Fransa Türkiyə ilə münasibətləri yenidən gərginləşdirib. Müdafiə Nazirliyinin Beynəlxalq Münasibətlər və Strategiyalar Baş İdarəsi (DGRIS) tərəfindən hazırlanan 65 səhifəlik "Türkiyə Pilotsuz Uçuş Aparatları Sənayesi" adlı hesabat bunu sübut edir. Hesabat iyul ayında başa çatdırılsa da, ilin sonunda ictimaiyyətə açıqlanması güclü rezonans yaratdı və Paris ilə Ankara arasında şiddətli diplomatik mübahisələrə səbəb oldu.

Türkiyə isə dərhal reaksiya verdi. Milli Müdafiə Nazirliyi hesabatın dərcini yalnız dostluqdan uzaq bir addım kimi deyil, həm də milli təhlükəsizliyə birbaşa təhdid kimi qiymətləndirdi. Xüsusilə, əfsanəvi Bayraktar TB2 dronunun yaradıcısı olan Baykar şirkətinin istehsal obyektlərini əks etdirən peyk şəkilləri Ankaranı hiddətləndirdi. Türkiyə dərhal Fransanın səfirliyinə etiraz göndərərək hesabatın ictimai erişimdən dərhal çıxarılmasını tələb etdi.

Lakin Fransa tərəfindən atılan bu addım sadəcə bir elmi analiz deyil. Bu, Türkiyənin qlobal müdafiə sənayesində getdikcə daha da güclənən roluna qarşı strateji ambisiyaların bəyanatıdır.

Hesabatın anatomiyası

Açıq mənbələrə (OSINT) əsaslanan hesabat Türkiyənin pilotsuz uçuş aparatları sənayesini ən xırda detallarına qədər təhlil edir. Texniki terminlərin arxasında Türkiyəni yüksək texnologiyalar sahəsində lider kimi gözdən salmağa yönəlmiş kəskin siyasi mesajlar gizlənir.

1. Türkiyə müdafiə sənayesi: təqibçidən liderliyə

Fransız analitiklər aydın bir həqiqəti qəbul edir: son on ildə Türkiyə pilotsuz uçuş texnologiyalarının inkişafında misilsiz irəliləyiş əldə edib. Bu uğurun səbəbləri aşağıdakılardır:

• Genişmiqyaslı investisiyalar: Dövlət və özəl fondlar elmi-tədqiqat və innovasiyalara səxavətlə maliyyə ayırır.
• Dövlət dəstəyi: Ərdoğan administrasiyası müdafiə sənayesinin inkişafını milli suverenliyin bir hissəsi kimi qəbul edir.
• Yerli istehsala üstünlük: Türkiyə xarici təchizatçılardan asılılığı minimuma endirərək tam müstəqil istehsal zəncirləri yaradıb.
• Elmi institutlarla əməkdaşlıq: Universitetlərin və özəl sektorun tədqiqatlarının müdafiə sənayesinə inteqrasiyası böyük sinerji effekti verib.

2. Texniki nailiyyətlər: Bayraktar TB2 dövrün simvolu kimi

Hesabatın ayrı bir bölməsi türk dronlarının, xüsusilə də Bayraktar TB2, Akıncı və yeni nəsil modellərin texniki xüsusiyyətlərinə həsr olunub. Fransız analitiklərə görə, Türkiyə öz PUA-larını strateji bir silaha çevirərək məhdud resurslara malik bölgələrdə qüvvələr balansını dəyişdirir.

3. İxracat təsir vasitəsi kimi

Statistikalar göstərir ki, Türkiyə PUA-ların əsas ixracatçılarından birinə çevrilib:

• Afrikaya təchizatlar bir il ərzində beş dəfə artıb: 2020-ci ildə 82,9 milyon ABŞ dollarından 2021-ci ildə 460,6 milyon ABŞ dollarına.
• Əsas alıcılar — Mərakeş, Tunis, Nigeriya və Efiopiyadır.
• Türkiyənin rəqabət üstünlüyü — məhdud büdcəyə malik ölkələr üçün sərfəli və effektiv həllər təklif etmək qabiliyyətidir.

4. Qlobal nəticələr: müdafiə sənayesində yeni reallıq

Fransa etiraf edir: Türkiyə oyun qaydalarını dəyişib. Sərfəli qiymətə malik, lakin güclü türk dronları yalnız texnoloji tərəqqinin simvoluna çevrilməyib, həm də diplomatiya aləti olub. Bu, Ankaraya aşağıdakıları təmin edib:

• Şimali Afrikada təsiri gücləndirmək: Bölgə ölkələri üçün əsas tərəfdaşa çevrilib.
• Yaxın Şərqdə mövqeləri möhkəmləndirmək: Regional münaqişələrdə aktiv iştirak edir.
• Mərkəzi Asiya ölkələri ilə yeni əlaqələr qurmaq: Onlara sərfəli şərtlərlə müasir texnologiyalar təqdim edir.
• 
  

Fransa niyə narahatdır?

Hesabatın dərc olunması təsadüfi deyil. Bu addım Paris ilə Ankara arasında artan gərginliyi təsdiqləyən bir sıra hadisələrlə üst-üstə düşür:

• Türkiyə dronları, Fransanın ənənəvi olaraq təsirli olduğu münaqişələrdə qüvvələr balansını dəyişdirən bir vasitəyə çevrilib.
• Türkiyə, tarixən Avropa dövlətlərinin dominant olduğu Afrika və Yaxın Şərqdə öz mövqelərini möhkəmləndirir.

Fransa üçün Türkiyənin PUA sahəsindəki uğurları strateji maraqlara birbaşa təhlükə yaradır. Türkiyə artıq sadəcə regional oyunçu deyil — o, Qərblə rəqabət aparmağa qadir olan texnoloji nəhəngə çevrilir.

Gələcəyin əksi: diplomatik qasırğa, yoxsa texnoloji müharibənin başlanğıcı?

Dərc edilən hesabat sadəcə analiz deyil, həm də xəbərdarlıqdır. Paris beynəlxalq ictimaiyyətə Ankaranın müdafiə texnologiyaları sahəsindəki ekspansiyasının yaratdığı təhdidləri göstərməyə çalışır. Lakin bu addım Fransanın özü üçün də "bumeranq" təsiri yarada bilər. Onsuz da Qərbin təzyiqi altında olan Türkiyə bu addımı çağırış kimi qəbul edir və mütləq cavab verəcək.

Mövcud vəziyyət qlobal müdafiə liderliyi uğrunda mübarizənin yeni mərhələsinin başlanğıcıdır. Türkiyə pilotsuz uçuş aparatları elə bir reallıq yaradıb ki, texnologiyalara çıxış və onların inkişaf qabiliyyəti dövlətlərin dünya arenasındakı mövqeyini müəyyənləşdirir.

Peyk görüntüləri: təhlükəsizlik normalarının pozulması, yoxsa analitik vasitə?

Planet Labs şirkəti tərəfindən təqdim olunan peyk görüntülərinin istifadəsi Ankaranın ən böyük narazılığına səbəb olub. Türkiyə bunu sadəcə analitik maraq kimi deyil, beynəlxalq təhlükəsizlik normalarının mümkün pozuntusu kimi qiymətləndirir:

• Dəqiq koordinatlar: Görüntülərdə obyektlərin dəqiq koordinatları yer alır ki, bu da hərbi eskalasiya halında istifadə edilə bilər.
• Müdafiə infrastrukturunun nümayişi: Müdafiə obyektlərinin açıqlanması Türkiyənin geosiyasi qarşıdurmadakı mövqelərini zəiflədir.
• Razılaşdırılmadan dərc: Məlumatların yayımlanması, digər dövlətlərin işlərinə müdaxiləyə nümunə yaradır.

Türkiyə rəsmi şəkildə Fransaya müraciət edərək, hesabatın dərhal ictimaiyyətin erişimindən çıxarılmasını tələb edib. Türkiyənin milli müdafiə naziri Yaşar Gülər kəskin bir bəyanatla çıxış edib: "Strateji obyektlərimizə dair məlumatların açıqlanması milli təhlükəsizliyimizi və müdafiə qabiliyyətimizi sarsıdan qəsdən edilmiş bir aktdır".((Bakunetwork)