bloklara sadiqlikdən gedir. Əksinə, bu görüş iki suveren dövlətin öz milli maraqlarına əsaslanan, ideologiyalardan uzaq, praqmatik dialoqunun nümunəsidir.
Azərbaycanla Ukrayna nə hərbi-siyasi alyansların üzvüdür, nə ortaq sərhədləri var, nə də hər hansısa kollektiv müqavilə çərçivəsində birləşiblər. Fəqət məhz bu “azadlıq” onların münasibətlərinə unikal məzmun qazandırır: rasional qərarlar, çevik siyasət, öz yolunu özü seçən suverenlik modeli.
Kiyev ilə Bakının yaxınlaşmasını coğrafiya, dil, mədəniyyət və ya ortaq təhlükələr prizmasından izah etmək çətindir. Bu, daha çox dərin tarixi təcrübələrin oxşarlığına əsaslanır. Hər iki ölkə üçün bu təcrübənin əsas açar sözləri bunlardır: ərazi itkiləri, xarici təcavüz, sərhədlərin pozulması, beynəlxalq diktələrə qarşı müqavimət və suverenliyin sıfırdan bərpası.
Azərbaycan 1990-cı illərdə Qarabağ və ətraf rayonların işğalını, Ukrayna isə 2014-cü ildə Krımın ilhaqını və Donbasla Luqanskın işğalını yaşadı. 2022-ci ildən bəri isə Ukrayna tammiqyaslı müharibənin içindədir. Bu dövlətlər üçün artıq sərhəd məsələləri və milli kimlik daxili siyasətin yox, beynəlxalq bazarlıq və təzyiqlərin predmetinə çevrilib. Belə reallıqda “kollektiv təhlükəsizlik” illüziyası çökür, fərdi dayanıqlıq və milli strategiyalar ön plana çıxır.
Azərbaycan - Ukrayna dialoqunun əsas fərqi isə onun ideologiyadan azad olmasıdır. Heç bir tərəf özünü “demokratik cəbhə”nin ya da “sivilizasiya seçiminin” tərkib hissəsi kimi təqdim etmir. Bu münasibətlərin bazasında nə pafos, nə də çağırışlar dayanır. Burada hər iki tərəf üçün əsas olan - milli maraqlardır. Nə Kiyev, nə də Bakı özünü sərt alyanslara bağlamağa həvəs göstərmir. Bu isə onlara dəyişən qlobal şərtlərə uyğun, çevik və adaptiv siyasət aparmaq imkanı verir.
İki ölkə arasında əməkdaşlığın əsas dayaqlarından biri enerji sektorudur. Müharibə şəraitinə baxmayaraq, Azərbaycanın Dövlət Neft Şirkəti - SOCAR Ukrayna bazarında fəaliyyətini davam etdirir. 2025-ci ilin martına olan məlumata görə, “SOCAR Energy Ukraine” Ukraynanın mərkəzi və qərb bölgələrində 60-dan çox yanacaqdoldurma məntəqəsinə sahibdir. Şirkət Rumıniya, Gürcüstan və Türkiyə limanları vasitəsilə ölkəyə yüksək keyfiyyətli yanacaq tədarük edir.
Bundan əlavə, SOCAR Ukraynada humanitar və infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsində də iştirak edir: dizel generatorlarının və mühərrik yağlarının təminatından tutmuş, logistik dəstəyə qədər.
Daha geniş miqyasda isə Azərbaycan Cənub Qaz Dəhlizi (CQD) layihəsində həlledici oyunçudur. Bu dəhliz Xəzər dənizi vasitəsilə Azərbaycan qazını Gürcüstan, Türkiyə, Yunanıstan, Albaniya və İtaliya üzərindən Avropaya çatdırır. 2023-cü ildə bu marşrutla 22 milyard kubmetrdən çox təbii qaz ixrac olunub. 2025-ci ildə isə bu həcmin artırılması planlaşdırılır.
Ukrayna CQD-nin birbaşa iştirakçısı olmasa da, Brüsseldə və Bakıda bu ölkə potensial tranzit platforması kimi nəzərdən keçirilir. İdeya - Rusiyadan yan keçərək, Xəzər - Qara dəniz dəhlizi vasitəsilə enerji və “yaşıl məhsulların” (hidrogen, ammonyak və s.) daşınmasıdır.
Ekspert dairələrində “Orta Asiya - Cənubi Qafqaz enerji habı” adlı layihə geniş müzakirə olunur. Bu platforma həm enerji tədarükünü diversifikasiya etməyə, həm də Ukrayna ilə Azərbaycanın logistik maraqlarını sinxronlaşdırmağa yönəlib.
Rusiya ilə müharibədən sonra, Ukraynanın şimal marşrutları (dəmir yolları və avtomobil nəqliyyatı) bloklandığı üçün alternativ yollar axtarışı qaçılmaz oldu. Azərbaycanla birlikdə Ukrayna diqqətini “Orta dəhliz” adlanan Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutuna (TBNM) yönəltdi.
Bu marşrut Çin, Qazaxıstan, Xəzər dənizi, Azərbaycan, Gürcüstan, Qara dəniz və Ukrayna üzərindən Avropaya çıxış təmin edir. 2024-cü ildə bu dəhlizlə daşınan yük həcmi 60 faiz artaraq 3,5 milyon ton həddini keçdi. 2025-ci ilə dair proqnozlar da müsbətdir.
Ukraynanın Odessa və Çernomorsk limanları bu zəncirin vacib həlqəsinə çevrilə bilər. Qara dəniz üzərindən Avropaya çıxışı təmin etməklə Ukrayna “Orta dəhlizin” şərq qanadı rolunu oynaya bilər. Azərbaycan isə bu sistemdə yalnız logistik operator deyil, eyni zamanda enerji habı və tranzit körpüsüdür. Bakı Beynəlxalq Dəniz Limanı, Gürcüstanla dəmir yolu keçidləri, enerji nəqli infrastrukturunun genişlənməsi və “ADY Container” kimi platformalar Azərbaycanın bu rolda imkanlarını daha da artırır.
Andrey Sibiqanın Bakıya səfəri arxasında artıq formalaşmış, kifayət qədər dərin və işlək bir infrastruktur dayanır. Bu münasibət sistemi nə gurultulu müqavilələrlə, nə də formallaşmış ittifaqlarla bəzədilib. Amma reallıqda bu əlaqələr illərlə sınaqdan çıxmış davamlı dinamika və praktiki nəticə verir. Bəzən diqqətdən kənarda qalan, amma strateji baxımdan önəmli bir sahə isə Azərbaycanın 2022-ci ildən - Rusiya işğalı başlayandan etibarən Ukraynaya göstərdiyi ardıcıl humanitar və vətəndaş dəstəyi oldu.
2022-ci ilin fevralından etibarən Azərbaycandan Ukraynaya 55-dən çox humanitar karvan göndərilib. Söhbət tək-tük aksiyalardan yox, tam sistemli və məqsədyönlü logistik yardım prosesindən gedir. Bu yardımlar arasında dərman preparatları, portativ tibbi avadanlıqlar, iri gücə malik elektrik generatorları, uzunmüddətli saxlanılan qida məhsulları, uşaq yeməkləri və qış üçün geyimlər var.
Verilən ümumi yardımın dəyəri - dövlət, özəl və QHT kanallarını birlikdə götürəndə - 30 milyon ABŞ dollarını keçib. Bu göstərici ilə Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya ölkələri arasında Azərbaycan birinci sıradadır. Üstəlik, Azərbaycan Ukraynaya 100 kilovatdan artıq gücə malik mobil generatorlar göndərən ilk ölkələrdən biri olub - xüsusən də 2022 - 2023-cü illərin sərt qışında, Rusiya raketləri ölkənin enerji infrastrukturunu dağıtdığı vaxtda.
Bu humanitar dəstəyin başqa bir tərəfi də var: insan kapitalı və cəmiyyətlərarası inteqrasiya. Müharibədən öncə Ukraynada 45 minə yaxın etnik azərbaycanlı yaşayırdı. Onların əksəriyyəti Ukrayna vətəndaşlarıdır və ölkənin iqtisadi-sosial həyatında tam şəkildə inteqrasiya olunublar. Dövlət Statistika Xidmətinin məlumatına görə, azərbaycanlılar Ukraynadakı ən iri on etnik azlıqdan biridir. Müharibə başlayandan bəri onların fəaliyyəti daha da praktik xarakter alıb: təxliyələrdə iştirak, sığınacaq təminatı, könüllü və logistika zəncirlərinə qoşulma və s.
Digər tərəfdən, Azərbaycanda da Ukrayna ilə bağlı ictimai fəaliyyət artmaqdadır. Bakı və Gəncə şəhərlərində Ukrayna Mədəniyyət Mərkəzləri fəaliyyət göstərir. Ukraynanın səfirliyi və yerli icra strukturlarının dəstəyi ilə bu mərkəzlər dilin, mədəni irsin və ictimai həmrəyliyin qorunmasına xidmət edən tədbirlər keçirirlər. Xüsusilə təhsil komponenti fəallaşıb: 2022-ci ildən etibarən Azərbaycana gələn ukraynalı qadın və uşaqlar üçün müvəqqəti siniflər açılıb. Eləcə də, universitetlərə daxil olan ukraynalı azərbaycanlı tələbələrin sayı artıb - 2023 - 2024-cü tədris ilində bu göstərici 320 nəfəri keçib ki, bu da müharibədən əvvəlki dövrlə müqayisədə 2,5 dəfə çoxdur.
Bu sosial bağlar təkcə fon deyil - bu, münasibətlərin struktur elementidir. Yəni diplomatik siyasət artıq təkcə yüksək səviyyəli bəyanatlara deyil, cəmiyyətlərin bir-birinə nüfuz etməsinə də əsaslanır. Belə dövrlərdə qeyri-rəsmi kanallar klassik diplomatiyanı tamamlayır: onlar daha çevik informasiya dövriyyəsi yaradır, koordinasiyanı sürətləndirir və ictimai gərginliyi azaldır.
Beləliklə, Andrey Sibiqanın səfəri sadəcə niyyət ifadəsi deyil - bu, artıq mövcud olan fiziki və sosial təməl üzərində yeni əməkdaşlıq mərhələsinə keçid imkanıdır. Burada bəyanatların deyil, təcrübədən keçmiş qarşılıqlı faydanın dili danışır. Məhz bu məqam Bakı ilə Kiyev arasındakı münasibətləri regionda bənzərsiz edir.
Kiyev üçün Azərbaycan “üçüncü qüvvəyə təzyiq aləti” və ya hansısa “regional əks-qütb” deyil. Əsas maraq - Bakının öz subyektivliyini itirmədən çoxvektorlu xarici siyasət yürütmək qabiliyyətindədir.
Azərbaycan bir neçə fərqli, hətta bəzən bir-birinə zidd olan güclərlə paralel diplomatik dialoq qurur: Rusiya ilə - ikitərəfli və regional mexanizmlər çərçivəsində; NATO ilə - müdafiə sahəsində tərəfdaşlıq proqramları vasitəsilə; Çinlə - “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü çərçivəsində logistik və enerji layihələrində; Türkiyə ilə isə - siyasi və hərbi müttəfiqlik formatında. Amma bütün bu istiqamətlərdə aktiv rol oynamasına baxmayaraq, Bakı heç bir geosiyasi bloka qoşulmur. Seçici və ehtiyatlı siyasət apararaq öz prioritetlərini özü müəyyən edir və xarici tərəfdaşlıq heç vaxt asılılığa çevrilmir.
Bu isə neytrallıq yox, praqmatik strateji xəttin nəticəsidir. Bakı üçün dünyanı “dostlar və düşmənlər” prinsipinə bölmək deyil, hər əlaqəni konkret məqsədlərə uyğun vasitə kimi görmək daha vacibdir. Bu da öz növbəsində Azərbaycana dəyişən beynəlxalq konfiqurasiyalara sürətli uyğunlaşmaq və böyük güclərlə belə bərabər səviyyəli danışıqlar aparmaq imkanı yaradır.
Ukrayna üçün isə bu model olduqca aktualdır. Müharibə şəraitində olan və eyni zamanda uzunmüddətli xarici siyasətini formalaşdırmağa çalışan bir ölkə üçün Bakının yanaşması əhəmiyyətli təcrübədir. Kiyev artıq hazır reseptlərlə idarə olunan bir ölkə olmaq istəmir - onun məqsədi öz qərarlarını özü verən, “ya dostsan, ya düşmən” kimi stereotiplərdən uzaq, çevik və dayanıqlı siyasi model qurmaqdır. Bu baxımdan Azərbaycan nə izolasiya nümunəsidir, nə də konfrontasiya tərəfdarı. Əksinə, o, öz qaydaları ilə oynayan bir ölkədir.
Ukraynanın xarici siyasətində qarşısında dayanan əsas sual budur: necə etməli ki, strateji maraqlar "dostların gözləntiləri"nə qurban getməsin? Cavab isə Bakının həyata keçirdiyi siyasət modelində gizlənir - güclü, lakin məcburi olmayan əlaqələr; iştirak, amma “ərimə” yox; dialoqa açıq olmaq, amma suverenlikdən güzəştə getməmək.
Bu səbəbdən qarşıdan gələn görüş sadəcə fikir mübadiləsi deyil - bu, iki fərqli, amma bir-birini başa düşən yanaşmanın uyğunluq testidir. Kiyevi maraqlandıran Azərbaycanın konkret məsələlərlə bağlı mövqeyindən çox, qərarvermə strukturu, prioritet formalaşdırma məntiqi və təzyiq şəraitində siyasət yürütmək bacarığıdır. Əgər bu iki ölkə risklərin qavranılması və alətlərin seçimi baxımından eyni dalğada ola bilsə, bu, formal çərçivələrsiz, amma real davamlı partnyorluğun bünövrəsini qoyacaq.
Rusiya tərəfinin Azərbaycanla Ukrayna arasında yaxınlaşmaya rəsmi və açıq reaksiya verməsi az ehtimal olunur. Amma bu o demək deyil ki, proses Moskva üçün əhəmiyyətsizdir. Əksinə, Andrey Sıbiganın Bakıya səfərinin özü Kreml üçün ciddi siqnaldır. Söhbət Moskvanın maraqlarının birbaşa təhdid olunmasından yox, regionda yaranan yeni diplomatik və siyasi arxitekturadan gedir. Kreml üçün risk budur: onun nəzarətindən kənarda formalaşan, heç bir mərkəzi razılaşmaya əsaslanmayan və fərdi qərarlarla yönəldilən əməkdaşlıq formatları meydana çıxır.
Azərbaycan bir tərəfdən MDB kimi Rusiya ilə müəyyən formal qurumlarda yer alsa da, digər tərəfdən tamamilə müstəqil kurs aparır. Bu isə bölgədə “formal tərəfdaşlıq” ilə “real subyektivlik” arasında fərqi göstərən açıq nümunədir. Bakı hər dəfə vurğulayır: Kiyevlə əməkdaşlıq nə antirus cəhdidir, nə də Moskvadan icazə alınaraq atılmış addım. Bu, sadəcə yeni dövrün tələbinə uyğun reallıqdır. Artıq diplomatiya təsir dairələri uğrunda yarış yox, maraqların uzlaşdığı sahələr üzrə koordinasiyadır.
Ukraynanın xarici işlər naziri Andrey Sibiqanın 2025-ci il mayın 25 - 26-na planlaşdırılan Bakıya səfəri sadəcə növbəti diplomatik jest deyil. Bu, yeni siyasi reallıqlar fonunda gerçəkləşən və həm Kiyev, həm də Bakı üçün strateji yenilənməni əks etdirən işgüzar görüşdür. Hər iki ölkə köhnə blokçu düşüncədən qəsdən uzaq durur. Onlar nə hərbi alyanslara can atır, nə də böyük güclərlə açıq qarşıdurmaya gedir. Əvəzində real maraqlar üzərində qurulan, formal deyil, praktik tərəfdaşlıq modelinə üstünlük verirlər.
Azərbaycan və Ukrayna postsovet məkanında nadir dövlətlərdəndirlər ki, son onilliklərin sarsıntılarından sonra özlərinə məxsus bir adaptasiya modeli formalaşdıra biliblər. Bu modelin əsas dayağı - ittifaqlara üzvlük deyil, xarici təzyiqlər qarşısında subyektiv mövqe qorumaq bacarığıdır. Bu, onların iqtisadi strategiyalarında, hərbi prioritetlərində, enerji siyasətində və beynəlxalq hüquqa münasibətində açıq görünür. Sibiqanın səfəri də məhz bu kontekstdə bir həmrəylik jesti yox, koordinasiya vasitəsidir. Burada hər şey bəyanatlarla yox, konkret hesablamalarla ölçülür.
Yeni mərhələnin əsas nişanəsi - ideologiyadan uzaqlaşmadır. Postsovet məkanında istənilən yaxınlaşma adətən hansısa “ümumi dəyərlər” və ya “geosiyasi qarşılıqlı seçimlər” kontekstində təqdim olunurdu. İndi isə nə Ukrayna, nə də Azərbaycan bir-birinə gündəm diqtə edir, nə də üçüncü tərəflərə mesaj vermək üçün münasibətlər qurur. Söhbət real sahələr üzrə qarşılıqlı fayda modelindən gedir: logistika marşrutları, enerji layihələri, hərbi-texniki məsləhətləşmələr, beynəlxalq institutlarda siyasi koordinasiya.
Təcrübə göstərir ki, formal ittifaqların olmaması koordinasiyanın zəifləməsi deyil. Əksinə, bu, siyasəti azad, diplomatik əlaqəni isə daha konkret və dəqiq edir. Avropa və Avrasiya məkanında ənənəvi ittifaqlar ya daxili dayanıqlığını itirib, ya da iştirakçılara əlavə təzyiq alətinə çevrilib. Belə bir vaxtda çevik, lakin etibarlı tərəfdaşlıq modelləri daha dəyərli olur.
Azərbaycanla Ukrayna simvollarla yox, nəticələrlə işləyir. Onlar hegemonluq iddiası daşımır, heç bir ideologiyanı ixrac etməyə çalışmır. Əksinə, öz ətraflarını sabitləşdirmək və daxili balansı qorumaq üçün diplomatik alətlər yaradırlar. Bu, müstəqil və funksional diplomatiyanın nümunəsidir.
A. Sibiqanın səfəri bu baxımdan sadəcə bir hadisə deyil - konkret sahələr üzrə mexanizmlərin təyini, qarşılıqlı fəaliyyət yollarının dəqiqləşdirilməsi üçün alətdir. İstər infrastruktur mərkəzləri, istərsə də kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsi, istər hüquqi normativlərin koordinasiyası, istərsə də üçüncü ölkələrin layihələrində ortaq iştirak - bütün bunlar siyasi riskləri minimuma endirmək üçün nəzərdə tutulan addımlardır. Və məhz bu səbəbdən bu əməkdaşlıq öz real dəyərini sübut edir. 
