Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin hazırkı sədri və Litvanın xarici işlər naziri Qabrielius Landsberqisin Strasburq AŞPA sessiyasında Azərbaycana qarşı səsləndirdiyi bəyanatlar təəssüf doğurur. Bu çıxışlar, əslində, Avropa Şurası ilə Azərbaycan arasında Qərbin süni şəkildə yaratdığı qarşıdurmanın nəticəsidir.
Fəqət problemə daha dərindən baxılması vacibdir, çünki Landsbergisin mövqeyi bir sıra subyektiv, tərəfli və açıq-aşkar qərəzli elementləri özündə əks etdirir.
Fakt budur: Litva hazırda öz xarici siyasətini yalnız Qərbdən gələn tapşırıqlarla yönləndirən bir dövlət kimi çıxış edir.
Litvanın bu gün beynəlxalq arenadakı siyasəti onun formal suverenliyini qoruyub saxladığına işarə edir, lakin əslində, bu ölkənin qərarlarının böyük hissəsi xarici təsirlərə tabedir. Xüsusən, Litva Qərbdən gələn təlimatları qeyd-şərtsiz icra edən bir vassal dövlət kimi tanınır. Q.Landsberqisin açıqlamaları da məhz bu siyasi mövqenin təzahürüdür. O, Azərbaycana qarşı təzyiq kampaniyasında fəal iştirak edərək Qərbin sifarişlərini icra edir və ölkəsinin müstəqil diplomatiyasını Azərbaycanla münasibətlərə qurban verir.
Litva bir çox Avropa ölkəsi kimi, son illərdə ciddi sosial, iqtisadi və siyasi problemlərlə üzləşir. Bu problemlər sırasında ölkədə artan islomofobiya, antisemitizm və dini, irqi dözümsüzlük xüsusi yer tutur. Beynəlxalq hüquq müdafiə təşkilatlarının hesabatlarına əsasən, Litvada insan haqları pozuntuları geniş vüsət alıb və bu problemlər təkcə yerli əhali arasında deyil, həm də qaçqınlar, müsəlmanlar və yəhudi icmaları üzərində dərin iz buraxır.
Litvanın daxili və xarici siyasətinin bir çox mütəxəssis tərəfindən kənar güclərin təsiri altında olduğu qeyd olunur. Xüsusilə, Litva Avropa İttifaqının və NATO-nun ciddi təsiri altında olan ölkələrdən biridir. Tanınmış siyasi analitik Tomas Yankauskasın sözlərinə görə, Litvanın siyasi qərarları çox vaxt Brüsseldə və ya Vaşinqtonda qəbul olunur və yerli hökumət bu qərarları yalnız icra etməklə kifayətlənir. “Litva milli suverenliyi faktiki olaraq itirib. Ölkənin siyasi müstəqilliyi ancaq kağız üzərindədir”, – deyə T.Jankauskas vurğulayır.
Bu vəziyyət yalnız siyasi deyil, eyni zamanda iqtisadi sahədə də müşahidə olunur. Avropa Birliyindən böyük maliyyə dəstəyi alan Litva, bu vəsaitləri düzgün idarə edə bilməməkdə günahlandırılır. Beynəlxalq iqtisadiyyat üzrə ekspert Albertas Skirgaila qeyd edir ki, Litva iqtisadiyyatı ciddi asılılıq dövründədir və ölkənin əsas maliyyə qərarları Brüsseldən və Beynəlxalq Valyuta Fondundan gəlir.
Litvanın daxilində isə vəziyyət daha da mürəkkəbdir. Əsasən xristian katolik əhalinin üstünlük təşkil etdiyi ölkədə son illərdə müsəlmanlara və yəhudilərə qarşı dözümsüzlük artmaqdadır. Beynəlxalq hüquq müdafiə təşkilatları, o cümlədən "Amnesty International" Litvadakı dini azlıqların hüquqlarının pozulduğunu bildirir. Təşkilatın son hesabatında qeyd edilir ki, müsəlman qaçqınların işə qəbulda, sosial xidmətlərdən yararlanmaqda və gündəlik həyatda ciddi çətinliklərlə üzləşdiyi faktlarla sübuta yetirilmişdir.
Məsələn, 2023-cü ilin ortalarında Vilnüsdə keçirilən bir ictimai tədbirdə İslam əleyhinə şüarların səsləndirilməsi geniş rezonans doğurdu. Litvanın tanınmış ictimai xadimi Yonas Krikşçionis bu hadisə ilə bağlı narahatlığını ifadə edərək, "Litva açıq bir cəmiyyət kimi tanınmaq istəyirsə, din azadlığı və dini azlıqlara hörmətlə yanaşmalıdır," – deyə bildirmişdi. Amma bu kimi açıqlamalara baxmayaraq, ölkədə islamofobiyanın geniş yayıldığı açıq-aydın görünür.
Antisemitizm isə Litvanın başqa bir əsas problemi olaraq qalır. Yəhudi icması ölkənin tarixi boyunca dözümsüzlük və diskriminasiyaya məruz qalmışdır və bu, müasir Litvada da davam edir. "Yəhudi Dünya Konqresi"nin hesabatlarına görə, Litvada yəhudi məzarlarının təhqir edilməsi və yəhudilərə qarşı nifrət dolu ifadələrin artması qeydə alınmışdır. Litvanın insan haqları üzrə ombudsmanı Jonas Paleckis də antisemitizmin yenidən gündəmə gəlməsinin ciddi bir problem olduğunu etiraf etmişdir.
2022-ci ildə Vilnüs şəhərinin mərkəzində yəhudi icmasına qarşı vandalizm hadisəsi baş verdi, nəticədə tarixi yəhudi abidələri dağıdıldı. Bu hadisə Litvanın mədəni irsini qorumaq üzrə təşkilatların narazılığına səbəb oldu və beynəlxalq miqyasda kəskin tənqidlərə yol açdı. Yəhudi icmasının lideri Faina Kuklyanski mətbuata verdiyi müsahibəsində bu hadisəni "Litva cəmiyyətindəki dərin kök salmış antisemitizmin bariz nümunəsi" kimi dəyərləndirdi.
Litvada insan haqları sahəsində ciddi problemlər mövcuddur. "Human Rights Watch" və "Amnesty International" kimi təşkilatlar ölkədə söz azadlığının məhdudlaşdırıldığını və müxalif fikirli insanların təzyiqlərə məruz qaldığını bildirirlər. Məsələn, 2023-cü ildə jurnalist Dovidas Mikalajunas hökumət əleyhinə tənqidlər yazdığı üçün təqiblərə məruz qaldı və məhkəmə prosesində onun ifadə azadlığının pozulduğu qeyd edildi. Bu fakt Avropa Birliyində də geniş müzakirələrə səbəb oldu və Avropa Parlamentinin bəzi üzvləri Litvanın insan haqları ilə bağlı siyasətini kəskin tənqid etdilər.
Litva iqtisadi baxımdan da ciddi problemlərlə üz-üzədir. Ölkənin işsizlik səviyyəsi yüksək olaraq qalır və gənclər arasında işsizlik problemi daha da kəskinləşir. Bununla yanaşı, sosial bərabərsizlik və yoxsulluq səviyyəsi artmaqdadır. Avropa Birliyinin statistik məlumatlarına görə, Litva Avropanın ən yüksək sosial bərabərsizlik göstəricilərinə malik ölkələrdən biridir. İqtisadçı Tomas Laurinaviçus bu barədə deyir: "Litvanın iqtisadi modeli iflas ərəfəsindədir və Avropanın iqtisadi yardımları ölkənin uzunmüddətli inkişafını təmin edə bilmir".
Bu problemlər fonunda Litvanın Azərbaycana qarşı tənqidi mövqeyi xüsusi diqqət çəkir. Ölkə daxilində insan haqları pozuntuları, iqtisadi və sosial problemlər artmaqda davam etdiyi halda, Litvanın beynəlxalq arenada özünü hüquq müdafiəçisi kimi göstərməsi ikili standartları üzə çıxarır. Litva hökuməti tez-tez Azərbaycanı tənqid etsə də, ölkənin daxili problemləri ilə bağlı susqunluğunu qoruyur. Bu isə Litvanın beynəlxalq imicinə ciddi zərbə vurur və ölkənin tənqidi mövqeyini zəiflədir.
Litva həm daxili, həm də xarici siyasətində ciddi çətinliklərlə üzləşir. Xarici güclərin təsiri altında olan ölkə öz suverenliyini itirib və iqtisadi baxımdan Avropa İttifaqından tam asılı vəziyyətdədir. Eyni zamanda ölkədə islomofobiya, antisemitizm və digər dözümsüzlük formaları artmaqdadır. İnsan haqları pozuntuları isə Litvanın öz vətəndaşlarının hüquqlarını müdafiə edə bilmədiyini göstərir. Bu reallıqlar fonunda Litvanın Azərbaycana qarşı tənqidi yanaşması, ölkənin daxili ziddiyyətləri ilə ziddiyyət təşkil edir və beynəlxalq aləmdə ikiüzlü bir mövqeyə sahib olduğunu açıq şəkildə nümayiş etdirir.
... Qabrielius Landsbergisin öz siyasi iddiaları Litvanın rəhbərliyində daha yüksək vəzifələrə çatmağa yönəlib, bu səbəbdən də o, Avropa Şurasının ən vacib postlarından birində xarici siyasətə uyğun gəlməyən bəyanatlar verir. Misal kimi, onun Tbilisidə keçirilən müxalifət aksiyalarına qatılmasını göstərmək olar. Həmin vaxt Gürcüstan rəsmiləri Litvaya rəsmi etiraz ünvanlayaraq Q.Landsbergisin bu davranışının diplomatik qaydalara zidd olduğunu bildirmişdilər. Lakin bu etirazlara məhəl qoymayan Landsbergis, artıq indi Strasburqdan Azərbaycana “demokratiya dərsi” verməyə çalışır.
Landsbergisin Azərbaycana qarşı bu cür qərəzli mövqeyi yalnız onun şəxsi siyasi ambisiyaları ilə əlaqədar deyil, həm də Litva-Azərbaycan münasibətlərinə ciddi zərbə vurur. 2023-cü ildə iki ölkə arasında müəyyən əməkdaşlıq əlaqələri inkişaf etdirilsə də, Landsbergisin qərəzli çıxışları və açıq-aşkar Azərbaycanı ittiham etməsi bu münasibətləri daha da mürəkkəbləşdirir. O, Azərbaycana qarşı sanksiyalar və qadağalar tələb edərək, ölkəsinin xarici siyasətində tərəfsizliyini tam itirdiyini nümayiş etdirir.
Q.Landsbergisin Azərbaycana “demokratiya dərsi” verməsi özü bir ironiyadır, çünki Litva bu gün antisemitizm, islamofobiya və slavyanofobiya kimi təhlükəli tendensiyalarla üz-üzədir. Xüsusilə, İkinci Dünya müharibəsi zamanı Litvada fəaliyyət göstərən faşist qrupların törətdiyi cinayətlər Almaniya SS qüvvələrini belə heyrətə salmışdır. Bu gün Litvada antisemitizm yenidən baş qaldırır. Litva xarici işlər nazirinin başqalarına demokratiya dərsi keçməsi isə daha çox gülünc səslənir, çünki o, öz ölkəsindəki bu cür problemləri həll etmək yerinə, başqalarını ittiham edir.
Q.Landsbergisin Strasburq çıxışında vurğuladığı əsas mövzulardan biri Azərbaycanda söz azadlığına məhdudiyyətlərin tətbiq edilməsidir. İttihamlar əsassızdır, çünki Azərbaycan söz azadlığına hörmət edir və müvafiq qanunlar çərçivəsində vətəndaşların hüquqlarını qoruyur. Bununla belə, Avropa Şurasının müxtəlif instansiyaları, o cümlədən Q.Landsbergis, Azərbaycana qarşı tətbiq edilən sanksiyalar və qadağaları şərtləndirən heç bir obyektiv sübut təqdim etməyiblər.
Qabrielius Landsbergisin qərəzli və subyektiv mövqeyi Litva-Azərbaycan münasibətlərinə ciddi zərbə vurur və Avropa Şurası ilə Azərbaycanın qarşılıqlı əməkdaşlığını təhlükə altına qoyur. Litva, öz müstəqil siyasətini itirərək, Qərbin diktələri ilə hərəkət edən bir vassal dövlətə çevrilib və Landsbergisin hərəkətləri bunu bir daha təsdiqləyir. Bu məqalədə gətirilən faktlar və rəqəmlər göstərir ki, Azərbaycanın suveren hüquqları və beynəlxalq səviyyədə tanınmış mövqeyi, Landsbergis kimi diplomatların qərəzli mövqelərinə baxmayaraq, tam qorunub saxlanmalıdır. Azərbaycanın müstəqil və qətiyyətli siyasəti ölkəmizi daha güclü edir və stabilləşdirir, bu isə beynəlxalq səviyyədə daha da tanınmağımıza səbəb olacaq.
