15 may 2025-ci ilin səhəri Türkiyə tam fərqli bir mənzərəyə oyandı. Ölkə uzun illərdən bəri dərin kök salmış, dövlətin ən həssas sahələrində nüfuz qazanmış, amma üzərinə “xeyriyyəçilik” və “mənəviyyat” pərdəsi salınmış bir dini icmaya qarşı amansız və səs-küylü əməliyyata start verdi. Bu, birbaşa qarşıdurma deyildi - bu dəfə hədəfdə illərlə kölgədə qalan, amma təsir gücü və təşkilatlanma baxımından bir zamanlar darmadağın edilmiş FETÖ terror şəbəkəsinə tay tutulan bir güc var idi: Süleymançılar.
Dörd əsas fiqurun - o cümlədən ədliyyə elitasından bir şəxsin - həbs olunması hüquqi aktdan çox, simvolik addım idi. Bu, illərlə paralel hakimiyyət şəbəkəsi quraraq özünü din pərdəsi arxasında gizlədən mexanizmin düz ürəyinə atılan güllə oldu.
Bir gün əvvəl, 14 mayda, Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Ədalət və İnkişaf Partiyasının fraksiyasına səsləndiyi çıxış isə faktiki olaraq siyasi ultimatum idi. O, ad çəkmədən, lakin dəqiq təsvirlə “xarici kəşfiyyat orqanları ilə əlaqəli, məhkəmələrə, biznesə, dini qurumlara və bürokratiyaya sızmış qaranlıq təşkilat”dan danışdı. Bu sözlər həm çağırış, həm də hökm idi.
Türkiyədə bu çıxışın kimə ünvanlandığını anlamaq üçün kimsəyə izah lazım olmadı. Medianın, ekspertlərin və ictimaiyyətin dərhal başa düşdüyü kimi, hədəfdə Türkiyənin ən qapalı, intizamlı və siyasi cəhətdən çevik dini hərəkatlarından biri - Süleymançılar idi. Onların “toxunulmazlıq” dövrü sona çatmışdı. Prezidentin sözlərinin ardından dərhal əməliyyatlar başlandı - sərt, kompromissiz və aydın mesajla: dövlət öz suveren institutlarını nəzarətdə saxlamaq üçün yeni səhifə açır.
Süleymançılar kimlərdir?
Sadəcə dini cərəyan deyillər - Süleymançılar son yüz ildə tarixi-dini bir missiyadan təşkilatlanmış, paralel sistem yaratmış gücdür. 1920-ci illərdə əsası qoyulan bu cərəyan tədricən yalnız Türkiyədə deyil, dünya üzrə türk diasporasında da təsir gücünə malik, öz ideologiyası, ierarxiyası, təhsil şəbəkəsi və maliyyə qaynaqları olan bir paralel reallıq yaratdı.
Bu hərəkatın banisi, Fatih mədrəsəsinin məzunu, hənəfi məzhəbinə sadiq teoloq Süleyman Hilmi Tunahan olub. Atatürkün islahatları ilə klassik mədrəsələrin qadağan edilməsi Süleymançıları yeraltı fəaliyyətdə möhkəmlənməyə vadar etdi. Bu dövr hərəkatın genetik kodunu formalaşdırdı: qapalılıq, sərt intizam, klan qaydaları və gizli fəaliyyət.
1950-ci illərdən etibarən, Adnan Məndərəsin rəhbərlik etdiyi Demokrat Partiyasının dövründə siyasi yumşalma ilə Süleymançılar öz tədris ocaqları və fondlarını leqallaşdırmağa başladılar. 1970-ci illərin ortalarına qədər hərəkat artıq İstanbul, Ankara, Kayseri, Konya və İzmir kimi şəhərlərdə geniş tədris şəbəkəsinə sahib idi.
Əsl “dövlət içində dövlət” strukturuna çevrilmə isə 1980-ci il çevrilişindən sonra baş verdi. O dövrdə hərbi rəhbərlik, dünyəvi dövlət mexanizmini balanslaşdırmaq məqsədilə dini hərəkatlara daha geniş meydan tanıdı və bu, Süleymançılara sıçrayış imkanı verdi.
2024-cü ilə olan rəsmi məlumatlara əsasən, Türkiyə Milli Təhsil Nazirliyi və Diyanət İşləri İdarəsinin hesabatlarında Süleymançılarla birbaşa və ya dolayı əlaqəsi olan azı 300 təhsil müəssisəsinin fəaliyyət göstərdiyi qeyd olunur. Bu müəssisələr əsasən Quran kursları, tam nəzarətli islam tələbə yataqxanaları (yurtlar) və bütün strukturu maliyyələşdirən vakıflardır.
Təkcə İstanbulda bu tipdən 80-dən çox qurum var. Onlara xas cəhətlər arasında sərt intizam, ərəb mənşəli teoloji yönüm və daxili qapalı mədəniyyət yer alır. 2020–2023-cü illər aralığında aparılmış prokurorluq istintaqlarında bəzi bu tip müəssisələrdə fiziki cəza, ideoloji itaətə məcburiyyət və dünyadan təcrid hallarına rast gəlinib.
Gizli koordinasiya, açıq strukturlar
Süleymançıların idarəetmə modeli klassik dini qurumlardan xeyli fərqlənir. Bütün proses bölgə üzrə təyin olunmuş koordinatorlar və kuratorlar vasitəsilə mərkəzdən nəzarət altındadır. Maliyyə dayanıqlığı isə əsasən xeyriyyə fondları üzərindən təmin olunur - bu fondlar formal olaraq təhsil və ya mədəni təşəbbüs kimi qeydiyyatdan keçsə də, əslində böyük həcmdə dövriyyəni idarə edirlər. Türkiyə Daxili İşlər Nazirliyinin məlumatlarına görə, yalnız 2023-cü ildə bu fondların ümumi dövriyyəsi təxminən 1,4 milyard lirə (təxminən 70 milyon dollar) təşkil edib.
FETÖ-dən fərqli olaraq, Süleymançılar dövlət içində varlıqlarını hay-küylə göstərməyiblər. Əksinə, uzunmüddətli strategiya ilə DİN, prokurorluq, vergi xidməti, təhsil sistemi və hətta diplomatik korpus kimi kritik sahələrə sızmağa üstünlük veriblər. Ədliyyə Nazirliyinin keçmiş kadrlar idarəsinin rəhbəri İbrahim Ustanın dediyinə görə, 2020-ci illərin əvvəllərində prokuror və hakimlər arasında onlarla şəxs vardı ki, bu icmanın yurtlarında təlim keçmişdilər. Bu əlaqələr rəsmi sənədlərdə yer almırdı, amma qeyri-rəsmi kanallarla təsdiqini tapırdı.
Ədalət və İnkişaf Partiyasının sabiq millət vəkili Fatih Süleyman Denizolğun bildirmişdi ki, daha 2018-ci ildə bu icmanın dövlət aparatında artan təsirinə dair partiya rəhbərliyini xəbərdar etmişdi. Amma həmin dövrdə AKP, siyasi tarazlığı pozmamaq üçün bu təsirli şəbəkə ilə qarşıdurmaya getməməyi üstün tutdu. Lakin 2016-cı ildə FETÖ ətrafında genişmiqyaslı təmizləmə əməliyyatlarının başlanması və Gülənin iflası ilə Prezident Ərdoğan mərhələli şəkildə digər dini strukturların da sıradan çıxarılmasına qərar verdi.
2025-ci ilin may ayında baş verən əməliyyat isə daxili siyasi çevrələr üçün təəccüblü olmadı. Ərdoğanın 14 may tarixli çıxışından sonra hədəf dəqiq şəkildə bəlli oldu və qısa zamanda konkret addımlar atıldı. Həbsə alınanlar təkcə dini fiqurlar deyildi - məhkəmə sistemindən tutmuş, fond rəhbərləri, iş adamları və siyasi şəxslərə qədər geniş spektri əhatə etdi. Strategiya FETÖ-yə qarşı uğurla işləyən modelə bənzəyirdi: kadrların təcridi, fondların bloklanması, mediada ifşa və hüquqi müdaxilə.
Elə həmin gün Avropanın bir sıra paytaxtlarında bəzi QHT-lər tərəfindən Türkiyənin “dini təmizləmə” aparmaqda ittiham olunması da simvolik məna daşıyırdı. Amma Ankara üçün bu, dini məsələ deyildi. Bu, dövlətin öz suverenliyinə, illərlə kölgədə inkişaf etmiş dərin strukturlara qarşı mübarizəsi idi.
Bu mənada, süleymançılar sadəcə bir “paralel dövlət” elementidir. Onların neytrallaşdırılması, hakimiyyətin rəsmi institutlara tam şəkildə qaytarılması prosesində növbəti mərhələdir. Əsas sual budur: görəsən, dövlət bürokratiyasının dərinliklərində daha neçə belə quruluş gizlənib və rejimin bu əməliyyatı sona çatdırmaq üçün iradəsi çatacaqmı?
Qapalı elita: Süleymançılar Türkiyənin görünməz siyasi qüvvəsi kimi
Türkiyədə dini-siyasi təriqətlərin tarixi, görünməyən kölgə oyunlarının tarixidir. Rəsmi dünyəviliyin fonunda gizli təsir gücünə malik strukturlar illərlə paralel idarəçilik mexanizmləri qurublar. Bu mənzərədə süleymançılar xüsusi yer tutur - onların təsir dairəsini nə ölçmək olar, nə də inkar etmək.
Diyanət İşləri İdarəsinin 2019-cu ildə yaydığı hesabatda qeyd olunur ki, süleymançılar öz daxilində sərt ierarxiya ilə idarə olunan, rəsmi islama səthi sədaqət göstərən, əslində isə sektaya bənzər xüsusiyyətlərə malik qapalı icmadır. Hesabatda onların “Nuhun gəmisinə” bənzər elitar konsepsiyaya inanması xüsusi vurğulanır - yəni yalnız özlərini xilas olunmuş sayırlar. Bu təlimin nəticəsi kimi, icma üzvləri özlərinə aid olmayan imamların arxasında namaz qılmaqdan imtina edirlər. Bu isə Türkiyədə dominant olan hənəfi məzhəbinə tam ziddir və dini baxımdan parçalanmanı göstərir.
Bu təcridçi yanaşma yalnız ilahiyyatçılar tərəfindən deyil, siyasətçilər tərəfindən də müşahidə olunub. 2000-ci illərdən etibarən aparılmış müxtəlif araşdırmalarda - xüsusilə SETA Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin və Prezident Administrasiyası yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının hesabatlarında - süleymançıların zahiri apolitik imicinə rəğmən, daxildən bürokratiya, parlament və yerli idarələrə təsir etdiyi qeyd olunur.
1980-ci illərin sonundan etibarən süleymançıların siyasətə daxil olması mərhələli şəkildə baş tutdu - əvvəlcə kiçik partiyalar, sonra isə kütləvi siyasi qüvvələr vasitəsilə. 1991, 1995 və 1999-cu illər parlament seçkilərinin analizi bunu sübut edir: Refah Partiyası, Anavatan Partiyası, Ədalət Partiyası və sonradan CHP-nin namizəd siyahılarında süleymançı təhsil ocaqları ilə əlaqəsi olan şəxslər yer alıb.
Bilkent Universitetindən politoloq professor Nəcməddin Kaya bu prosesi belə izah edir: “Süleymançılar qısa müddətli nəzarətə deyil, uzunmüddətli nüfuza oynayırdılar.”
Ədalət və İnkişaf Partiyasının hakimiyyətə gəlişi ilə bu nüfuz daha da gücləndi. Ərdoğanın ordu və dünyəvi məhkəmə elitası ilə mübarizə apardığı dönəmdə dini strukturlar görünməmiş imkanlar əldə etdilər. Lakin AKP-nin keçmiş deputatı Mehmet Metinerin 2023-cü ildə A Haber kanalına verdiyi müsahibəsində dediyi kimi: “Gülənlə mübarizəyə fokuslanarkən, digər, daha səssiz dini quruluşların boşalan mövqeləri necə tutduğunu çox gec anladıq.”
Daxili işlər sahəsində bu boşluq xüsusilə nəzərə çarpırdı. İstanbul Polis İdarəsinin sabiq maliyyə təhlükəsizliyi şöbəsinin rəisi Furkan Sezer 2021-ci ildə Niderlanda mühacirət etdikdən sonra 2022-ci ildə Türkiyə parlamenti nəzdində istintaq komissiyasına ifadə verərək bildirmişdi: 2020-ci ilə qədər yüksək rütbəli polis əməkdaşlarının təxminən 20 faizi süleymançı şəbəkə ilə əlaqədə idi. O, burada kadr irəliləyişinin peşəkar yox, icmaya mənsubiyyət prinsipi ilə baş verdiyini, qurum içində qapalı, kvazi-korporativ strukturların formalaşdığını vurğulamışdı.
Qeyri-rəsmi siyahılar, məhkəmə nüfuzu və təhlükəli paralellik
Furkan Sezerin iddialarının bir hissəsi 2021-ci ildə Türkiyə Daxili İşlər Nazirliyinin Baş Müfəttişliyi tərəfindən həyata keçirilən daxili yoxlama nəticəsində rəsmi şəkildə təsdiqləndi. Xüsusilə Kodjaeli, Kayseri və Antalya kimi vilayət idarələrində, Süleymançılarla əlaqəli fondların maliyyələşdirdiyi kursların məzunlarının müsabiqə prosedurlarından keçmədən məsul vəzifələrə təyin olunduğu faktlar qeydə alındı. Tapılan sənədlər və elektron yazışmalar, dövlət sistemindən kənarda təsdiqlənmiş “daxili kadr siyahısı”nın mövcudluğunu göstərirdi.
Bu faktlar sonradan qapalı parlament dinləmələrinə səbəb oldu. Həmin materialların bir hissəsi müxalifət mediası, xüsusilə “BirGün” qəzetində yayımlandı. Məqalələrdə seçim komissiyalarına birbaşa təzyiqlər, dini bayram adı altında təşkil olunan, lakin əslində kadr koordinasiyası məqsədi güdən korporativ tədbirlər barədə xidməti qeydlərdən sitatlar verilirdi.
Ən ciddi narahatlıq doğuran məqam isə Süleymançıların məhkəmə sistemi ilə sıx əlaqəsi oldu. “Medya Atlası” adlı araşdırmaçı jurnalistlər konsorsiumunun 2024-cü ildə apardığı təhqiqat nəticələrinə əsasən, 2017–2023-cü illər arasında təyin olunmuş azı 47 prokuror və hakim icmanın nəzarətində olan təhsil müəssisələrində hazırlıq keçib. “Tasnifli Adalet” (Təsnifatlandırılmış Ədalət) başlıqlı reportajda göstərilirdi ki, bəzi qalmaqallı işlərin qərarları bilavasitə icma lideri Alihan Kurişlə yaxın əlaqədə olan şəxslərin iştirakı ilə verilib.
Alihan Kuriş - S. H. Tunahanın yaxın tələbəsinin nəvəsi - icmanın transmilli qanadının de-fakto lideri sayılır. 2020–2024-cü illərdə o, bir sıra qapalı biznes forumlarında, o cümlədən Türkiyə ixracatçılar və idxalçılar assosiasiyaları ilə birlikdə təşkil olunan toplantılarda görünmüşdü. Bu isə süleymançıların artıq təkcə dövlət mexanizmlərində deyil, iri kapital sferasında da aktiv olduqlarını göstərir.
Sabiq millət vəkili Fatih Süleyman Denizolğun açıq şəkildə bildirib: “Qardaşım Alihan dini icma deyil, nə Diyanətə, nə də hökumətə tabe olan yeni bir hakimiyyət şaqulusu qururdu. O, Gülənin dövrünün bitdiyini bilirdi və həmin boşluğu doldurmaq istəyirdi.”
Bu faktlar vahid və narahatedici mənzərəni ortaya qoyur: Süleymançılar artıq təkcə Quran kursları və internatlarla kifayətlənmirlər. Bu, yüksək təşkilatlanmış, gizli, loyallığa əsaslanan bir sistemdir. Parlament kreslosuna ehtiyacları yoxdur - idarə etməyi pərdəarxasında öyrəniblər. Məhz bu da onları ən təhlükəli qüvvəyə çevirir.
Süleymançı lideri Alihan Kurişlə Silifke rayon prokuroru Selman Eskelerin birgə fotosu Türkiyə mediasında səs-küy doğurdu. Kuriş - Tunahanın yaxın tələbəsinin nəvəsi və icmanın qlobal qanadının rəhbəri - eks-deputat və qohumu olan Denizolğunun sözlərinə görə, Ümraniyədə təcili müşavirə keçirərək, icma ilə əlaqəli iş adamlarının şirkətlərdən uzaqlaşdırılması qərarını verib. Məqsəd - mülkiyyətin əsl strukturunu gizlətmək.
Denizolğun hesab edir ki, “Alihanın hədəfi aktivlərin qorunması yox, kadrların dövlət nəzarətindən çıxarılmasıdır.” Başqa sözlə desək, bu, FETÖ-nün strategiyasının təkrarıdır: “kadr nüvəsini” - yəni sadiq hakimləri, prokurorları, polis və maliyyəçiləri qorumaq.
Bu böhran fonunda FETÖ-dən qaçan bəzi tanınmış fiqurlar da səhnəyə çıxdı. Emre Uslu, Adem Yavuz Arslan və Levent Kenez kimi mübahisəli simalar süleymançılara açıq dəstək ifadə edərək, Ankaranı “yeni cadugər ovuna” başlamaqda ittiham etdilər. Bu koordinasiyalı reaksiya təsadüfi deyil.
Türkiyənin kəşfiyyat dairələrindən sızan məlumata görə, FETÖ-dən qaçanların bir hissəsi Almaniya və Niderlandda yerləşən, Avropa fondları ilə maliyyələşən QHT-lərlə əlaqə saxlayır və bu kanallar vasitəsilə süleymançı icmanın xaricdəki informasiya müdafiəsini təmin edirdilər.
Beləcə, süleymançıların təsir dairəsi təkcə Türkiyənin içində deyil, beynəlxalq aləmdə də qorunur. Bu, məsələnin təkcə milli təhlükəsizlik deyil, həm də qlobal informasiya müharibəsi aspektini ortaya qoyur. Və bütün bu hadisələr fonunda Ankaranın qarşısında tək bir sual qalır: bu paralel struktura qarşı mübarizədə növbəti hədəf kim olacaq?
Dövlət kölgələrlə üz-üzə
Türkiyə dövlətinin Süleymançı adlandırılan dini icmaya qarşı sərt, qətiyyətli və birmənalı addımları adi sektaya qarşı mübarizə kimi təqdim oluna bilməz. Əslində bu, daha dərin və sistemli bir qarşıdurmadır - qanuni dövlət suverenliyi ilə illərlə özünü “xeyriyyəçi” və “təqvalı” obrazında gizlətmiş, lakin əslində paralel yurisdiksiya yaratmağa çalışan kölgə strukturlar arasında cəbhə savaşıdır. Burada məsələ təkcə hakimiyyətdə deyil - dövlət idarəçiliyinin memarlığında, kimlərin və necə bu sistemdə yer alacağını, resursların bölüşdürülməsində, ideologiyanın formalaşmasında və strateji institutlara çıxışda kimlərin söz sahibi olacağına dair savaşdır.
15 iyul 2016-cı il uğursuz çevriliş cəhdindən sonra ifşa edilən FETÖ-nün darmadağın edilməsindən sonra, Türkiyə öz institusional toxumasını bərpa etməyə başladı. Silahlı qüvvələr, DİN, məhkəmə, prokurorluq, universitetlər və yerli idarəetmə orqanlarında görünməmiş miqyasda təmizləmə həyata keçirildi. Amma bu təmizləmə öz ardınca labüd bir boşluq yaratdı - və həmin boşluğu illərlə fürsət gözləyən qüvvələr doldurmağa cəhd etdi.
Bu qüvvələrdən biri də süleymançılar oldu - uzun illərdir siyasi dəyişikliklərə çevik şəkildə uyğunlaşmağı bacaran bir struktur. Onlar Gülənin açıq münaqişə yolunu təkrarlamadılar. Əvəzində, formalaşan institusional boşluqları dini görünüş və təhsil ənənəsi ilə pərdələnərək, özlərinə sadiq kadrları yeni strukturlara yerləşdirməyə çalışdılar.
Lakin Türkiyə FETÖ dərsini artıq əxz etmişdi. Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın 14 may tarixində AKP fraksiyası qarşısındakı çıxışı bu mənada siyasi ultimatum idi. “Xarici xüsusi xidmət orqanları ilə əlaqəli qaranlıq təşkilat” ifadəsi konkret siqnaldır: səbir tükənib, immunitet bitib və dövlət açıq mübarizəyə hazırdır.
Prezident sarayına yaxın çevrələrin səsi hesab olunan jurnalist Fuat Uğur bu prosesi belə şərh etdi: “Dövlət FETÖ-nü məhv etdi, indi süleymançıların da yolu sona çatıb.” Bu ifadə sadəcə metafora deyil - bu, hüquqi, siyasi və güc balansının dəqiq formulu, onilliklər ərzində mövcud olmuş qeyri-rəsmi razılaşmanın rəsmən bitməsi deməkdir.
Çünki daxildən dağıdılmaq təhlükəsini aradan qaldırmış və öz strukturlarını gücləndirmiş Türkiyə indi institusional yetkinlik mərhələsinə qədəm qoyur. Belə bir mərhələdə, rəsmi hakimiyyətə tabe olmayan ideoloji muxtar “anklavlar” artıq təkcə risk yox, açıq təhdiddir. Xüsusilə də süleymançıların məhkəmə sisteminə, təhlükəsizlik orqanlarına, vergi idarəsinə, ali təhsil ocaqlarına, xeyriyyə fondlarına və böyük biznesə sızması ciddi narahatlıq doğururdu.
2023–2024-cü illərdə həm kəşfiyyat, həm də müstəqil audit qurumları tərəfindən aparılan araşdırmalar göstərdi ki, bir çox kadr təyinatları peşəkarlıq yox, icma lideri Alihan Kurişə olan şəxsi sədaqət əsasında həyata keçirilib. Bu, artıq dövlət sisteminə meydan oxumaq demək idi.
Süleymançıların qurduğu bu sistem - paralel loyallıq zənciri - dövlətin suveren funksiyalarını gölgə altına alırdı. Və indi Ankara bu kölgələrin tam ortasına işıq salmağa qərarlıdır.
Dövlət kölgələrlə vidalaşır
Süleymançıların maliyyə gücü də rəsmi Ankaranın ciddi nəzarətinə tuş gəldi. Xəzinə və Maliyyə Monitorinq İdarəsinin 2024-cü ilə dair hesabatlarına əsasən, bu struktura bilavasitə və ya dolayı bağlı fondların illik dövriyyəsi 80 milyon dolları ötüb. Lakin bu vəsaitlərin böyük hissəsi dini maarifçilik məqsədilə deyil, daha çox geniş internat şəbəkəsinin saxlanılması, təqaüdlər və kadr yönümlü biznes assosiasiyalarının fəaliyyətinə yönəldilib. Bu strukturlar karyera irəliləyişi, lobbiçilik və ideoloji koordinasiyanı həyata keçirən mexanizmlər kimi fəaliyyət göstəriblər.
Xüsusilə qeyd edilməlidir ki, bu strukturun xarici ayağı da olduqca aktivdir. Almaniya, Avstriya, Niderland və Böyük Britaniya kimi ölkələrdə Süleymançılara bağlı təhsil və mədəniyyət mərkəzləri fəaliyyət göstərir. Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyinin məlumatlarına əsasən, bu mərkəzlər vasitəsilə miqrant gənclər arasında ideoloji səfərbərlik aparılır, bəzi hallarda isə birbaşa icma fəaliyyətinin siyasi xarakter alması müşahidə olunur. Almaniyanın Daxili Kəşfiyyat Xidməti (BfV) başda olmaqla bir sıra Avropa xüsusi xidmət orqanları dəfələrlə Türkiyə mənşəli dini təşkilatların “kölgə fəaliyyəti” ilə bağlı xəbərdarlıqlar etmiş və bu siqnalların bir qismi məhz süleymançı strukturlara aid olmuşdur.
Ankara üçün bu vəziyyət qəbuledilməzdir: beynəlxalq sistemin yenidən qurulduğu bir mərhələdə Türkiyə qərar qəbuletmə vertikalını möhkəmləndirmək istəyir və dövlətə formal olaraq tabe olmayan paralel güc mərkəzləri artıq sistem üçün ciddi qüsur kimi qiymətləndirilir. Daha da əhəmiyyətlisi, müdafiə, kibertəhlükəsizlik, energetika və geo-iqtisadiyyat kimi həssas sahələrdə ideoloji cəhətdən muxtar strukturlara sadiq şəxslərin mövcudluğu, informasiya sızmaları və xarici təzyiqlər üçün potensial kanal kimi dəyərləndirilir.
Ərdoğanın çıxışından və ilk həbslərdən dərhal sonra süleymançılara bağlı bir sıra fond və şirkətlərdə təlaşlı aktiv transferləri, nümayəndəliklərin bağlanması, filialların ləğvi prosesləri müşahidə olunub. Ticarət Qeydiyyat İdarəsinin məlumatlarına görə, cəmi üç gün ərzində Alihan Kurişə yaxın şəxslərin adına rəsmiləşdirilmiş 24 fond və 17 şirkət ya ləğv olunub, ya da struktur dəyişikliyinə məruz qalıb. Bu, bir daha sübut edir: icma daxilində yaxşı bilirdilər ki, bu, qısamüddətli repressiya deyil - sistematik ləğv prosesidir.
Ankara bununla açıq mesaj verir: paralel strukturlar dövrü başa çatıb. Dövlət gücünü qeyri-rəsmi hakimiyyətlə bölüşməyəcək. Prezident Ərdoğanın müdaxiləsi bir avtoritar jest yox, dövlətin özünüqoruma instinktinin təzahürüdür. Bu, dini inanca yox, dövlətin suverenliyinə təhdid təşkil edən strukturlara qarşı xəbərdarlıqdır.
Bu, imanla mübarizə deyil - idarəetmə monopoliya uğrunda döyüşdür. XXI əsrdə suverenlik təkcə sərhədlərlə yox, dövlətin qərarvermə hüququnu müstəsna şəkildə qorumaq bacarığı ilə ölçülür. Bu kontekstdə süleymançılara qarşı keçirilən əməliyyat adi bir hüquqi prosedur yox, tarixi dönüm nöqtəsidir - dövlətin öz içindəki vassallarından təmizlənmək istiqamətində atdığı növbəti addımdır.
Final deyil, başlanğıcdır
Bu həbslər son deyil - başlanğıcdır. Ardınca gözlənilir:
– ofşor maliyyələşmə sxemlərinin ifşası,
– bürokratik aparatın ideoloji sədaqətə əsaslanan, lakin dövlət üçün təhlükə yaradan kadrlardan təmizlənməsi,
– və daha önəmlisi - dini şəbəkələrin çağdaş Türkiyə cəmiyyətindəki rolunun yenidən dəyərləndirilməsi.
Hakimiyyətin zirvəsindən gələn siqnal birmənalıdır: Türkiyə artıq “qardaşlıqlar”, “təriqətlər” və “vakıflar”la birgəyaşayış rejimini tərk edir. Dövlət - razılaşmalar toplusu yox, iradəyə, alətə və idarəetmə inhisarına sahib olan sistemdir.
İndi gündəmdə yalnız təmizləmə deyil, tamamilə yenidən formatlama dayanır. Xarici siyasətdə artan gərginlik, iqtisadi təzyiqlər, insan hüquqları, diaspora və mədəniyyət üzərindən aparılan oyunlar fonunda Türkiyə suveren rekonstruktivizm yolunu seçir. Bu yol çətin, ziddiyyətlərlə doludur, amma tarixi baxımdan qaçılmazdır.
Süleymançılar sadəcə bir maska idi - paralel dövlətin üzündən qoparılmış növbəti örtük. Sabah bu sıraya başqa bir struktur, təriqət və ya fond əlavə olunsa, bu artıq heç kimi təəccübləndirməməlidir. Çünki Türkiyə artıq sınaq meydanı deyil - oyun qaydalarını yenidən yazan və bu qaydalarda “öz oyununun” adamlarına yer tanımayan bir siyasi subyektdir.(BakuNetwork)
