Sülh təkcə diplomatik bəyanatlarda yer alan bir söz deyil. Bu, danışıqlar aparanların mürəkkəb ritorikası və ya siyasətçilərin verdiyi qeyri-müəyyən vədlərdən ibarət deyil. Sülh - keçmiş səhvləri qəbul etmək üçün cəsarət, miflərdən və yanılmalardan qurtulmaq üçün qətiyyət və daha yaxşı gələcək naminə naməlumluğa doğru addım atmağa hazırlıq tələb edən bir iradə aktıdır.
Ermənistan üçün bu addım bu gün sadəcə zəruri deyil - bu, ölkənin onilliklər boyu milli siyasətin təlqin etdiyi tarixi illüziyalar və özünüaldatma burulğanından çıxmaq üçün son şansına çevrilib.
İrəvanın sülh müqaviləsini imzalamağa hazır olması ilə bağlı açıqlamaları illər boyu davam edən diplomatik manevrlər, kinayəli hiylələr və bitib-tükənməyən boş sözlər fonunda səsləndi. Bu sözlərin arxasında isə yalnız bir məqsəd dayanırdı - vaxt qazanmaq.
Tarix göstərir ki, zaman həmişə fırtınanı gözləyib səssizcə küncə çəkilənlərin xeyrinə işləmir.
Ermənistan üçün bu illər həm hərbi, həm də diplomatik məğlubiyyətlərin silsiləsinə çevrildi. İrəvanın onilliklər boyu "milli məsələ" kimi təqdim etdiyi Qarabağ avantürası fəlakətlə nəticələndi. 2020-ci ildəki məğlubiyyət Ermənistanın xarici siyasətinin bütün acizliyini ortaya qoydu. Bu siyasət Qərbin köməyi ilə bağlı yalan vədlər və Şərqlə Qərb arasında sonsuz manevr edə biləcəyinə dair sadəlövh inama əsaslanırdı.
İndi isə İrəvan keçmiş iddialarından sözdə əl çəkərək yeni istiqamət - dialoq yolunu axtardığını göstərməyə çalışır. Ancaq bəlli ki, sülhlə bağlı deyilənlərin arxasınca real addımlar olmayınca Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın eklektikası heç bir əhəmiyyət kəsb etmir. Azərbaycan xalqı işğal illərini, minlərlə şəhidin qanını, illərlə xarabalığa çevrilmiş evlərini çox yaxşı xatırlayır. Buna görə də inam boş sözlərə deyil, sübutlara əsaslanmalıdır.
Bakı öz tələblərini açıq və əsaslandırılmış şəkildə irəli sürdü - bu tələblər təzyiq vasitəsi deyil, əksinə, sülh barədə danışmağın minimum şərtləridir.
Birinci şərt - ATƏT-in Minsk Qrupunun rəsmi şəkildə ləğv edilməsidir. Bu qurum, nəticəsiz diplomatik oyunların simvoluna çevrilmiş və danışıqlar prosesini bitib-tükənməyən fars halına gətirmiş bir struktur idi.
İkinci və daha ciddi, İrəvan üçün isə daha "ağrılı məsələ" Ermənistan Konstitusiyasının preambulasının yenidən nəzərdən keçirilməsidir. Bu preambulada Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları açıq şəkildə əks olunur.
Bu tələblər nə kapriz, nə də güc nümayişidir. Bunlar sülh müqaviləsinin növbəti kağız parçasına çevrilməməsi üçün elementar şərtlərdir. Ermənistan Konstitusiyasında Azərbaycanın suveren ərazilərinə dair iddialar mövcud olduqca Paşinyanın və ya onun varislərinin imzalayacağı istənilən müqavilə mənasız bir sənədə çevrilə bilər. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün Konstitusiya səviyyəsində tanınması olmadan barışıqdan danışmaq yersizdir - bu, qum üzərində ev tikməyə bənzəyir.
Seçim İrəvanındır. Nikol Paşinyan qərar verməlidir: ya Bakının sayıqlığını boş vədlərlə yatırtmağa çalışaraq təhlükəli oyunu davam etdirəcək, ya da siyasi iradə nümayiş etdirərək "böyük millət" mifinin dövrünün başa çatdığını qəbul edəcək. Azərbaycan söz yox, əməl gözləyir. Və Bakının səbir kasası sonsuz deyil.
Birinci şərt - ATƏT-in Minsk Qrupunun rəsmi şəkildə buraxılmasıdır ki, bu da Ermənistan və Azərbaycanın birgə müraciəti ilə baş tutmalıdır. 1992-ci ildə Qarabağ münaqişəsinin həllinə kömək məqsədilə yaradılmış bu qurum, İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra faktiki olaraq fəaliyyətini dayandırdı. Buna baxmayaraq, Ermənistan cəmiyyətində və siyasi elitasında bu strukturun bərpası ilə bağlı illüziyalar hələ də mövcuddur. Bakı üçün isə Minsk Qrupunun saxlanılması təkcə səmərəsiz bir formatın yenidən danışıqlar masasına qaytarılması deyil, eyni zamanda Ermənistanın münaqişəni uzatmaq üçün bir aləti olaraq istifadə etdiyi bir mexanizmdir. Azərbaycan tərəfinin fikrincə, İrəvanın bu qrupun ləğvi ilə bağlı rəsmi müraciəti Ermənistanın revanşist siyasətindən imtina etdiyini göstərən mühüm addım olacaq.
İkinci şərt Bakının sülh prosesi çərçivəsində israr etdiyi məsələ, Ermənistan Konstitusiyasının məhz preambulasının dəyişdirilməsi ilə bağlıdır. Bu məsələ yalnız hüquqi deyil, həm də mühüm siyasi əhəmiyyətə malikdir. Çünki hazırkı Ermənistan Konstitusiyasının mövcud redaksiyasında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə birbaşa və ya dolayısı ilə iddialar əksini tapır.
Ermənistan Konstitusiyasının məzmunu və ərazi iddiaları mövzusu xüsusilə diqqətəlayiqdir. 1995-ci ildə qəbul edilən və 2005-ci ildə dəyişdirilən Ermənistan Konstitusiyasında 23 avqust 1990-cı il tarixli Ermənistanın Müstəqillik Bəyannaməsi mühüm yer tutur. Məhz bu sənəd Ermənistanın konstitusiya quruluşunun əsasını təşkil edir və Konstitusiyanın preambulasında əsas prinsiplərdən biri kimi göstərilib.
Bəyannamənin mətnində isə beynəlxalq hüquq prinsiplərinə və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə zidd olan müddəalar yer alır. Xüsusilə, sənəddə "Ermənistan və Dağlıq Qarabağın birləşməsi elan olunur" ifadəsi qeyd edilib. Faktiki olaraq bu, İrəvanın beynəlxalq hüquqla Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi kimi tanınan ərazilərini ilhaq etmək istəyini təsdiqləyir.
Bu sənədin Ermənistan Konstitusiyasının preambulasında yer alması isə Ermənistanın gələcəkdə ərazi iddialarını davam etdirməsi üçün hüquqi zəmin yaradır. Paşinyan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımağa hazır olduğunu açıq şəkildə bəyan etsə də, Konstitusiyanı yeni reallıqlara uyğunlaşdırmaq zərurəti ilə üzləşib.
Onun bu bəyanatlarına baxmayaraq, Konstitusiyanın dəyişdirilməsi istiqamətində real addımlar hələ ki, atılmayıb.
Azərbaycan tərəfi qəti şəkildə vurğulayır ki, Ermənistan Konstitusiyasının dəyişdirilməsi tam hüquqlu sülh müqaviləsinin imzalanması üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən addımdır. Bakı haqlı olaraq israr edir ki, İrəvanın əsas qanununda Qarabağa dair iddiaları xatırladan müddəaların mövcudluğu regionda sabitliyə ciddi təhlükə yaradır. Azərbaycanın bu məsələdə mövqeyi bir neçə əsas arqumentə əsaslanır. İlk növbədə, hüquqi qeyri-müəyyənlik mövcuddur.
Ermənistan Konstitusiyasında Müstəqillik Bəyannaməsinə istinadlar və Qarabağa dair iddialar saxlandığı müddətcə Azərbaycan İrəvanı sülh prosesində etibarlı tərəfdaş kimi qəbul edə bilməz. Ərazi iddialarını ehtiva edən müddəalar BMT Nizamnaməsinə, Helsinki Yekun Aktına və beynəlxalq hüququn suverenlik və sərhədlərin toxunulmazlığı prinsiplərinə ziddir. Bundan başqa, siyasi qeyri-müəyyənlik də önəmli faktordur. Ermənistan rəsmi bəyanatlarında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıdığını iddia etsə də, Konstitusiyada dəyişikliklərin olmaması bu açıqlamaların səmimiyyətinə şübhə yaradır.
Ərazi iddialarına dair müddəalar erməni radikal dairələri və ya müxalifət qüvvələri tərəfindən hökumətə təzyiq vasitəsi kimi istifadə edilə bilər ki, bu da sülh prosesini pozma riskini artırır.
Üçüncü əsas arqument isə revanşizm riskidir. Ermənistan Konstitusiyasının köhnə redaksiyasının saxlanması gələcəkdə sülh müqaviləsinə yenidən baxılması və ya revanş cəhdləri üçün hüquqi zəmin yaradır. Konstitusiyanın preambulası dövlətin rəsmi ideologiyasını əks etdirdiyindən, bu müddəanın dəyişdirilməməsi Ermənistanın aqressiv keçmiş siyasətindən qəti şəkildə imtina etmədiyini göstərə bilər. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan dəfələrlə Azərbaycanla münasibətləri normallaşdırmaq məqsədilə Konstitusiyanı dəyişdirməyə hazır olduğunu bəyan edib.
Xüsusilə, 2024-cü ilin sentyabr ayında Paşinyan çıxışlarının birində əsas qanunun preambulasına yenidən baxmağın və oradan ərazi iddialarına dair elementlərin çıxarılmasının zəruriliyini açıq şəkildə bildirmişdi. Onun sözlərinə görə, belə bir təşəbbüs Ermənistanın sülh prosesinə sadiqliyini nümayiş etdirən mühüm addım olacaq. Lakin bu vədin yerinə yetirilməsi praktiki baxımdan bir sıra ciddi maneələrlə üzləşir. Ermənistan cəmiyyətində onilliklər boyu davam edən millətçi təbliğat nəticəsində ərazi məsələlərində istənilən güzəşt “milli maraqların satılması” kimi qəbul olunur. Müxalif qüvvələr Paşinyanı kompromisə hazır olduğu üçün kəskin tənqid edir, onu “Qarabağı satmaqda” ittiham edirlər. Konstitusiyanın dəyişdirilməsi ilə bağlı istənilən cəhd kütləvi etirazları alovlandıra və ölkədə daxili sabitliyə təhlükə yarada bilər. Digər maneə erməni diasporasının təzyiqidir. Xüsusilə Fransada və ABŞ-da yerləşən erməni diasporası Qarabağ məsələsində ən sərt mövqelərdən çıxış edir və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınmasına yönəlmiş istənilən addıma qəti etiraz edir.
Bu qruplar ciddi siyasi təsir imkanlarına malikdir və Ermənistan rəhbərliyinə təzyiq göstərir. Eyni zamanda, İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Rusiya regiondakı monopol mövqeyini itirmiş olsa da, Kreml hələ də Ermənistana təsir rıçaqlarını saxlayır. Konstitusiyanın dəyişdirilməsi, xüsusən də Paşinyana Qərbin artan təsiri fonunda, Moskvada narazılıq yarada bilər ki, bu da İrəvanda sabitliyi daha da poza bilər. Bakı açıq şəkildə bildirib ki, Konstitusiyanın dəyişdirilməsi məsələsində İrəvandan yalnız söz yox, konkret addımlar gözləyir.
Ermənistan rəsmi şəkildə ərazi iddialarından imtina etməyənə qədər onun niyyətlərinə inam məhdud qalacaq. Bu kontekstdə Azərbaycan Konstitusiyanın dəyişdirilməsini simvolik jest deyil, sülhün hüquqi təminatı kimi görür. Hazırda Bakı Zəngəzur dəhlizinin açılması məsələsini əsas prioritet kimi ön plana çıxarmasa da, bu, Azərbaycanın bu məsələdən imtina etdiyi anlamına gəlmir. Azərbaycan 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanatda Ermənistanın öz üzərinə götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirməsini israrla tələb edir.
Həmin sənəddə Ermənistanın Azərbaycanın qərb rayonları ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında maneəsiz nəqliyyat dəhlizini təmin etməli olduğu açıq şəkildə qeyd olunub. Bu məsələ Bakı üçün prinsipial əhəmiyyət daşıyır və danışıqlarda münasib vaxtda yenidən gündəmə gətiriləcək.
Diqqətçəkən məqam odur ki, Paşinyan sülh sazişini imzalamağa hazır olduğunu bəyan edərkən Zəngəzur dəhlizi mövzusunu qəsdən kənarda saxlayır. Bu, ya onun vaxt qazanmaq niyyəti ilə bağlıdır, ya da Ermənistan müxalifətinin və millətçi dairələrinin əlavə təzyiqlərindən yayınmaq istəyindən irəli gəlir. Hazırda Paşinyanın əsas məqsədi hakimiyyətdə qalmaq və beynəlxalq arenada siyasi aktivlik görüntüsünü qorumaqdır. Azərbaycanla sülh müqaviləsinin imzalanmasının ciddi güzəştlər tələb edəcəyini anlayan Paşinyan prosesi uzatmağa çalışır, bu məqsədlə diplomatik manevrlərdən və populist ritorikadan istifadə edir. Bu yanaşma ona eyni vaxtda həm Qərbə kompromisə hazır olduğunu göstərməyə, həm də ölkə daxilində Ermənistanı "Avropa gələcəyinə" aparan lider imicini qorumağa imkan verir.
Paşinyanın xarici siyasətini qurduğu Avropa İttifaqına inteqrasiya ideyası qeyri-real görünür. Hətta Aİ ilə daha möhkəm əlaqələri olan və ardıcıl Avropayönlü siyasət aparan Gürcüstan belə uzun illərdir ki, Aİ-yə tamhüquqlu üzv ola bilmir. Ermənistan isə zəif iqtisadiyyatı, qeyri-sabit siyasi vəziyyəti və həll olunmamış ərazi problemləri ilə Aİ-yə inteqrasiya sahəsində daha da çətinliklərlə üzləşir. Buna baxmayaraq, Paşinyan bu mifdən məqsədli şəkildə istifadə edir, çünki bu, Ermənistan cəmiyyətində strateji inkişaf illüziyasını qorumağa kömək edir.
Fransa Qərb ölkələri arasında Ermənistana ən fəal müttəfiq olaraq qalır və İrəvana siyasi dəstək göstərməklə yanaşı, məhdud hərbi yardım da təqdim edir.
Son ayların hadisələri göstərir ki, bu yardım nə genişmiqyaslıdır, nə də həlledici xarakter daşıyır. Fransa regionda güc balansına ciddi təsir edəcək yetərli təsir imkanlarına malik deyil. Üstəlik, Fransanın Ermənistana verdiyi dəstək əsasən onun Cənubi Qafqazda Türkiyə və Azərbaycanın mövqelərini zəiflətmək istəyi ilə bağlıdır ki, bu da həmin yardımı daha çox siyasi oyun alətinə, nəinki uzunmüddətli strategiyaya çevirir. Bu gün Paşinyan üçün sülh müqaviləsi ilə bağlı danışıqlarda aktiv mövqe nümayiş etdirmək olduqca vacibdir.
Əsas sual açıq qalır: onun konstruktiv dialoqa hazır olması barədə bəyanatları nə dərəcədə səmimidir?
Əgər İrəvan doğrudan da gözlənilən sülh sazişini imzalamaqda israrlıdırsa, bunun üçün Bakının irəli sürdüyü iki əsas tələbə əməl etməlidir - ATƏT-in Minsk Qrupunun rəsmi şəkildə buraxılmasını təsdiqləmək və Konstitusiyaya dəyişikliklər etmək. Paşinyan bu yolu seçəcək, yoxsa prosesi populizm və ictimai rəy manipulyasiyası ilə uzatmağa davam edəcək - bunu zaman göstərəcək.
Aydındır ki, bu tələblər yerinə yetirilmədiyi müddətcə regionda tam sülhün bərqərar olması mümkün olmayacaq. Nəticə etibarilə, Ermənistan Konstitusiyasının dəyişdirilməsi məsələsi sadəcə zaman məsələsidir.
Paşinyan bu addımı nə qədər gecikdirsə, Ermənistan cəmiyyətinin reallığı qəbul etməsi bir o qədər ağrılı ola bilər. Ermənistan cəmiyyəti hələ də milli miflər aləmində yaşamaqda davam edir, lakin praktika göstərir ki, real siyasət həmişə illüziyaları üstələyir. Azərbaycan tərəfi haqlı olaraq İrəvanın sülh müqaviləsini imzalamağa hazır olması barədə bəyanatlarına ehtiyatla yanaşır.
Bu münaqişə onilliklərlə davam edib və keçmişdə aparılan bütün dialoq cəhdləri uğursuzluqla nəticələnib. Danışıqlar illərlə çıxılmaz vəziyyətdə qalaraq Azərbaycanı təşəbbüsü öz əlinə almağa məcbur etdi. 2020-ci il müharibəsindən sonra vəziyyət köklü şəkildə dəyişdi. Azərbaycan təkcə hərbi gücünü deyil, həm də diplomatik məharətini nümayiş etdirərək öz ərazi bütövlüyünü bərpa etdi.
İndi Bakı hədəflərinə çatmaq bacarığını sübut edərək güc mövqeyindən danışıqlar aparır. Müharibədə məğlubiyyətdən sonra Ermənistan əvvəlcə Rusiyanın sülhməramlı qüvvələrinə arxalanmağa çalışdı, daha sonra isə Qərb ölkələrindən, xüsusilə Fransadan dəstək umdu.
Cəhdlərin heç biri İrəvana gözlənilən nəticəni vermədi. Hazırkı şəraitdə Azərbaycan beynəlxalq hüquq prinsiplərinə əsaslanan mövqeyini qətiyyətlə müdafiə edir. Bakı üçün aydındır ki, sülh müqaviləsinin imzalanması Ermənistanın ərazi iddialarından qəti şəkildə imtina etməsi və mövcud sərhədləri tanıması anlamına gəlməlidir.
Artan geosiyasi qeyri-sabitlik və daxili problemlər fonunda Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan ölkədə sabitliyi və inkişafı təmin etmək üçün qətiyyətli addımlar atmaq zərurəti ilə üz-üzə qalıb. Azərbaycanla sülh prosesinin uzadılması təkcə regional əməkdaşlığa mane olmur, həm də Ermənistanda daxili sabitliyin pozulmasını sürətləndirir.
Rusiya ilə iqtisadi asılılıq hələ də davam edir, İrəvanın ümid bəslədiyi Qərb dəstəyi isə tədricən zəifləyir. Belə bir şəraitdə Paşinyan cəmiyyəti qaçılmaz dəyişikliklərə hazırlamaq üçün addımlar atır ki, bu da Konstitusiyanın preambulasının yenidən nəzərdən keçirilməsini əhatə edə bilər. Bu addım isə qonşularla münasibətlərin normallaşması prosesində əsas elementə çevrilə bilər.
Paşinyan yeni geosiyasi reallıqlara uyğunlaşmağın vacibliyini anlayaraq Konstitusiyanın yenidən nəzərdən keçirilməsi prosesini başladıb. 2024-cü ilin sentyabr ayında o, Azərbaycanla sülh müqaviləsinin imzalanması üçün Ermənistan Konstitusiyasının dəyişdirilə biləcəyini bəyan edib.
Xüsusilə, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə iddiaları ehtiva edən Müstəqillik Bəyannaməsinə istinadların yer aldığı preambulanın dəyişdirilməsi planlaşdırılır. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bu dəyişikliklərin sülh prosesinin irəliləməsi üçün zəruri olduğunu vurğulayıb.
Konstitusiya islahatları prosesi daxili çətinliklərlə üzləşir.
“Gallup International” tərəfindən bu ay keçirilmiş sorğunun nəticələrinə görə, Ermənistan vətəndaşlarının əksəriyyəti Konstitusiyanın dəyişdirilməsinə qarşı çıxır, baxmayaraq ki, növbədənkənar seçkilərin keçirilməsini dəstəkləyirlər.
Bundan əlavə, 2024-cü ilin avqust ayında Ermənistanın ədliyyə naziri Qriqor Minasyan yeni Konstitusiya üzrə referendumun 2027-ci ilə qədər keçiriləcəyini bildirib. Bu, konstitusiya islahatlarının uğurla həyata keçirilməsi üçün geniş ictimai dəstək və hərtərəfli hazırlığın zəruriliyindən xəbər verir.
Erməni diasporası, xüsusilə ABŞ və Fransada yaşayan icmalar, çox vaxt daha radikal mövqe tutur və Azərbaycanla qarşıdurmanın davam etdirilməsini tələb edirlər. Lakin bu icmalar sabit və təhlükəsiz şəraitdə yaşayır və münaqişənin birbaşa təsirini hiss etmirlər. Eyni zamanda, müharibə, iqtisadi geriləmə və sosial gərginliklə üzləşmiş Ermənistan sakinləri daha çox kompromis və sülh yolu ilə həll variantlarına meyllidirlər. Bu isə diasporanın gözləntiləri ilə Ermənistan daxilindəki real ehtiyaclar arasında dərin uçurumu vurğulayır.
Ermənistanın uzun sürən böhrandan çıxması üçün milli-istiqamətli illüziyalardan imtina etməsi və öz mövqeyinə tənqidi yanaşması vacibdir. Reallığın qəbul edilməsi və kompromislərə hazırlıq iqtisadiyyatın bərpası, qonşu ölkələrlə münasibətlərin normallaşdırılması və regionda sabitliyin təmin edilməsi üçün yeganə yoldur. Paşinyanı çətin vəzifə gözləyir - o, həm vətəndaşların əhval-ruhiyyəsini, həm də geosiyasi reallıqları nəzərə alaraq daxili və xarici maraqlar arasında tarazlığı təmin etməlidir. Konstitusiya islahatlarının uğurla həyata keçirilməsi və Azərbaycanla sülh prosesinin irəliləməsi Ermənistanın qarşıdakı illərdə dayanıqlı inkişafını təmin edəcək əsas amillərdən biri ola bilər.
Yeni geosiyasi reallıqlara uyğunlaşmanın vacibliyini anlayan Paşinyan Konstitusiyanın yenidən nəzərdən keçirilməsi prosesini başladıb. 2024-cü ilin sentyabr ayında o, Azərbaycanla sülh müqaviləsinin bağlanması üçün Ermənistan Konstitusiyasının dəyişdirilə biləcəyini bəyan edib.
Xüsusilə, Konstitusiyanın preambulasında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə iddialar ehtiva edən Müstəqillik Bəyannaməsinə istinadların çıxarılması planlaşdırılır.
Fəqət Ermənistanda zəruri və qaçılmaz Konstitusiya islahatları prosesi daxili çətinliklərlə qarşılaşır.
"Gallup International" şirkətinin 2025-ci ilin mart ayında keçirdiyi sorğuya əsasən, Ermənistan vətəndaşlarının əksəriyyəti Konstitusiyanın dəyişdirilməsinə qarşı çıxsa da, növbədənkənar seçkilərin keçirilməsini dəstəkləyir.
Bundan əlavə, 2024-cü ilin avqust ayında Ermənistanın ədliyyə naziri Qriqor Minasyan yeni Konstitusiyaya dair referendumun 2027-ci ilə qədər keçirilməsinin planlaşdırıldığını açıqlayıb.
Bu isə konstitusiya islahatlarının uğurla həyata keçirilməsi üçün ciddi hazırlıq və geniş ictimai dəstəyin zəruri olduğunu göstərir. Ermənistan diasporası, xüsusilə ABŞ və Fransada yaşayan ermənilər, çox vaxt daha radikal mövqe sərgiləyərək Azərbaycanla qarşıdurmanın davam etdirilməsini tələb edirlər.
Amma onlar sabit və təhlükəsiz şəraitdə yaşayır və münaqişənin birbaşa təsirlərini hiss etmirlər.
Eyni zamanda, müharibə, iqtisadi tənəzzül və sosial gərginlik yaşamış Ermənistan əhalisi isə kompromis və sülh yolu ilə nizamlanmaya daha meyillidir. Bu isə diasporanın gözləntiləri ilə ölkə daxilindəki real ehtiyaclar arasında ciddi fərqin olduğunu nümayiş etdirir.
Ermənistanın uzunmüddətli böhrandan çıxması üçün milli illüziyalarından imtina etməsi və mövcud vəziyyətə tənqidi yanaşması zəruridir. Reallığın qəbul edilməsi və güzəştlərə hazır olmaq Ermənistan iqtisadiyyatının bərpası, qonşularla münasibətlərin normallaşması və regionda sabitliyin təmin edilməsi üçün yeganə yoldur.
Paşinyanı çətin bir vəzifə gözləyir - o, həm ölkə daxilindəki vətəndaşların əhval-ruhiyyəsini, həm də geosiyasi reallıqları nəzərə alaraq daxili və xarici maraqlar arasında balans yaratmalıdır.
Konstitusiya islahatlarının uğurla həyata keçirilməsi və Azərbaycanla sülh prosesinin irəliləməsi qarşıdakı illərdə Ermənistanın dayanıqlı inkişafının əsas amillərindən biri ola bilər.
