Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan COVID-19 testi müsbət çıxdığını əsas gətirərək Sankt-Peterburqda keçirilən MDB-nin qeyri-rəsmi sammitinə qatılmadı. Bu addım həm Rusiya, həm də Ermənistan siyasi dairələrində mübahisəli reaksiyalar doğurdu.

Paşinyanın dekabrın 26-da keçiriləcək Avrasiya İqtisadiyyat Ali Şurasının iclasında iştirak edib-etməyəcəyi də sual altındadır. Bu hadisələr Ermənistan-Rusiya münasibətlərinin çətinləşdiyi və Ermənistanın Qərbə daha çox yönəldiyi bir dövrə təsadüf edir.

Heç şübhəsiz ki, Nikol Paşinyanın Rusiyaya səfərdən imtina etməsi Ermənistanın strateji dəyişikliklərinin göstəricisi kimi qəbul edilir. Rəsmi İrəvanın açıqlamasında bəyan edilir ki, sən demə, "Nikol Paşinyanın MDB sammitinə qatılmamasının səbəbi COVID-19 koronavirusuna yoluxması"dır.

Paşinyanın Moskvadakı qeyri-rəsmi sammitə qatılmaqdan boyun qaçırması Cənubi Qafqaz bölgəsində yaşanan genişmiqyaslı geosiyasi dəyişikliklərin fonunda İrəvan və Moskva arasındakı münasibətlərin dərinləşən ziddiyyətlərini əks etdirir.

İlk amil Ermənistanla Rusiya arasındakı ziddiyyətlərdir.

Ukrayna münaqişəsi və Rusiyaya qarşı artan sanksiya təzyiqləri fonunda İrəvan Qərb ölkələri ilə əlaqələrini sürətlə inkişaf etdirib, bu isə Moskvanın narazılığına səbəb olub. Rusiya Ermənistanın təhlükəsizliyinin əsas təminatçısı olaraq qalır, 102-ci hərbi baza Gümrüdə yerləşir və Qarabağda sülhməramlı missiyanı davam etdirir. Bununla belə, Ermənistan müstəqilliyini nümayiş etdirməyə çalışır, Avropa İttifaqı və ABŞ-la əməkdaşlığı artırır. Son iki il ərzində Avropa İttifaqının İrəvana maliyyə yardımı 28% artaraq 1,6 milyard avro təşkil edib. Ermənistan həmçinin Avrasiya İqtisadiyyat İttifaqı və Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına üzv olmasına baxmayaraq, Qərb tərəfdaşları ilə əlaqələri gücləndirməyə çalışır. Bu balanslaşdırma siyasəti ziddiyyətlərə yol açır.

İrəvan kritik məqamlarda məsafə saxlamağa davam etsə, Rusiyanın dəstəyini itirmək riski ilə üzləşə bilər.

İkinci amil daxili siyasi motivlərdir. Paşinyanın Rusiyaya səfərdən imtinası onun daxili siyasi hesablamaları ilə əlaqədar ola bilər. O, müxalifət tərəfindən "Moskvaya tabe olmaq" və xarici siyasətdə kifayət qədər müstəqil olmamaqla tənqid edilir. ABŞ-ın Beynəlxalq Respublika İnstitutunun (IRI) 2024-cü ilin noyabr ayında keçirdiyi sorğuya görə, ermənilərin 48%-i Rusiya ilə münasibətlərin yenidən nəzərdən keçirilməli olduğunu düşünür. Qərbpərəst müxalifətin, xüsusilə Edmon Marukyan kimi siyasətçilərin dəstəyi artır və Paşinyanın “Rusiya meyilli siyasətçi” imicindən uzaqlaşması vacibdir. Bu addım həmçinin Avropa inteqrasiyasına meyilli olan gənc seçiciləri cəlb etmək məqsədi daşıya bilər.

Üçüncü amil beynəlxalq kontekstdir. Ermənistan müstəqil oyunçu kimi özünü təsdiqləməyə çalışır və bu, Qərb institutları ilə əməkdaşlığın güclənməsində özünü göstərir. 2020-ci ildən etibarən Ermənistan Avropa İttifaqı ilə məhkəmə sistemi və korrupsiya ilə mübarizə sahəsində islahat proqramlarını əhatə edən bir sıra razılaşmalar imzalayıb. ABŞ da Ermənistana iqtisadi yardımını 33% artırıb və yalnız 2024-cü ildə bu yardım 120 milyon dollar təşkil edib. Paşinyanın MDB sammitində iştirakı Qərb tərəfindən Rusiyaya güzəşt kimi qəbul edilə bilərdi. Onun bu səfərdən imtinası Ermənistanın Avropa və Amerika strukturlarına yönəlmiş hazırkı strategiyasını dəstəkləyir.

Nikol Paşinyan faktiki olaraq Qərbə nümayiş etdirir ki, Rusiya ilə münasibətlərdəki risklərə baxmayaraq Ermənistan demokratik islahatlara və Avropa dəyərlərinə doğru irəliləməyə hazırdır.

İrəvan təhlükəli oyun oynayır, öz əsas təhlükəsizlik zəmanətçisi olan Rusiyadan uzaqlaşır

Paşinyanın MDB sammitində iştirakdan imtina etməsi sadəcə sağlamlıq məsələsi deyil, bu, Ermənistan-Rusiya münasibətlərində mürəkkəb dəyişiklikləri vurğulayan strateji bir addımdır. Daxili və xarici amillərlə bağlı bu dəyişikliklər Ermənistanın Moskvanın təsir dairəsindən çıxmağa çalışdığını göstərir. Lakin belə siyasət həm Ermənistan, həm də onun əsas tərəfdaşları üçün ciddi risklər daşıyır.

Kremlin mətbuat katibi Dmitri Peskov Paşinyanın imtinasını şərh edərək Ermənistanın Avrasiya İqtisadi İttifaqındakı (Aİİ) iştirakının əhəmiyyətini vurğuladı. Bu açıqlama Moskvada İrəvanın daha da uzaqlaşmasının potensial risklərinin fərqində olduqlarını göstərir. Lakin Kremlin açıq tənqiddən çəkinməsi, Ermənistanı öz təsir dairəsində saxlamaq üçün birbaşa qarşıdurmadan qaçmaq istəyinə işarə edir.

Paşinyan formal olaraq sammitdə iştirak etməməsinin səbəbini izah etməsinə baxmayaraq Rusiya ilə əlaqələrin əhəmiyyətini ictimaiyyətə bəyan edir. Bununla belə, onun son dövrlərdə Avropa İttifaqı ilə yaxınlaşması Ermənistanın xarici siyasət kursunu dəyişməsi ilə bağlı şübhələri gücləndirir. Sözləri ilə əməlləri arasındakı bu uyğunsuzluq İrəvanın məqsədli şəkildə Moskvadan uzaqlaşdığını iddia edənlərin mövqeyini möhkəmləndirir. İndiki durumda Rusiya böyük ehtimalla, Ermənistana qarşı sərt tədbirlərdən çəkinəcək. Bu siyasət bir neçə səbəblə izah olunur.

Əvvəla, Moskva Ermənistanı regionda əsas müttəfiqi kimi görür. Burada Qərb, Türkiyə və İranla rəqabət güclənir. İrəvana qarşı hər hansı sərt addım Ermənistanı Avropa İttifaqı və ABŞ-la daha sıx əməkdaşlığa sövq edə bilər.

Digər məqam Rusiyanın Ermənistandakı hərbi mövcudluğudur. Rusiyanın Gümrüdəki 102-ci hərbi bazası və Qarabağdakı sülhməramlı missiyası Moskvaya strateji nəzarət imkanı yaradır. Bu mövqelərin itirilməsi, xüsusilə beynəlxalq izolyasiya şəraitində, Rusiya üçün fəlakətli nəticələrə gətirib çıxara bilər.

Bir sonrakı məqam İrəvanın Moskvadan iqtisadi asılılığıdır. Ermənistan Avrasiya İqtisadi İttifaqına sıx inteqrasiya olunub və burada Rusiya liderlik edir. Ermənistanın Qərblə əməkdaşlığı dərinləşsə də, onun xarici ticarətinin təxminən 30%-i hələ də Rusiyanın payına düşür.

Fəqət uzunmüddətli perspektivdə bu yumşaq təzyiq daha sərt metodlarla əvəz edilə bilər.

İrəvan üçün Moskva və Qərb arasında balans yaratmaq təkcə siyasi seçim deyil, həm də yaşamaq məsələsidir. Avropa İttifaqı və ABŞ ilə fəal yaxınlaşmasına baxmayaraq, Ermənistan müdafiə sahəsində Rusiyadan asılı olaraq qalır. Qərb tərəfdaşları Ermənistana əhəmiyyətli maliyyə yardımı göstərsə də, bu, hərbi dəstəyin olmamasını kompensasiya etmir. Məsələn, son üç ildə Avropa İttifaqı Ermənistandakı islahatların maliyyələşdirilməsini 40% artırsa da, bu, ölkənin hərbi təhdidlərə qarşı zəifliyini azalda bilmir.

İrəvan təhlükəsizlik zəmanətlərinə dayanıqlı alternativ tapmasa, strateji vakuumda qala bilər. Ermənistan ənənəvi müttəfiqi ilə yeni tərəfdaşlar arasındakı münasibətləri uzlaşdırmağa çalışdığı mürəkkəb vəziyyətlə üzləşib. Belə ki, 2020-ci ildən etibarən Ermənistan Avropa və ABŞ ilə əməkdaşlığı fəallaşdırıb. Məsələn, İrəvanla Avropa İttifaqı arasında məhkəmə sisteminin modernləşdirilməsi və korrupsiya ilə mübarizə üçün 1,6 milyard avro dəyərində müqavilələr imzalanıb. ABŞ-ın iqtisadi yardımı 33% artaraq yalnız 2024-cü il üçün 120 milyon dollar təşkil edib. Bütün bunlarla yanaşı, Cənubi Qafqaz bölgəsində Türkiyənin artan geosiyasi təsir imkanlarını da unutmayaq. Ankara Azərbaycanı fəal şəkildə dəstəkləyir və Zəngəzur dəhlizi kimi layihələri irəlilədərək İrəvanın strateji maraqlarına təhdid yaradır.

Əgər Ermənistan Qərblə əməkdaşlığı daha da dərinləşdirsə, bu, Aİİ və KTMT çərçivəsində münasibətlərin dəyişməsinə gətirib çıxaracaq.

... İrəvan geosiyasi uçurumun astanasındadır: Rusiya ilə maraqların toqquşması daha da dərinləşir.

Baş nazir Nikol Paşinyanın Sankt-Peterburqda keçirilən MDB sammitində iştirakdan imtinası, İrəvanla Moskva arasındakı münasibətlərdə artan gərginliyi əks etdirən hadisələr zəncirinin növbəti halqasıdır. Bu addım təkcə regional siyasətdəki dəyişiklikləri vurğulamır, həm də Ermənistanın xarici siyasətinin gələcək perspektivləri və Rusiyanın Cənubi Qafqazdakı rolu barədə suallar yaradır.

İrəvan böyük dünya oyunçularının maraqlarının kəsişməsində yerləşir və bu, onun strateji mövqeyini son dərəcə qeyri-sabit edir. Paşinyanın Moskva ilə məsafə saxlayaraq Qərbə yaxınlaşmağa çalışmasına baxmayaraq, İrəvan təhlükəsizlik məsələlərində hələ də Rusiyadan asılıdır. Eyni zamanda, Ermənistan-Qərb əlaqələrinin dərinləşməsi uzunmüddətli perspektivdə Cənubi Qafqazdakı güc balansını əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirə və Rusiyanın regiondakı siyasəti üçün əsas çağırışlardan birinə çevrilə bilər.

Əsas sual ondan ibarətdir ki, Ermənistan öz addımlarının ciddi nəticələrindən yayına və ənənəvi müttəfiqi ilə yeni tərəfdaşlar arasında dayanıqlı balans tapa biləcəkmi. Onun regional və qlobal siyasətdəki gələcəyini bu sualın cavabı müəyyən edəcək.