Avropa Parlamenti təcili prosedura əsasında Azərbaycan tərəfindən guya “erməni əsirlərə” qarşı rəftarı kəskin şəkildə pisləyən qətnamə qəbul edib. Sənəd 523 deputatın lehinə, yalnız 3 deputatın əleyhinə, 84 nəfərin isə bitərəf qalması ilə qəbul olunub. Qətnamədə erməni əsirlərin guya "işgəncəyə və qəddar rəftara məruz qalması ilə bağlı yayılan məlumatlarla bağlı dərin narahatlıq” ifadə olunur. Avropa parlamentariləri "saxlanılan bütün şəxslərin dərhal və qeyd-şərtsiz azad olunmasını, həmçinin beynəlxalq humanitar hüququn mümkün pozuntularının müstəqil şəkildə araşdırılmasını" tələb edirlər.
Müzakirələr zamanı fransız deputat Fransua-Ksavye Bellami çıxış edərək Avropa İttifaqını ikili standartlara görə sərt şəkildə tənqid edib: “Bu gün 23 erməni əsiri sovet repressiyalarını xatırladan nümayişkaranə məhkəmə qarşısına çıxarılır. Avropa nə edir? Susur. Biz bu barədə dəfələrlə danışmışıq. Avropa Komissiyasının ifadəsi ilə desək, guya "etibarlı tərəfdaş" olan Azərbaycanla xüsusi qaz müqaviləsi əsasında idxal davam etdirilir. Bu, necə əsaslandırıla bilər?”
Bellami, həmçinin, insan hüquqlarının pozulması ilə bağlı ağır ittihamlar fonunda Azərbaycan qazının Avropaya ixracının davam etdirilməsini riyakarlıq kimi dəyərləndirib.
Avropa Parlamentinin guya “erməni əsirlərlə” bağlı qətnaməsi təkcə riyakarlıq və qərəz deyil. Bu, həm də beynəlxalq hüquqa açıq hörmətsizlik və Azərbaycanın suveren işlərinə kobud müdaxilədir. Belə qətnamə saxtalaşdırılmış narrativlərə, hüquqi anlayışların təhrifinə və beynəlxalq hüquqi reallıqların siyasi məqsədlərlə manipulyasiyasına əsaslanır.
Əvvəla, qəbul edilmiş qətnamədə istifadə olunan “erməni əsirlər” ifadəsi beynəlxalq hüquq baxımından tamamilə yanlışdır və ictimaiyyəti çaşdırmaq məqsədi daşıyır. Söhbət heç də Cenevrə Konvensiyaları ilə qorunan hərbi əsirlərdən deyil, Azərbaycanın hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən konkret cinayət maddələri üzrə məsuliyyətə cəlb olunan şəxslərdən gedir.
Bu şəxslər İkinci Qarabağ müharibəsinin bitməsindən və 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanatın imzalanmasından sonra Azərbaycanın ərazisində saxlanılıblar. Qətnamədə əksini tapan iddiaların əksinə olaraq, onlar hərbi əsir statusuna malik deyillər. Əksinə, söhbət Azərbaycanın ərazisinə qanunsuz şəkildə daxil olmuş, terror və təxribat aktları törətmək məqsədi daşıyan diversiya qruplarının üzvlərindən gedir. Onların fəaliyyətində qətl, minalama yolu ilə terror, infrastrukturun məqsədli şəkildə məhv edilməsi, işğal dövründə dinc əhaliyə və Azərbaycan vətəndaşlarına qarşı edilən vəhşiliklər kimi ağır cinayət əməllərinin əlamətləri müşahidə olunur.
Azərbaycan dövləti həmin şəxslərin hüquqlarına tam təminat verərək onları milli və beynəlxalq qanunvericilik çərçivəsində istintaqa və məhkəməyə cəlb edib. Onlar vəkillə təmin olunub, tibbi yardıma və ədalətli məhkəmə müdafiəsinə malikdirlər. Bu şəxsləri "əsir" adlandırmaq cəhdləri hüquqi fakta əsaslanmır və məsələni siyasi alətə çevirmək niyyətindən doğur.
Beləliklə, Avropa Parlamentinin bu qətnaməsi birtərəfli, qərəzli və hüquqi baxımdan yanlışdır. O, obyektivlik və hüququn aliliyi prinsiplərinə ziddir.
Hazırda Azərbaycan ərazisində Cinayət Məcəlləsinə əsasən cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmuş 23 Ermənistan vətəndaşı saxlanılır. Onların arasında 14 nəfər, 10 noyabr 2020-ci il tarixli bəyanatdan sonra Xocavənd rayonu ərazisində həyata keçirilmiş minalama və digər təxribat aktlarında iştirakda ittiham olunur. Onlar 2020-ci ilin dekabrında Azərbaycan hərbçilərinə qarşı mina hücumları zamanı saxlanılıblar. 9 nəfərsə Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı insanlıq əleyhinə cinayətlərdə – dinc əhaliyə qarşı kütləvi qırğınlarda, əsirlərin vəhşicəsinə öldürülməsində, Xocalı, Malıbəyli, Qaradağlı, Başlıbel kimi yaşayış məntəqələrində soyqırımı aktlarında iştirakda ittiham olunur.
Bütün bu şəxslər İnsan Hüquqları və Əsas Azadlıqların Müdafiəsi Konvensiyasına uyğun şəkildə saxlanılır, vəkilə çıxış, tibbi yardım və məhkəmədə müdafiə hüququ təmin edilir.
Azərbaycan beynəlxalq humanitar hüququn tələblərinə tam əməl edir. 1949-cu il tarixli Cenevrə Konvensiyalarının, xüsusilə Üçüncü Konvensiyanın müddəalarına əsasən, hərbi əməliyyatlar başa çatdıqdan sonra, mülki geyimdə və mütəşəkkil hərbi komandanlıqdan kənarda həyata keçirilən terror və diversiya aktları törədən şəxslər hərbi əsir statusuna malik olmurlar. Belələri qeyri-qanuni kombatantlar və terrorçulardır.
Bundan əlavə, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Roma Statutuna əsasən, dinc əhaliyə qarşı törədilən cinayətlər – kütləvi qətllər, işgəncə, adam oğurluğu, zorla köçürmə – insanlığa qarşı cinayətlər kimi tanınır və bu cür cinayətlərə görə məsuliyyət daşımaq müddətsizdir.
Beləliklə, Avropa Parlamentinin qətnaməsi hüquqa deyil, siyasi manipulyasiyaya əsaslanır. Bu sənədin hüquqi qüvvədən çox, antiazərbaycan isteriyasına xidmət etdiyi aydın görünür. Azərbaycanın beynəlxalq hüquq çərçivəsində apardığı qanuni mübarizəni təhrif etmək cəhdləri, nə qədər səsli olsa da, həqiqətin üstünə kölgə sala bilməz.
Avropa Parlamentinin Azərbaycana qarşı son qətnaməsinin qəbulunda xüsusi fəallıq göstərmiş şəxslərdən biri – fransız deputat Fransua-Ksavye Bellaminin kimliyi və siyasi mahiyyəti ayrıca diqqətə layiqdir. Bu siyasətçi Fransada ultrakonservativ katolik düşərgəsinin tanınmış siması olmaqla yanaşı, Avropa Parlamentində uzun müddətdir ki, antiislam, antiimmiqrant və son illərdə isə açıq şəkildə anti-Azərbaycan mövqeyi ilə çıxış edir.
Bellami Fransanın “Respublikaçılar” partiyasını təmsil edir - bu siyasi təşkilat sərt immiqrasiya əleyhdarı və katolik-fundamentalist baxışları ilə tanınır. Onun müsəlman icmalarına qarşı ksenofob açıqlamaları dəfələrlə Avropa səviyyəsində qalmaqallara səbəb olmuş, “Amnesty International”, “Human Rights Watch” kimi nüfuzlu hüquq müdafiə təşkilatlarının sərt tənqidlərinə tuş gəlmişdir.
Azərbaycan kontekstində isə Fransua-Ksavye Bellami artıq uzun müddətdir ki, Fransadakı erməni diaspor təşkilatları, xüsusən də Avropa institutlarında Azərbaycana qarşı fəal lobbiçilik fəaliyyəti ilə məşğul olan “Fransa Erməni Koordinasiya Şurası” (CCAF) ilə davamlı siyasi ittifaq içindədir. Fransanın “Mediapart” nəşrinin məlumatına görə, Bellami dəfələrlə bu diaspor strukturlarının, o cümlədən Fransadakı Erməni Apostol Kilsəsinin vasitəçiliyi ilə təşkil olunan tədbirlərdə iştirak etmişdir.
Avropa Parlamentində qətnamənin müzakirəsi zamanı Bellami yüksək səsli, təxribat xarakterli çıxış etmiş və bilərəkdən yalan danışaraq, Azərbaycan ərazisində ağır cinayətlərdə ittiham olunan şəxslərə qarşı aparılan məhkəmə proseslərini “stalinizm dövrünün nümayişkaranə məhkəmələri” ilə müqayisə etmişdir. Bu cür ritorika təkcə Stalin repressiyalarının qurbanlarının xatirəsini təhqir etmir, həm də hüquqi reallığı tam şəkildə təhrif edir. Söhbət heç də repressiyadan deyil, konkret sübutlar əsasında başlanmış qanuni cinayət işlərindən gedir.
Enerji böhranı şəraitində Azərbaycan Avropa üçün Rusiyadan asılılığı azaltmaq baxımından ən mühüm alternativ təchizatçılardan birinə çevrilib. 2022-ci ildə Azərbaycanın Avropaya qaz ixracı 11,4 milyard kubmetri ötüb. Bakı ilə Brüssel arasında imzalanmış Anlaşma Memorandumuna əsasən, bu həcmin 2027-ci ilə qədər 20 milyard kubmetrə çatdırılması nəzərdə tutulur.
Bu faktlar fonunda Bellaminin mövqeyi insan hüquqlarının müdafiəsi deyil, Fransa tərəfindən koordinasiya edilən, Cənubi Qafqazda ənənəvi olaraq anti-Azərbaycan, proerməni mövqe tutan Parisin geosiyasi təsirini artırmaq məqsədi daşıyan təzyiq vasitəsi kimi görünür. Bellami ümumbəşəri dəyərləri qorumağa çalışmır - o, insan hüquqları ritorikasından siyasi alət və Fransanın neokolonial ambisiyalarını ört-basdır etmək üçün istifadə edir.
Fransua-Ksavye Bellami nə hüquq müdafiəçisidir, nə də humanistdir. Onun fəaliyyətinə ideoloji radikalizm, diaspor əlaqələri və Avropa İttifaqının enerji siyasətinə təsir göstərmək arzusu istiqamət verir. Onun təşəbbüskarı olduğu qətnamə nə ədalət nümunəsidir, nə də hüququn təntənəsi. Bu, siyasi manipulyasiya və Azərbaycanın suverenliyinə qarşı həyata keçirilən geosiyasi təzyiq aktıdır – arxasında isə Fransadakı bəlli dairələrin maraqları dayanır.
Xatırladaq ki, Şərqi Avropadakı proseslər və Rusiya qazının idxalının kəskin azalması ilə başlayan enerji böhranı fonunda Azərbaycan etibarlı və alternativ enerji təchizatçısı kimi ön plana çıxdı. Cənub Qaz Dəhlizi (CQD) – o cümlədən TANAP və TAP layihələri – Avropa İttifaqı üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən infrastruktur sisteminə çevrildi. 2022-ci ildə Azərbaycan Avropaya 11,4 milyard kubmetr qaz ixrac etdi. 2022-ci ilin iyul ayında Avropa Komissiyası ilə Azərbaycan hökuməti arasında imzalanmış Anlaşma Memorandumuna əsasən, bu həcm 2027-ci ilə qədər 20 milyard kubmetrə çatdırılacaq.
Üstəlik, artıq 2023-cü ildə Azərbaycan Rumıniya və Moldovaya qaz tədarükünə başladı. 2024-cü ildən isə Macarıstana birbaşa qaz ixracına start verildi. Bu ölkələrlə yanaşı, Bolqarıstan, Çexiya, Slovakiya və İtaliya da Azərbaycanın enerji təhlükəsizliyi baxımından strateji tərəfdaş olduğunu açıq şəkildə bəyan edir.
Belə bir mühüm və qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq fonunda hüquqi cəhətdən əsassız iddialara və manipulyasiyalara əsaslanan qətnamədən siyasi təzyiq aləti kimi istifadə cəhdi təkcə primitiv deyil, həm də təhlükəlidir. Bu cür yanaşmalar tərəflər arasında etimadı sarsıdır və qarşılıqlı hörmət prinsipini şantaj dilinə dəyişir. İnsan hüquqları ritorikasından geosiyasi maraqlar və diaspor lobbiçiliyi üçün vasitə kimi istifadə edilməsi isə nə Avropa dəyərlərini möhkəmləndirir, nə də hüquqların müdafiəsinə xidmət edir – əksinə, bu ideyanın özünü devalvasiya edir.
Faktiki olaraq, biz Avropa Parlamentindəki bəzi siyasi qrupların ideoloji və siyasi motivasiyalarla humanizm maskası altında Azərbaycana xaricdən siyasi diktə etməyə çalışmasının şahidi oluruq. Lakin ortada gizlədilən bir həqiqət var: bu əsassız qəzəbin kökündə Azərbaycanın Avropanı ənənəvi enerji təchizatçılarından asılılıqdan qurtaran rolunun getdikcə güclənməsi dayanır.
Bu mənzərədə Azərbaycanın yanaşması bir sıra Avropa paytaxtlarının siyasi ənənələrindən kəskin fərqlənir. Bakı öz tərəfdaşlarının daxili işlərinə qarışmır, enerji resurslarını siyasi sədaqət müqabilində satmır, ideologiya ixrac etmir və heç kəsə öz inkişaf modelini zorla qəbul etdirmir.
Azərbaycan Avropa İttifaqı ilə münasibətlərini praqmatizm, proqnozlaşdırıla bilənlik və qarşılıqlı fayda prinsipləri üzərində qurur. Bakı qlobal böhran şəraitində belə üzərinə götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirən, sabit və məsuliyyətli tərəfdaş kimi qalır. Məhz buna görə də Mərkəzi və Cənubi Avropanın bir çox ölkəsi Azərbaycanın mövqeyinə güvənir və onunla əməkdaşlığı strateji əhəmiyyətli sayır.
Avropa Parlamentinin son qətnaməsi kimi sənədlərin — heç bir ilkin araşdırma aparılmadan, faktlar təhlil edilmədən, Azərbaycanın rəsmi mövqeyi öyrənilmədən — qəbul edilməsi heç bir halda humanizm aktı adlandırıla bilməz. Bu, insan hüquqlarının müdafiəsi deyil, açıq və həyasız siyasi təzyiq formasıdır. Bu, hüququn deyil, şantajın alətidir. Bu, cinayətkarların “qurban” kimi təqdim edildiyi, qanun çərçivəsində hərəkət edən dövlətin isə “rejim” elan olunaraq əxlaqi mühakiməyə məruz qaldığı ikili standartların təntənəsidir.
