Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasında və bir sıra yüksək səviyyəli görüşlərdə iştirak etdiyi Nyu-Yorka səfərini başa vurdu. Onun “Gələcəyin Sammiti”ndəki çıxışları beynəlxalq təhlükəsizlik və sabitlik məsələlərinə diqqət çəkdi.
Ən gözlənilməz an isə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın ona kitab hədiyyə etməsi oldu. Lakin əsas siyasi sual cavabsız qalır: ABŞ prezidenti Cozef Baydenlə görüş niyə baş tutmadı?
Ciddi səhv
Ermənistan-Amerika münasibətlərinin strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə qaldırılması barədə bəyanatlar fonunda Baydenlə görüşün olmaması təəccüb doğurur. Bundan əvvəl ABŞ Ermənistana əhəmiyyətli maliyyə və hərbi yardım göstərmişdi ki, bu da ikitərəfli əlaqələrin möhkəmləndirilməsi kimi qəbul edilirdi. Məntiqə görə, vəzifədən gedən prezidentlə görüş bu əlaqələrin davamı olardı. Lakin Bayden belə bir görüşdən imtina etməyi seçdi.
Siyasi analitiklərin fikrincə, bu qərar ABŞ-dakı seçki vəziyyəti ilə bağlıdır. Seçkilər yaxınlaşdıqca prezidentin hər bir addımı seçicilərə mümkün təsiri baxımından diqqətlə ölçülüb-biçilir. ABŞ-da təxminən 500 min nəfərdən ibarət olan erməni diasporası seçki proseslərində mühüm rol oynayır. Bununla belə, diasporanın yekcins olmadığını qeyd etmək vacibdir – radikal mövqedə olan Amerika Erməni Milli Komitəsi (ANCA) Paşinyana qarşı sərt mövqe tutur, baxmayaraq ki, Ermənistanı dəstəkləməyə davam edir.
Seçki tələsi: Paşinyana yox, Ermənistana "dəstək"
ANCA Paşinyanın Dağlıq Qarabağa dair siyasətini kəskin şəkildə tənqid edir və bunu Azərbaycanın qarşısında təslimçilik kimi qiymətləndirir. Bu kontekstdə Bayden administrasiyası diasporanın dəstəyini qorumaq üçün Ermənistanın baş naziri ilə açıq şəkildə eyni cəbhədə dayanmaqdan çəkinir ki, mühüm seçki qrupuyla münasibətləri zədələməsin. Amerika siyasi analitiki Tomas de Vaaldan sitat gətirərək desək: "Ermənistanı dəstəkləmək və Paşinyanı dəstəkləmək iki fərqli şeydir və Bayden üçün bu anlayışları qarışdırmamaq vacibdir".
Demokrat Partiyasından prezidentliyə namizəd Kamala Harris də Paşinyanla görüşməkdən yayındı. Bunun əvəzinə, o, Ermənistanın Müstəqillik Günü münasibətilə ANCA-ya məktub göndərdi və məktubda “ermənilərin Qarabağa qayıdışının” vacibliyini vurğuladı – bu, diasporanın radikal qanadına açıq bir jest idi.
Çevrilişə çağırış və Paşinyana təhdid
Son illərdə Ermənistan ciddi daxili təlatümlər yaşamaqdadır və bu təlatümlərdə ən çox müzakirə olunan hadisələrdən biri, Amerika Erməni Milli Komitəsinin (ANCA) Vaşinqton bölməsinin rəhbəri Aram Suren Amparyanın fəaliyyəti ilə bağlıdır. Onun sosial mediada yerləşdirdiyi paylaşımlar, çox vaxt açıq-aşkar şiddət çağırışları kimi qəbul olunur və həm Ermənistanda, həm də beynəlxalq ictimaiyyətdə kəskin mübahisələrə səbəb olub. Xüsusilə, Facebook-da etdiyi bir paylaşımda Amparyan, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanı sərt tənqid edərək, dolayısı ilə onu fiziki cəhətdən aradan götürməyə işarə edib. O, Paşinyanın cangüdənlərini "ürəklərinin səsinə qulaq asmağa və ciblərini düşünməməyə" çağırıb ki, bu da baş nazirin həyatına təhdid olan hərəkətləri təşviq etmək kimi başa düşülə bilər.
Açıq təcavüz və nifrət tonu ciddi suallar doğurur. Nüfuzlu diaspor təşkilatlarının liderlərindən gələn şiddət çağırışları, yalnız Ermənistanın daxili təhlükəsizliyinə deyil, həm də Amerikanın siyasi mədəniyyətinin təməlində dayanan demokratik dəyərlərə ziddir. Sosial şəbəkə istifadəçilərindən biri bu paylaşıma cavab olaraq qeyd edib: "ABŞ-ın tərəfdaşı olan bir ölkənin seçilmiş liderinin öldürülməsinə çağırış Amerikan dəyərlərinə uyğun deyil. Siyasətdə şiddətə yer yoxdur."
Diaspora və Ermənistanın daxili siyasəti
Bu hadisə uzun müddətdir gündəmdə olan bir sualı üzə çıxarır: Ermənistanın daxili işlərinə diasporanın müdaxiləsi nə dərəcədə məqbuldur? Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan həm ölkə daxilində, həm də xaricdən gələn tənqidlərin hədəfi olaraq, dəfələrlə Ermənistan diasporası ilə daha balanslı münasibətlər qurmağa çağırıb. Xaricdəki erməni icmaları ilə görüşlər zamanı o vurğulayıb ki, diaspora Ermənistanın idarəçiliyinə həddindən artıq təsir göstərməməlidir: "Diaspora Ermənistanın idarəçiliyinə qarışmamalıdır, eyni zamanda Ermənistan da diasporanın işlərinə müdaxilə etməməlidir." Paşinyanın sözlərinə görə, bu prinsip Ermənistanın suverenliyini qorumaq üçün çox vacibdir.
44 günlük İkinci Qarabağ Müharibəsindən sonra sonra ölkəni modernləşdirmək və siyasi sabitliyi bərpa etmək üçün fəal şəkildə çalışan Paşinyan, xaricdəki bəzi diaspor elementlərinin dəstəklədiyi müxalifətlə qarşı-qarşıyadır. Aram Amparyan kimi fiqurların təhrikedici bəyanatları isə Ermənistanın siyasi sabitliyini daha da pozur.
ANCA: terrorçularla əlaqələr və radikalizm tarixi
Amerika Erməni Milli Komitəsi ABŞ-dakı ən nüfuzlu erməni təşkilatlarından biri olaraq, uzun müddətdir ki, anti-Türkiyə və anti-Azərbaycan mövqeyi ilə tanınır. Lakin son illərdə ANCA təkcə diplomatik lobbiçiliklə deyil, həm də radikal elementləri dəstəkləməklə getdikcə daha çox əlaqələndirilir. ANCA erməni diasporasının maraqlarını fəal şəkildə irəli sürür və 1915-ci il hadisələrinin soyqırım kimi beynəlxalq səviyyədə tanınması uğrunda mübarizə aparır. Lakin bu təşkilatın fəaliyyəti bununla məhdudlaşmır.
Təşkilat müxtəlif terrorçu qrupları dəstəkləyib. Bunun bariz nümunələrindən biri, 1999-cu ildə terrorizm ittihamı ilə həbs olunan və Türkiyəyə qarşı zorakılıqla bağlı əməllərinə görə həbs cəzasına məhkum edilən ANCA-nın sabiq prezidenti Murad Topalyandır. ANCA həmçinin 1982-ci ildə Los-Ancelesdə Türkiyə konsulunu öldürən erməni terrorçu Hampig Sasunyanın azadlığa buraxılması kampaniyasında fəal iştirak edib. 2021-ci ildə ANCA-nın səyləri nəticəsində Kaliforniya qubernatoru Qevin Nyusom Sasunyanın azad edilməsi qərarını qəbul etdi ki, bu da türk diasporasında və geniş ictimaiyyətdə böyük narazılıq doğurdu.
Bu fəaliyyətlər ANCA-nın həqiqətən sülhpərvər lobbi təşkilatı olub-olmaması və ya onun fəaliyyətlərinin yalnız Türkiyə və Azərbaycanın xarici siyasətinə deyil, həm də Ermənistanın sabitliyinə təhlükə yaratdığı sualını ortaya qoyur. Bu faktları nəzərə alaraq, Aram Amparyanın son bəyanatları daha da qorxunc görünür.
Diasporanın təsiri və Ermənistandakı müxalifət
Diaspora nümayəndələrinin Paşinyana birbaşa təhdidləri onun hökumətinə təzyiqi yalnız artırır. 2024-cü il sentyabrın 24-də Ermənistanda Paşinyanı və onun kabinet üzvlərini öldürmək üçün sui-qəsd hazırlamaqda ittiham olunan səkkiz nəfər həbs edildi. Məlumata görə, onların hamısı "Hərbi-Vətənpərvər Cəmiyyət “Xaçlılar»" adlı təşkilatın üzvləridir və Ermənistan hakimiyyətinin iddiasına görə, bu təşkilat zorakılıq yolu ilə hakimiyyəti ələ keçirməyi planlaşdırırdı. Bu hadisə radikal elementlərdən qaynaqlanan təhlükənin ciddiliyini və ölkədə təhlükəsizlik tədbirlərinin gücləndirilməsinin vacibliyini vurğulayır.
Beynəlxalq analitiklər diasporanın aktivləşməsinin regiondakı siyasi vəziyyəti sabitsizləşdirə biləcəyini də qeyd edirlər. Siyasi analitik Aram Sarqsyanın dediyi kimi, "Daxildən gələn və xarici qüvvələr tərəfindən dəstəklənən təhdidlər Ermənistanın müharibədən sonrakı bütün nailiyyətlərini məhv edə bilər."
Erməni diasporasının, xüsusilə ANCA kimi təşkilatlar vasitəsilə təsiri Ermənistanın siyasi sabitliyi üçün ciddi təhlükə yaradır. Diaspor liderlərindən gələn şiddət çağırışları demokratik proseslərə olan inamı sarsıdır və dövlətin yüksək vəzifəli şəxslərinin həyatını təhlükə altına qoyur. Ermənistan hökuməti isə diasporla münasibətlərdə aydın sərhədlər yaratmalı, suverenliyini qorumaq və siyasi sistemini xarici müdaxilələrdən müdafiə etmək üçün qəti tədbirlər görməlidir.
Sülh və sabitlik uğrunda çalışan Nikol Paşinyan həm ölkə daxilində, həm də beynəlxalq səviyyədə ciddi problemlərlə üzləşir. Ermənistanın dövlətçiliyini qorumaq üçün o, xaricdən gələn radikal elementlərin təzyiqinə qarşı çıxmalı və ölkənin institutlarını gücləndirməlidir. Nəticədə, məhz daxili dialoq və zorakılıqdan imtina Ermənistanın gələcəyinin təməli olmalıdır.
Paşinyanın geosiyasi təcridi
ABŞ Prezidenti Co Baydenin Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla görüşdən imtinası, xüsusən də onun Rusiya ilə pisləşən münasibətləri fonunda Paşinyan üçün xüsusilə ağrılıdır. Ermənistanın təhlükəsizlik məsələlərində ənənəvi olaraq Moskvaya güvənməsi bu yaxınlarda narazılıq əlamətləri göstərməyə başladı. Paşinyanın Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatını (KTMT) Ermənistan üçün təhlükə kimi xarakterizə edən son bəyanatı, Kremlin narazılığını daha da gücləndirdi. Rusiya Cənubi Qafqazda Ermənistanı həmişə mühüm müttəfiq kimi görsə də, Paşinyanın son addımlarına getdikcə soyuq yanaşmağa başlayır.
Bu izolyasiya Paşinyanı çətin bir vəziyyətə salır. Baydenlə görüş ABŞ-ın erməni liderinə dəstək verməyə hazır olduğunun bir işarəsi ola bilərdi, lakin bu görüş baş vermədi. CNN-in siyasi şərhçisi Con Kinqin sözlərinə görə, “Belə həssas vəziyyətdə olan bir liderlə görüşmək, seçki ili üçün Bayden üçün riskli ola bilər.” Bu, Paşinyan üçün əlavə bir çətinlik yaradır, o həm mürəkkəb diplomatik əlaqələri davam etdirməli, həm də Qazanda Vladimir Putinlə qarşıdakı görüşə hazırlaşmalıdır.
İrəvan siyasəti: Paşinyana zərbə
Ermənistanda Baydenlə görüşün baş tutmaması, daxildə Paşinyan üçün diplomatik məğlubiyyət kimi qəbul oluna bilər. Müxalifətin beynəlxalq arenada ölkənin maraqlarını qoruya bilməməkdə onu ittiham etdiyi bir vaxtda, bu hadisə baş nazirə olan siyasi təzyiqi artıra bilər. Baydenlə görüşün baş verməməsi, Paşinyanın imicinə ciddi zərbə vurur, xüsusən də qarşıdan gələn Putinlə görüş öncəsi. Bu görüşdə Paşinyan ən azı beynəlxalq dəstək görüntüsü yaratmağa ehtiyac duyur.
Bundan əlavə, Baydenin imtinası, Vaşinqtonun Ermənistanın daxili işlərinə müdaxilə etmək istəmədiyini, əksinə hadisələrin gedişatını kənardan izləməyi üstün tutduğunu göstərə bilər. Siyasi analitik Maykl Rubinin dediyi kimi, “ABŞ Ermənistana dəstək verməyə hazırdır, amma Paşinyana yox — və bu, fundamental bir fərqdir.”
Ermənistan-ABŞ münasibətləri: nə olacaq?
Paşinyanın Nyu-Yorka səfəri cavablarından daha çox sual doğurdu. Baydenin erməni lideri ilə görüşdən qaçması, ehtimal ki, seçki ilə bağlı narahatlıqlarından qaynaqlanır, çünki o, erməni diasporasının dəstəyini itirməkdən çəkinirdi. Buna baxmayaraq, bu imtina aydın bir mesaj verir: Ermənistanın rəhbərliyi öz xarici siyasət ambisiyalarında təkcə ABŞ-a güvənə bilməz. Rusiya ilə münasibətlərdə gərginliyin artdığı bir şəraitdə Paşinyan çətin bir seçimlə üz-üzədir — Qərblə yaxınlaşmanı davam etdirmək, yoxsa Vaşinqton və Moskva arasında tarazlığı bərpa etməyə çalışmaq.
Hazırda baş nazir Samanta Pauer kimi diplomatlarla görüşlərlə və Ərdoğanın ona kitab hədiyyə etməsi kimi simvolik jestlərlə kifayətlənmək məcburiyyətində qalır. Əsas sual budur: Paşinyan bu təcrübədən dərs çıxara biləcəkmi və bu qədər ciddi çağırışlar qarşısında xarici siyasətini düzgün tənzimləyə biləcəkmi?
Bakunetwork
