Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanması ilə bağlı danışıqlar davam edir, lakin bu proses gözlənildiyi kimi sürətlə irəliləmir. Ermənistan sözdə sülh istədiyini bəyan etsə də, əməldə prosesin uzadılması və süni maneələrin yaradılması ilə məşğuldur. Bu fəaliyyətlər Ermənistanın qərb himayədarlarının tapşırıqlarını yerinə yetirməsi kimi qiymətləndirilir.
Ermənistanın yaratdığı maneələr: bəyanatlar və reallıqlar
Baş nazir Nikol Paşinyanın son çıxışlarına diqqət yetirsək, o, dəfələrlə Ermənistanın Cənubi Qafqazda sabitlik və sülh istəyini vurğulayıb. Məsələn, 2024-cü ilin sentyabrında etdiyi çıxışında Paşinyan deyib: “Ermənistan bölgədə davamlı sülhün təmin edilməsi istiqamətində hər cür səy göstərməyə hazırdır.” Fəqət bu bəyanatla yanaşı, Ermənistanın Azərbaycanın sülh müqaviləsinin imzalanması ilə bağlı təkliflərini ardıcıl olaraq rədd etməsi və ya ziddiyyətli şərtlər irəli sürməsi prosesi əngəlləyən əsas faktorlardan biri kimi ortaya çıxır.
Ermənistan parlamentinin spikeri Alen Simonyan isə daha konkret şəkildə, danışıqlarda bəzi mövzularda razılığa gəlməyin mümkün olmadığını bildirib: “Biz hələ də Azərbaycanın bəzi tələblərinə cavab tapa bilməmişik. Bu proses Ermənistanın maraqlarına uyğun şəkildə həyata keçirilməlidir və biz hər hansı təzyiqə boyun əyməyəcəyik.” Bu kimi çıxışlar, əslində, Ermənistanın sülh müqaviləsi imzalamağa həqiqi şəkildə maraqlı olmadığını və danışıqları məqsədli şəkildə uzatdığını göstərir.
İrəvanın gecikdirilmə strategiyası
Ermənistanın sülh danışıqlarını ləngitmək üçün atdığı addımlar arasında sərhəd məsələlərinin şişirdilməsi, qaçqın və məcburi köçkünlərin qaytarılması kimi məsələlərdə qeyri-müəyyən mövqe nümayiş etdirməsi diqqət çəkir. Bununla yanaşı, Ermənistanın Qərbin xüsusi göstərişləri əsasında hərəkət etdiyi iddiaları da artıq siyasi diskussiyaların əsas mövzusuna çevrilib. Avropa İttifaqı və ABŞ kimi Qərb aktorlarının Ermənistanı bu prosesdə dəstəklədiyi məlumdur. ABŞ prezidenti Cozef Baydenin 2024-cü ilin oktyabrında Paşinyana göndərdiyi məktub isə bu dəstəyi bir daha təsdiqləyir.
Co Baydenin məktubunda Paşinyana belə bir ifadə yer almışdı: “ABŞ, Ermənistanın suverenliyinin və ərazi bütövlüyünün qorunması üçün sizin yanınızdadır. Bölgədə sülhə nail olmaq yalnız güclü diplomatik addımlarla mümkündür.” Bayden bu məktubunda Ermənistana dəstəyi açıq şəkildə nümayiş etdirməklə yanaşı, onu sülh prosesində “diplomatik cəhdlərdən” yararlanmağa çağırır.
Sözügedən ifadələr Ermənistanın əslində prosesi uzatmaq üçün beynəlxalq səviyyədə himayə olunduğuna işarə edir.
Himayədəki İrəvan
Siyasi analitiklərin bir çoxu Ermənistanın sülh danışıqlarını əngəllədiyini açıq şəkildə qeyd edirlər. Məsələn, tanınmış fransız politoloq Patrik Voisin yazır: “Ermənistan Qərbin, xüsusilə ABŞ və Fransa kimi ölkələrin himayəsi altında hərəkət edir və bu vəziyyət Cənubi Qafqazda sülh prosesinin ləngiməsinə səbəb olur. Ermənistan real sülh istəsəydi, prosesdə bu qədər manevr etməzdi”.
Türkiyəli politoloq Ahmet Yesevi isə bildirib ki, Ermənistanın sülh prosesini ləngitməsi və təxribatlar törətməsi açıq-aydın Qərb aktorlarının regiondakı maraqları ilə bağlıdır: “Paşinyan hökuməti qərb dairələrinin təsiri altında hərəkət edir. Ermənistanın bu cür davranışı isə bölgədə davamlı sabitliyi təhdid edir və prosesin uzadılmasına xidmət edir”.
Azərbaycan tərəfi isə konkret və məqsədyönlü addımlar atmaqda davam edir. 2024-cü ilin ilk yarısında Azərbaycan hökuməti sülh prosesinə təkan vermək üçün bir sıra təkliflər irəli sürüb. Bu təkliflərə sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası, humanitar məsələlərin həlli və iqtisadi əməkdaşlıq daxildir. Lakin Ermənistan tərəfi bu təklifləri ya qəbul etmir, ya da danışıqlara yeni və süni problemlər gətirməklə prosesi uzadır.
Statistik göstəricilər və faktlar
Son illərdə Ermənistan və Azərbaycan arasında bir neçə əsas görüş baş tutub, lakin nəticə verməyən bu danışıqlar prosesi Ermənistanın danışıqlarda qeyri-konstruktiv mövqe tutduğunu göstərir. 2023-cü ildə sülh müqaviləsi ilə bağlı aparılan danışıqlarda irəliləyiş demək olar ki, əldə olunmayıb. 2024-cü ilin ilk aylarında isə Ermənistan tərəfinin yeni şərtlər irəli sürməsi danışıqları daha da çətinləşdirib. Beynəlxalq ekspertlər bu ləngiməni Ermənistanın daxili siyasi vəziyyəti və xarici təsirlər ilə əlaqələndirir.
Ermənistan rəhbərliyinin sözlərdə sülh istəyi nümayiş etdirməsi, əməldə prosesi ləngitməsi, Qərbin dəstəyi ilə əlaqələndirilə bilər. Paşinyan hökuməti sülh müqaviləsi prosesində hər dəfə yeni maneələr yaratmaqla bölgədə sabitliyə nail olmaq üçün səmimi şəkildə çalışmadığını göstərir. Azərbaycanın bu mövzu ilə bağlı konkret təkliflərinə baxmayaraq, Ermənistan tərəfi süni problemlər yaradır və sülh prosesini uzadır. Bu vəziyyət, beynəlxalq səviyyədə də narahatlıq doğurur, çünki Qərb aktorlarının Ermənistanın bu mövqeyini dəstəkləməsi bölgədə gərginliyi artırmağa davam edir.
Azərbaycan və Ermənistan arasında uzun illər davam edən münaqişə, xüsusilə də Dağlıq Qarabağ mövzusu hər iki ölkənin siyasi səhnəsində əsas yer tutur. Qarabağ münaqişəsinin yekun həllinə dair ümidlər, xüsusilə 2020-ci ildə baş vermiş Vətən müharibəsindən sonra formalaşmağa başlasa da, Ermənistanın mütəmadi olaraq ikiüzlü siyasət nümayiş etdirməsi bu prosesin reallaşmasına mane olur. Azərbaycan isə beynəlxalq səviyyədə tanınan ərazi bütövlüyünü bərpa etmiş olsa da, Ermənistanın hələ də mövcud olan gizli iddiaları sülh prosesinin ləngiməsinə səbəb olur.
Ermənistan hökuməti mütəmadi olaraq Azərbaycanı ərazi bütövlüyü məsələsində tanıdığını bəyan etsə də, bu bəyanatlar tez-tez ziddiyyətli və qeyri-səmimi görünür. Ermənistan parlamentinin spikeri Alen Simonyanın verdiyi bəyanatlar bunu bir daha təsdiq edir. O, Qarabağın Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınan ərazisi olduğunu açıq şəkildə qəbul etsə də, Ermənistanın bu məsələ ilə bağlı beynəlxalq arenada davamlı olaraq qarışıq və səmimiyyətsiz mövqe sərgiləməsi narahatlıq doğurur.
Alen Simonyanın Azərbaycanın Qarabağda apardığı əməliyyatın BMT-nin qətnamələrinə uyğun olaraq həyata keçirildiyini etiraf etməsi də Ermənistanın uzun illər boyu yaratdığı yanlış ictimai və beynəlxalq rəyin süqutundan xəbər verir. Azərbaycan ədalətli şəkildə öz ərazi bütövlüyünü bərpa edərkən, Ermənistanın öz daxili və xarici siyasətində bu cür ziddiyyətli açıqlamalar verməsi ciddi suallar doğurur.
Sülh prosesi və Ermənistanın ikiüzlü siyasəti
Ermənistanın hökuməti sülh prosesində gerçək irəliləyiş əldə etmək istəyirsə, təkcə sözlərlə kifayətlənməməli, əməli addımlar atmalıdır. Qarabağın Azərbaycanın ərazisi olduğu etirafı əhəmiyyətli olsa da, Ermənistanın konstitusiyasında hələ də Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı iddiaların mövcud olması ciddi maneədir. Azərbaycan hökuməti dəfələrlə bəyan edib ki, Ermənistanın sülh sazişini imzalaması yalnız bu iddiaların konstitusiyadan çıxarılması ilə mümkün ola bilər. Əks təqdirdə, Ermənistanın sülh prosesinə dair verdiyi bəyanatlar sadəcə kağız üzərində qalacaq və reallıqda heç bir nəticə verməyəcək.
Ermənistanın gələcəkdə Azərbaycanla sülh razılaşmasını pozmağa çalışacağına dair iddialar da nəzərdən qaçmamalıdır. Azərbaycan tərəfi Ermənistanın gələcəkdə revanşist addımlar ata biləcəyini əvvəlcədən bilir və bu səbəbdən sülh sazişinin yalnız Ermənistanın bütün ərazi iddialarından tamamilə imtina etməsi şərtilə imzalanacağını dəfələrlə vurğulayıb. Əgər Ermənistan həqiqətən sülh və sabitlik istəyirsə, konstitusiyasında müvafiq dəyişikliklər etməli və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tam olaraq qəbul etməlidir.
Ermənistanın asılı xarici siyasətində ziddiyyətlər
Ermənistanın hazırkı siyasətində diqqət çəkən əsas məqam onun xarici siyasətindəki ziddiyyətlərdir. Alen Simonyanın çıxışında "üçüncü ölkə" olaraq Rusiyanı nəzərdə tutması Ermənistandakı daxili siyasi qarışıqlığın və regiondakı qüvvələrin təsir mübarizəsinin əksidir. Ermənistanın Qərbə meylli siyasəti Rusiya ilə münasibətləri gərginləşdirib və bu, Ermənistanın gələcəkdə hansı istiqamətdə hərəkət edəcəyinə dair suallar doğurur. Qərb tərəfindən dəstəklənən və silahlandırılan Ermənistanın bu cür addımları bölgədə gərginliyi artırmağa yönəlmiş ola bilər. Bu, Ermənistanın sülh prosesində səmimiliyini şübhə altına salan əsas amillərdən biridir.
Azərbaycan regionda sülh və sabitliyin təmin edilməsi üçün Ermənistanın beynəlxalq hüquq normalarına uyğun hərəkət etməli olduğunu vurğulayıb. Ermənistanın xarici siyasətindəki qeyri-sabitlik isə sülh prosesini çətinləşdirir.
Rusiya ilə münasibətlərin pisləşməsi və Qərbə doğru yönəlməsi Ermənistanı beynəlxalq arenada daha təklənmiş vəziyyətə gətirə bilər. Digər tərəfdən, Ermənistanın Qərb dəstəyi ilə silahlanması Azərbaycan üçün əlavə təhlükə mənbəyi olaraq qalır və bu, sülh prosesində yeni problemlər yarada bilər.
Səmimi addımların əəruriliyi
Ermənistan hökuməti həqiqətən sülhə nail olmaq istəyirsə, sözlərdən daha çox əməli addımlara üstünlük verməlidir. Konstitusiya dəyişikliyi, Qarabağa dair ərazi iddialarından rəsmi imtina və bu qərarın beynəlxalq ictimaiyyət qarşısında təsdiqlənməsi sülh prosesinin irəliləməsi üçün əsas şərtlərdən biridir. Azərbaycan öz mövqeyində qətiyyətlidir: sülh sazişi yalnız Ermənistanın bütün ərazi iddialarından imtina etməsi şərtilə mümkündür. Əks halda, Ermənistanın Qərbin dəstəyi ilə həyata keçirdiyi hərbi planlar və revanşist niyyətləri regionda yeni münaqişələrin alovlanmasına səbəb ola bilər.
Bu konteksdə Ermənistanın indiyə qədərki bəyanatları və real addımları ciddi şəkildə təhlil olunmalıdır. Əgər Ermənistan səmimi sülh istəyirsə, konstitusiyasında dəyişikliyə getməli, ərazi iddialarından tamamilə imtina etməli və bu addımları mümkün qədər qısa zamanda həyata keçirməlidir. Yalnız bu halda Ermənistan Azərbaycanla davamlı sülhə nail ola bilər.
Azərbaycanın səbirli və ədalətli mövqeyi isə bu prosesdə ən mühüm faktorlardan biri olaraq qalır.
... Ermənistan hökumətinin ikiüzlü və ziddiyyətli siyasəti ilə Azərbaycanın qətiyyətli mövqeyi arasında gərginlik davam edir. Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü bərpa etmək üçün beynəlxalq hüquq normalarına tam riayət edərək hərəkət etmişdir və Ermənistanın səmimi addımlar atmadan sülh prosesini ləngitməsi yalnız onun üçün mənfi nəticələr doğuracaqdır. 
