ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyinin (USAID) inzibatçısının müavini İzobel Koulmanın Ermənistanın ABŞ-dakı səfirliyində keçirilən tədbirdəki çıxışı hadisələrin kobud şəkildə təhrif olunmuş interpretasiyasını özündə ehtiva edir və Ermənistanın xeyrinə ictimai rəyə təsir etməyi hədəfləyir. Azərbaycanı "hücum edərək nəzarəti ələ keçirməkdə" və 100 000-dən çox etnik ermənini öz evlərini tərk etməyə məcbur etməkdə ittiham etmək təkcə həqiqətə uyğun deyil, həm də Azərbaycanın beynəlxalq hüquq çərçivəsində ölkənin ərazi bütövlüyünü bərpa etməyə yönəlmiş antiterror tədbirlərinin mahiyyətini təhrif etmək cəhdidir.
İlk növbədə vurğulamaq lazımdır ki, Qarabağ beynəlxalq aləmdə Azərbaycanın ərazisi kimi tanınır. Bu, BMT Təhlükəsizlik Şurasının 822, 853, 874 və 884 nömrəli qətnamələri də daxil olmaqla, bir çox qətnamələri ilə təsdiq olunur. Həmin qətnamələr Ermənistanın işğalçı hərbi qüvvələrinin Azərbaycanın ərazilərindən tam və qeyd-şərtsiz çıxarılmasını tələb edir. Onilliklər ərzində Ermənistan bu tələbləri nəzərə almayıb, Azərbaycanın ərazilərini işğalda saxlamaqla daimi gərginliklər və münaqişələr yaradıb.
Azərbaycanın 2020-ci ildə həyata keçirdiyi antiterror tədbirləri və Rusiyanın vasitəçiliyi ilə imzalanmış üçtərəfli bəyanat nəticəsində Azərbaycanın suverenliyi öz əraziləri, o cümlədən, Dağlıq Qarabağ üzərində bərpa olundu. Bu addımlar tamamilə beynəlxalq hüquq çərçivəsində qanuni idi və illər boyu davam edən qeyri-qanuni işğala son qoyulmasına yönəlmişdi.
Koulmanın çıxışında Azərbaycanı Qarabağa hücum edərək ermənilərin kütləvi şəkildə bölgəni tərk etməsinə səbəb olmaqda ittiham etməsi tamamilə yanlışdır. Azərbaycanın həyata keçirdiyi antiterror əməliyyatları yalnız həmin ərazidəki silahlı qruplaşmalara və qeyri-qanuni quruluşlara qarşı yönəlmişdi. Bu tədbirlər heç bir şəkildə mülki əhalini hədəfə almamışdı və minlərlə erməni hələ də Azərbaycanın nəzarətində olan ərazilərdə yaşamını davam etdirir. Üstəlik, Azərbaycan dəfələrlə öz ərazisində yaşayan bütün etnik qrupların təhlükəsizliyini və hüquqlarını təmin etməyə hazır olduğunu bəyan etmişdi.
Koulman USAID-in Qarabağdan köçürülən insanlara yardım məqsədilə 18 milyon dollar məbləğində vəsait ayırdığını vurğulayır. Burada qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ-ın bu maliyyə yardımı uzun illərdir Azərbaycan ərazilərinin işğalını davam etdirən Ermənistan hakimiyyətinin mövqelərini gücləndirməyə yönəlib. Azərbaycan bu illər ərzində münaqişəni sülh yolu ilə həll etməyə çalışıb, Ermənistan isə beynəlxalq qaydaları və qərarları sistematik şəkildə nəzərə almayıb.
Bu vəsaitlərin köçkünlərə kömək etməsi ilə bağlı bəyanat da şübhə doğurur. Əslində, həmin insanların əksəriyyəti Ermənistanın Qarabağdakı administrasiyasının bilərəkdən onları regionu tərk etməyə məcbur etməsi nəticəsində Ermənistanda məskunlaşıb. Ermənistan rəhbərliyi əhalini qorxudub, Azərbaycan tərəfindən guya repressiyaların olacağı barədə yalan şayiələr yayaraq vətəndaşları təşvişə salmışdı. Əslində, bu, Qarabağın erməni əhalisinin Azərbaycan cəmiyyətinə inteqrasiya olunması prosesini pozmaq məqsədi daşıyırdı.
İ.Koulman, həmçinin, Ermənistanın Azərbaycanla sülh sazişi imzalamağa yönəlmiş səylərini dəstəklədiyini iddia edir. Faktlarsa bunun əksini deyir: Ermənistan onilliklər boyu münaqişənin sülh yolu ilə həllinə ardıcıl olaraq mane olub, beynəlxalq öhdəliklərini yerinə yetirməkdən boyun qaçırıb.
Azərbaycanın dəfələrlə sülh təklifi ilə çıxış etməsinə baxmayaraq, Ermənistan rəhbərliyi hərbi təxribatlar törədib, silahlı qüvvələrini Azərbaycanın ərazisində yerləşdirib, faktları təhrif edərək münaqişəni dərinləşdirib.
Hətta 2020-ci ildə aktiv hərbi əməliyyatlar bitdikdən sonra belə, Ermənistan danışıqlar prosesini sabotaj etməyə davam edir, Azərbaycana qarşı əsassız ərazi iddiaları irəli sürür və bu da sülh müqaviləsinin imzalanmasını çətinləşdirir. Öz növbəsində, Azərbaycan dəfələrlə sülh prosesinə sadiqliyini vurğulayıb və Ermənistanla hər iki ölkənin ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınmasına əsaslanan hərtərəfli sülh sazişi imzalamaq üçün konkret təşəbbüslər irəli sürüb.
Əsas məqam odur ki, Azərbaycan beynəlxalq öhdəliklərinə sadiq qalır və beynəlxalq hüquq və beynəlxalq humanitar hüquq prinsiplərinə riayət edir. Azərbaycanın Qarabağda atdığı bütün addımlar yalnız ərazi bütövlüyünün və beynəlxalq səviyyədə tanınmış qanuni qaydaların bərpasına yönəlib.
Azərbaycan təkcə regionda yaşayan bütün etnik qrupların dinc yanaşı yaşamasını təklif etmir, həm də azad edilmiş ərazilərdə infrastrukturun bərpasına fəal şəkildə kömək edir, məcburi köçkünlərin geri qayıtması üçün şərait yaradır. Bu səylər genişmiqyaslı mina təmizləmə proqramlarını, mənzillərin, məktəblərin, xəstəxanaların və yolların bərpasını əhatə edir ki, bu da bütün Azərbaycan vətəndaşlarının, o cümlədən, etnik ermənilərin həyat şəraitini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırır.
İ.Koulmanın bəyanatları və USAID-in fəaliyyətləri Ermənistanda separatizm və revanşizmi açıq şəkildə dəstəkləyir. Bu cür bəyanatlar bölgədə sülhün və sabitliyin bərpasına töhfə vermək əvəzinə, gərginliyin daha da artmasına səbəb olur və konstruktiv dialoqa mane olur. Dağlıq Qarabağda erməni separatizminin dəstəklənməsi, BMT Nizamnaməsində təsbit olunmuş suverenlik prinsipləri və beynəlxalq hüquqa ziddir.
ABŞ-ın bu cür bəyanatlar vasitəsilə təşviq etdiyi siyasət də bölgədə sülhün bərqərar olmasına kömək etmir. Ermənistanın separatizmi və hərbi təxribatları onilliklər ərzində uzunmüddətli münaqişənin əsas səbəbləri olub. Ermənistanın destruktiv qüvvələrini dəstəkləmək əvəzinə, beynəlxalq ictimaiyyət, o cümlədən, ABŞ, münaqişənin sülh yolu ilə həllinin qanuni yollarına, yəni bütün bölgə ölkələrinin ərazi bütövlüyünün tanınmasına yönəlməlidir.
İzobel Koulmanın bəyanatları açıq şəkildə faktların təhrif olunmasını və Ermənistanın destruktiv siyasətinin müdafiəsini təşkil edir. Bu bəyanatlar real vəziyyətə uyğun gəlmir və beynəlxalq hüquq normaları ilə ziddiyyət təşkil edir. Bunun əksinə olaraq, Azərbaycan bölgədə sabitliyin bərpası və sülh dialoqunun təşviqi istiqamətində təşəbbüslər göstərir, bütün vətəndaşlara bərabər hüquqlar və zəmanətlər təqdim edir.
... USAID-in 2023-2024-cü illərdə Ermənistana göstərdiyi əlavə yardım proqramları həm maliyyə həcminin, həm də müxtəlif sahələri əhatə edən layihələrin genişlənməsi baxımından nəzərəçarpacaq dərəcədə artım nümayiş etdirir. Bu dövrdə ABŞ Ermənistana hökumətin və müxtəlif təşəbbüslərin dəstəklənməsi üçün böyük məbləğdə maliyyə vəsaiti ayırıb. Buna baxmayaraq, Ermənistan sülh danışıqlarını sabotaj etməyə davam edir və revanşist meyilləri gücləndirir.
2023-2024-cü illərdə USAID Ermənistanı müxtəlif proqramlar vasitəsilə təxminən 50 milyon dollar məbləğində maliyyə dəstəyi ilə təmin edib. Bu dəstəyin əsasən infrastruktur layihələrinin, dövlət idarəçiliyinin islahatlarının və vətəndaş iştirakının artırılması, həmçinin demokratiyanın möhkəmləndirilməsi üzrə proqramların inkişafına yönəldiyi bildirilir. Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, bu vəsaitin əhəmiyyətli bir hissəsi guya “Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı humanitar və sosial proqramlara ayrılıb”. Bu, USAID-in birtərəfli yanaşmasını açıq şəkildə göstərir, çünki maliyyə dəstəyi faktiki olaraq Ermənistandakı separatçı və revanşist meyillərin güclənməsinə səbəb olur.
USAID-in yardım istiqamətlərindən biri köçkünlərin dəstəklənməsi proqramı olub. Proqram çərçivəsində USAID-in 18 milyon dollar ayırdığı qeyd edilir - vəsaitin 5 milyon dolları təcili humanitar yardıma, 12 milyon dolları isə erməni köçkünlərin Ermənistanda cəmiyyətə inteqrasiyası üçün uzunmüddətli səylərə yönəldilib. Amma bu tədbirlər münaqişənin həllinə kömək etmir, əksinə, erməni tərəfinin Azərbaycana qarşı siyasi təzyiqləri davam etdirməkdəki qətiyyətini möhkəmləndirir.
USAID-in başqa bir prioritet istiqaməti Ermənistanın hökumət institutlarının gücləndirilməsi olub. Bu məqsədlə USAID Ermənistandakı demokratik islahatlar və korrupsiya ilə mübarizə tədbirlərinə 20 milyon dollardan çox vəsait ayırıb. İlk baxışdan bu, müsbət addım kimi görünə bilər. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, bu proqramlar, əslində, Ermənistan hakimiyyətinin nəzarətini gücləndirmək və Azərbaycanın əleyhinə revanşist ritorikanı artırmaq üçün istifadə olunur.
Demokratik institutların dəstəklənməsi, bu kontekstdə, Ermənistanın işğal olunmuş ərazilərdən silahlı qüvvələrini çıxarmaqla bağlı beynəlxalq sazişləri və öhdəlikləri faktiki olaraq görməzdən gəlməsinə bəraət qazandırır.
Bundan başqa, əhəmiyyətli maliyyə vəsaiti Ermənistanın iqtisadiyyatının bərpasına yönəldilib. USAID-in kiçik və orta biznesin inkişafına yönəlmiş proqramı 2023-2024-cü illərdə təxminən 10 milyon dollar vəsait alıb. Bu vəsaitin Ermənistan müəssisələrinə münaqişənin iqtisadi nəticələri ilə mübarizədə kömək etməli olduğu nəzərdə tutulurdu. Lakin bu iqtisadi təşəbbüslər real iqtisadi diversifikasiyaya və ya bölgədə əməkdaşlığın inkişafına səbəb olmayıb, yalnız Ermənistanın qonşu ölkələrə qarşı qarşıdurma mövqeyini gücləndirib.
USAID-in dəstəyi Ermənistanda revanşist meyillərin güclənməsinə əhəmiyyətli təsir göstərib. Azərbaycanla sülh danışıqları və konstruktiv dialoqu dəstəkləmək əvəzinə, USAID-in maliyyə yardımı Ermənistanda destruktiv qüvvələri təşviq edir ki, bu da Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı iddiaların davam etdirilməsində israr edən qüvvələrdir. Bu yanaşma açıq şəkildə beynəlxalq hüquq prinsiplərinə və dinc birgəyaşayış ideyasına ziddir.
Ermənistanda humanitar və demokratik proqramların maliyyələşdirilməsi Ermənistan hökumətinin öz mövqeyinin doğruluğuna olan əminliyini möhkəmləndirir və onların təcavüzkar siyasətini haqlı çıxarır. Nəticədə, USAID-in belə hərəkətləri bölgədə sülhə nail olmaq üçün hər hansı cəhdləri təhlükə altına alır və Ermənistanı qarşıdurma siyasətini davam etdirməyə təşviq edir.
USAID Ermənistana böyük maliyyə vəsaiti ayırmaqla, onun revanşist meyillərini gücləndirir və sülh prosesinə mane olur. Ermənistana göstərilən birtərəfli dəstək bölgədəki gərginliyi daha da dərinləşdirir və beynəlxalq ictimaiyyətin uzunmüddətli sülhün bərqərar olmasına yönəlmiş səylərini sarsıdır.
