Cənubi Asiya - onsuz da uzunmüddətli münaqişələrlə yadda qalan bir region - yenidən uçurumun kənarına yaxınlaşıb. 2025-ci ilin aprel anın son günlərində region iki nüvə dövləti - Hindistan və Pakistan arasında yeni gərginlik mərhələsinin astanasına gəlib çıxıb. Səbəb: Cammu və Kəşmir ittifaq ərazisində yerləşən Phalgamda baş vermiş və 26 nəfərin həyatına son qoymuş turistlərə qarşı amansız hücum. Hücumun məsuliyyətini Pakistanda yerləşən və bir çox ölkələrdə qadağan olunmuş daha məşhur terror təşkilatı “Ləşkər-i-Tayyibə”nin döyüş qanadı olan “Müqavimət Cəbhəsi” qrupu öz üzərinə götürüb.
Bu faciə uzun illərdir davam edən, Kəşmirdəki suverenlik problemləri ilə yanaşı daha dərin qarşıdurmaları - su resurslarının bölüşdürülməsi, müdafiə potensialında qeyri-bərabərlik, milli kimlik böhranları və hər iki ölkədə siyasi varlıq uğrunda mübarizə ilə qidalanan gərginlikləri üzə çıxardı. Hindistanın 1960-cı il İndus razılaşmasının icrasını dayandırmaq qərarı isə bütün qarşıdurma tarixində ilk dəfə baş verməklə bəlkə də ən həyəcanverici siqnal oldu: bu, sadəcə diplomatik addım deyil, həm də Pakistanın iqtisadi və ərzaq təhlükəsizliyinin özülünə vurulan zərbədir.
Eyni zamanda, İslamabad sərt reaksiya verdi: Pakistan üzərindəki hava məkanı hindistanlı reyslər üçün bağlandı, diplomatik münasibətlər minimuma endirildi, ticarət dövriyyəsi faktiki olaraq dayandırıldı. Kəşmirdə nəzarət xətti boyunca - 2021-ci ildə bağlanmış atəşkəsdən sonra yenidən - gündəlik atışmalar baş verir.
Vəziyyətin mürəkkəbləşməsinin əsas səbəblərindən biri də hər iki ölkədə daxili siyasi təzyiqlərin artmasıdır. Hindistanda parlament seçkiləri yaxınlaşır və Narendra Modinin rəhbərlik etdiyi hökumət öz legitimliyini anti-Pakistan ritorikasına əsaslandırdığı üçün zəiflik göstərmək lüksünə malik deyil. Pakistanda isə əksinə, mülki hökumət ilə ordu elitası arasında kövrək balans yenidən pozulub və ənənəvi olaraq xarici düşmən obrazı daxili birliyi təmin etmək üçün vasitəyə çevrilib.
Hər iki tərəf “qəti addımlar” istisna olunmur deyə bəyan edir, ultimatum dili dominant mövqeyə keçib. Hindistanın müdafiə naziri Racnath Sinqh “təşkilatçılara zərbələr” vəd edib, Pakistanın Xarici İşlər Nazirliyi isə Hindistanın İndus çayı üzərində suyun qarşısını almağa yönəlmiş cəhdlərini “casus belli” - yəni müharibəyə səbəb - kimi qiymətləndirəcəyini bildirib. Bütün bu siqnallar qaranlıq ssenarini formalaşdırır: lokal zərbələrdən tutmuş genişmiqyaslı qarşıdurmaya qədər. Üstəlik, artıq presedentlər də var - 2016-cı ildə Uri əməliyyatı və 2019-cu ildə Balakot hava zərbələri zamanı toqquşmalar az qala nəzarətdən çıxırdı.
Cənubi Asiya yenidən milli qürur və qarşılıqlı məhvetmə arasında tarazlıq axtarır. Bu dəfə - təkcə regionun sabitliyinə deyil, həm də qlobal maraqlara təsir riski ilə. Çünki bu gün Kəşmirdən keçən xətt artıq sadəcə nəzarət xətti deyil - Vaşinqton, Pekin və Fars Körfəzi paytaxtları tərəfindən izlənilən geosiyasi tektonik dəyişiklik xəttidir.
Pahalgamdakı terror: quru otluğa atılmış kibrit
2025-ci il 22 aprel tarixində mənzərəli Pahalgam bölgəsində baş vermiş hücum dərhal dönüş nöqtəsinə çevrildi. Kurort mövsümünün qızğın vaxtında turist avtobusuna atəş açılması simvolik bir cinayət idi: zərbə hərbi və ya polis obyektlərinə deyil, dinc gündəlik həyata vurulmuşdu. Məqsəd: kütləvi rezonans yaratmaq, panika səpmək və hökuməti sərt cavab verməyə təhrik etmək idi. 26 nəfər, o cümlədən qadınlar və uşaqlar həlak oldu. 40-dan çox insan yaralandı. Hindistan kəşfiyyatına görə, beş hücumçudan üçü Pakistan vətəndaşı idi.
Teraktının məsuliyyətini “The Resistance Front” (Müqavimət Cəbhəsi) qrupu öz üzərinə götürdü. Bu qrup Hindistanda bir sıra genişmiqyaslı hücumlarla, o cümlədən 2008-ci il Mumbay faciəsi ilə əlaqəli olan və pis ad çıxarmış “Ləşkər-i-Tayyibə”nin struktur tərkib hissəsidir. İslamabad insidentlə əlaqəsini qətiyyətlə inkar edərək Hindistanı “faktların saxtalaşdırılmasında” ittiham etsə də, Yeni Delhi bu hücumu “qırmızı xəttin keçilməsi” adlandırdı.
Artıq ertəsi gün Hindistan: - İslamabaddakı diplomatlarını geri çağırdı;
– Yeni Delhidəki Pakistan səfirliyinin heyətinin yarısını ölkədən çıxardı;
– Pakistan vətəndaşlarına verilmiş vizaların qüvvəsini dayandırdı, təxminən 11 min sənədi ləğv etdi;
– “İndus üzrə Su Məsələləri üzrə Koordinasiya Şurası” da daxil olmaqla bütün ikitərəfli forumlardan nümayəndə heyətini geri çağırdı;
– və ən səs-küylü addım: 1960-cı ildə Dünya Bankının vasitəçiliyi ilə imzalanmış İndus çayının su bölgüsü haqqında müqavilənin icrasını birtərəfli qaydada dayandırdı.
Bu qərar İslamabadda dərhal reaksiya doğurdu. 24 aprel tarixində Pakistan Baş naziri Şahbaz Şərifin sədrliyi ilə Milli Təhlükəsizlik Komitəsinin fövqəladə iclası keçirildi. Aşağıdakı addımlar atıldı: - Pakistan üzərindəki hava məkanının Hindistana məxsus bütün mülki və hərbi reyslər üçün bağlanması (Avropa və ABŞ-a əsas marşrut);
– bütün ikitərəfli ticarət əlaqələrinin dayandırılması;
– Hindistandakı yüksək komissarının geri çağırılması və hind hərbi müşavirlərinin persona non grata elan olunması;
– Hindistan vətəndaşları üçün vizaların ləğvi;
– və Hindistanın “beynəlxalq hüququ pozan” addımlarının davamı halında “bütün ikitərəfli razılaşmaların” denonsasiya ediləcəyi ilə hədələmə.
Diplomatik addımlarla yanaşı, daha az aqressiv olmayan bir kampaniya - informasiya savaşı da başlandı.
Hindistanın NDTV, Republic TV və Times Now kimi əsas telekanalları "Artıq dözümsüzlük!", "Terrorun ünvanı - Pakistan", "İndi cavab ver!" şüarları ilə kampaniya başlatdılar. Bu çağırışlar dərhal sosial şəbəkələrdə rezonans doğurdu: #PunishPakistan, #Uri2.0, #ModiStrikesBack heşteqləri bir neçə saat ərzində milyonlarla baxış topladı.
Pakistan tərəfindən isə informasiya naziri Attaullah Tariq efirə çıxaraq Hindistanı “informasiya terrorizmi”ndə və Pakistana qarşı beynəlxalq ictimaiyyətdə nüfuzu sarsıtmaq cəhdində ittiham etdi. Dawn, The Nation və Express Tribune qəzetləri “saxtalaşdırılmış ittihamlar” və “Mumbai-2 ssenarisi” barədə ifşaedici məqalələr dərc etdilər. Məqsəd: aqressiya üçün zəmin hazırlamaq.
Sosial şəbəkələrdə - xüsusilə Twitter (X), Facebook və YouTube platformalarında - Hindistan və Pakistan tərəfdarları arasında qızğın informasiya müharibəsi başladı. Yüzlərlə saxta video yayıldı, guya hücum anlarını və ya silahlıların ələ keçirilmiş danışıqlarını əks etdirən kadrlar ortaya çıxdı. Hər iki ölkənin hakimiyyət orqanları bir sıra platformalara çıxışı məhdudlaşdırdı və qarşı tərəfi kibertəxribatda, həmçinin informasiya suverenliyini pozmaqda ittiham etdi.
Hindistanın Ceypurdan Mumbaya qədər bir çox şəhərlərində on minlərlə insan küçələrə çıxdı. Etirazlar tezliklə "Kəşmirin qisası alınsın" tələbilə mitinqlərə çevrildi. Pakistan tərəfdə isə “Suverenlik yürüşləri” təşkil olundu - burada orduya dəstək və “Hindistan neokolonializminə” qarşı şüarlar səsləndirildi.
ORF (Observer Research Foundation) analitik mərkəzinin qiymətləndirməsinə əsasən, 25 aprelə olan məlumata görə hindistanlıların 72%-dən çoxu Kəşmirdə və Pakistan ərazisində ehtimal olunan silahlı düşərgələrə qarşı “dəqiq hərbi zərbələr” ideyasını dəstəkləyir.
Bu arada Hindistan hökuməti ordu ilə koordinasiyanı gücləndirib: Hindustan Times-ın məlumatına görə, Kəşmirə əlavə xüsusi təyinatlı qüvvələr, o cümlədən “Qarud” dəstələri göndərilib, nəzarət xətti boyunca kəşfiyyat məqsədilə PUA-ların fəaliyyəti genişləndirilib.
Sərt su strategiyası: İnd çayı təzyiq alətinə çevrilir
2025-ci il 24 aprel tarixində Hindistanın İndus sularına dair müqavilənin (Indus Waters Treaty, IWT) icrasını dayandırmaq qərarı siyasi-ekoloji baxımdan gecikmiş bir bomba effekti yaratdı. Bu, 60 ildən artıq müddət ərzində ilk haldır ki, tərəflərdən biri faktiki olaraq öhdəliklərini dayandırır - baxmayaraq ki, bu müqavilə birtərəfli imtina və ya dayandırma mexanizmini nəzərdə tutmur. 1960-cı ildə Dünya Bankının vasitəçiliyi ilə imzalanmış sənəd İnd çayının altı qolunun iki ölkə arasında bölgüsünü tənzimləyir və regionda su balansının sabitliyinə zəmanət verir.
Müqaviləyə əsasən: ▪️ Hindistana üç şərq çayı - Ravi, Bias və Satleç;
▪️ Pakistana isə üç qərb çayı - İnd, Cilam və Çənab ayrılır.
Lakin bu altı çayın hamısı Hindistanın nəzarətində olan Himalay dağlarında başlayır. Bu isə Yeni Delhini faktiki olaraq “kranların sahibi”, İslamabadı isə həyati dərəcədə asılı “axar boyu istifadəçi” vəziyyətinə salır.
Rəqəmlər ki, həyat onlardan asılıdır: ▪️ Pakistanın becərilən torpaqlarının 80%-i bu çayların suyu ilə suvarılır;
▪️ Ölkədəki bütün şirin su ehtiyatlarının 90%-i İnd çayı hövzəsinə aiddir;
▪️ Elektrik enerjisinin 60%-i həmin çaylar üzərindəki hidro mənbələrdən gəlir;
▪️ 125 milyondan çox pakistanlı (ölkə əhalisinin 52%-dən çoxu) İnd çayının sabit su təchizatından asılıdır;
▪️ World Resources Institute-un proqnozuna əsasən, 2030-cu ilə qədər Pakistan dünyada su qıtlığından ən çox əziyyət çəkəcək 5 ölkədən biri ola bilər.
Bu mənzərədə Pakistanın xarici işlər naziri Cəlil Abbas Cilani tərəfindən səsləndirilmiş “su rejiminin dəyişdirilməsi müharibə aktı kimi qiymətləndiriləcək” fikri sadəcə ritorika deyil - milli mövcudluğa dair xəbərdarlıq kimi görünür.
Reallıqda isə tam blokada texniki olaraq mümkün deyil: bu miqdarda suyu toplamaq və yönləndirmək üçün fiziki infrastruktur yoxdur. Lakin Hindistan:
▪️ bəndlərdən su buraxılışlarına dair hidrologiya məlumatlarını paylaşmaya bilər (xüsusilə daşqın və quraqlıq şəraitində əhəmiyyətlidir);
▪️ öz suvarma və enerji layihələrində - o cümlədən Baqlihar, Kişenqanga və planlaşdırılan mikro-SES-lərdə - su istifadəsini artıra bilər;
▪️ su buraxılışının mövsümi dövrlərini dəyişə bilər ki, bu da Pakistanın əkinçilik kampaniyalarına (xüsusilə buğda, düyü və şəkərqamış) son dərəcə zərər verə bilər.
Pakistanın keçmiş Su Resursları Komissiyasının rəhbəri Mehmud Əzhər artıq vəziyyəti “blokada ilə müqayisə edilə biləcək milli böhran” adlandırıb.
1960-cı il müqaviləsi birtərəfli dayandırmanı nəzərdə tutmur. BMT-nin Transsərhəd Su Axınlarından İstifadə Konvensiyasına (1997) əsasən beynəlxalq su hüququ ədalətli və məqsədəuyğun istifadəyə və əhəmiyyətli zərərin vurulmaması prinsipinə üstünlük verir. Hindistan bu Konvensiyanı ratifikasiya etməyib, lakin İndus üzrə müqavilə kvazi-beynəlxalq adət hüququnun bir hissəsi hesab olunur.
Kolumbiya Universitetinin professoru Romit Senquptanın fikrincə, Hindistan özünü beynəlxalq razılaşmaların məsuliyyətli iştirakçısı kimi təqdim edən imicini riskə atır: “Əgər Yeni Delhi su ilə təhdidə əl atmağa hazırdırsa, bu, digər dövlətlərə də - istər Nil, istər Dəclə, istərsə Amudərya olsun - mövcud normaları pozmağın mümkünlüyü barədə siqnal olacaq.”
Bütün bu hallarda su təzyiq vasitəsinə çevrilib - lakin heç birində iki nüvə dövləti söz mövzusu olmayıb.
Asiya İnkişaf Bankının məlumatına görə, Pakistanın su infrastrukturu təcili modernizasiya tələb edir: köhnəlmiş kanallar və oğurluq səbəbindən su itkisi 35–40%-ə çatır. Hindistan tərəfindən qeyri-sabit su təchizatı rejiminin tətbiqi:
▪️ Pakistanın (dünyada 4-cü ixracatçı) düyü ixracını;
▪️ ölkənin TOP-10-da olduğu şəkər istehsalını;
▪️ Pəncab və Sind əyalətlərindəki kənd yerlərində 70 milyondan çox insanın ərzaq təchizatını ciddi şəkildə poza bilər.
Uri dərsləri (2016): “dəqiq qisas” yeni norma kimi
2016-cı il sentyabrın 18-də nəzarət xəttinə yaxın ərazidə yerləşən Uri şəhərində Hindistan ordusunun bazasına silahlılar hücum etdi. Nəticədə 19 hərbi qulluqçu həlak oldu. Yeni Delhinin cavabı gecikmədi: sentyabrın 28-dən 29-na keçən gecə Hindistan tarixində ilk dəfə olaraq “cərrahi zərbə” (“surgical strike”) adlanan əməliyyat həyata keçirdi - xüsusi təyinatlı qüvvələr Pakistan ərazisinə keçərək silahlıların düşərgələrini məhv etdilər. Hindistan Müdafiə Nazirliyinin rəsmi versiyasına görə, əməliyyat itkisiz və dəqiq nəticə ilə başa çatdı.
Pakistan isə bu hücumun gerçəklik olmadığını bildirərək Hindistanı “siyasi məqsədlərlə saxtakarlıq etməkdə” ittiham etdi. Lakin bu presedent dönüş nöqtəsinə çevrildi: 1971-ci ildən sonra ilk dəfə Hindistan ordusu nəzarət xəttini keçərək bu barədə ictimai şəkildə məlumat verdi. Bu da gələcək hadisələrdə güc tətbiqinin qəbulolunma həddini əhəmiyyətli dərəcədə azaltdı.
Pulvama və Balakot (2019): aviasiyanın dönüşü
2019-cu il fevralın 14-də Pulvamada (Kəşmir) intiharçı terrorçu Hindistan polis koloniyasına hücum etdi - 40 nəfər həlak oldu. Cavab misilsiz oldu: fevralın 26-da Hindistan Hərbi Hava Qüvvələri Pakistanın Hayber-Paxtunxva əyalətində yerləşən “Cəyiş-e-Məhəmməd” qruplaşmasının düşərgəsinə hava zərbəsi endirdi. Bu, 1971-ci ildən sonra Hindistanın Pakistan ərazisinə ilk hava hücumu idi.
27 fevralda Pakistan cavab zərbəsi olaraq hava hücumu həyata keçirdi və hava döyüşü zamanı Hindistana məxsus MiQ-21 qırıcısı vuruldu
Pilot, qanad komandiri Abhinandan Vardhaman əsir götürüldü və daha sonra geri qaytarıldı - bu İslamabadın atdığı addım vəziyyətin deeskalasiyasına imkan verdi, lakin bir şeyi də üzə çıxardı: artıq hava məkanı və raket texnologiyaları iki dövlət arasında münaqişələrdə aktiv rol oynayır.
Həmin günlərdə nəzarət xətti boyunca hər iki tərəf artilleriya duelləri aparırdı və yalnız üç həftə sonra gərginlik formal olaraq azaldıldı.
Nüvə amili: çəkindirmə, yoxsa lənət? Kağız üzərində - paritet: hər iki tərəfin 160–170 arası döyüş başlığı var. Lakin tətbiq doktrinası fərqlənir:
Hindistan NFU (No First Use) - “ilk zərbə yox” siyasətinə riayət edir, lakin istisnalarla: kütləvi qırğın silahları ilə edilən genişmiqyaslı hücum halında qeyri-proporsional cavab zərbəsi ehtimal olunur.
Pakistan isə rəsmi olaraq ilk zərbə hüququndan imtina etmir - xüsusilə Hindistan ordusu quru sərhədini keçəcəyi təqdirdə.
Pakistan “taktiki nüvə doktrinası” hazırlayıb: əgər Hindistan Pəncaba doğru hücuma keçərsə, qarşısının alınması üçün kiçik gücə malik nüvə silahı tətbiq oluna bilər. Bu isə Yeni Delhi üçün hər hansı quru əməliyyatını varlıq təhlükəsi səviyyəsinə gətirir.
Risk göstəriciləri: ▪️ Hindistan - sayca dünyanın 5-ci ordusu, müdafiə büdcəsinə görə 4-cü yerdədir;
▪️ Pakistan - döyüş başlıqlarının sayına görə 6-cı nüvə dövlətdir;
▪️ SIPRI (Stockholm International Peace Research Institute) məlumatına əsasən, hər iki ölkə nüvə silahlarını modernləşdirməyə davam edir - Hindistan Çin raketlərinə qarşı həssaslığından narahatdır, Pakistan isə Hindistana ötürülən İsrail kəşfiyyat məlumatlarından;
▪️ Bulletin of the Atomic Scientists-in hesabatına görə, Hindistan 8–10 ədəd 5 000 km-ə qədər məsafəyə malik mobil “Agni-V” raket buraxılış qurğusuna sahibdir, Pakistan isə 2 000 km-ə qədər “Shaheen-II” kimi orta mənzilli raketlərə fokuslanır.
Hindistan kiber doktrinasını aktiv şəkildə inkişaf etdirir, əməli Kiberkomandanlıq Mərkəzi fəaliyyət göstərir və kritik infrastruktur (bəndlər, enerji şəbəkələri və s.) üzərinə hücum simulyasiyaları aparılır.
Pakistan isə 2023-cü ildən Çinin dəstəyi ilə hərbi kosmik mərkəz qurur. 2024-cü ildən etibarən hər iki ölkə geostasionar orbitdə PUA və raketlərin hərəkətini izləyən peyklərə malikdir.
Hindistan: seçkilər, millətçilik və “intiqam zərbələri” məntiqi
Baş nazir Narendra Modi 2025-ci il seçkilərinə güclü media dəstəyi ilə girsə də, sosial-iqtisadi göstəricilər ideal deyil: mart ayında işsizlik səviyyəsi 7,8%-ə çatıb, inflyasiya 6,3% səviyyəsindədir, kənd təsərrüfatı sektoru isə 2024-cü ildə cəmi 1,4% artım göstərib. Bu şəraitdə hakim BJP partiyası milli təhlükəsizlik, suverenlik və terrorla mübarizə məsələlərini əsas seçki kampaniyası mövzularına çevirib.
Bu kontekstdə Pahalgamdakı terror aktı təkcə faciə deyil, həm də siyasi resursa çevrilir. Tarix göstərir ki, Pakistanla hər bir gərginlikdən sonra Modi-nin reytinqi yüksəlmişdir - istər 2019-cu ildə Balakot əməliyyatı, istərsə də Kəşmirin muxtariyyətinin ləğvi və ya 2020-ci ildə Ladakhda Çinlə toqquşma zamanı.
Hökumətin ritorikası bu gün olduqca sərtdir. Müdafiə naziri Racnath Sinqh bildirib: “Biz artıq ‘dövlət və qeyri-dövlət aktorları’ arasındakı saxta fərqi tanımırıq. Sənin torpağında yaşayan terrorçu - sənin əsgərindir.”
Daxili İşlər Nazirliyi isə “terrora dövlət səviyyəsində göz yumulmasını” hərbi təcavüzlə eyniləşdirən qanun layihəsi üzərində işləyir. Ölkə daxilində bu, Modi-nin “qətiyyətinin sübutu” kimi qəbul olunur və xüsusilə 200 milyondan çox əhalisi olan Uttar Pradeş ştatında seçki effekti doğurur.
Pakistan: kövrək tarazlıq və hərbi hakimiyyət
Pakistan, Hindistandan fərqli olaraq, birbaşa seçki mərhələsində deyil, lakin ikitərəfli təzyiq fazasından keçir: ▪️ ərzaq və enerji böhranından hiddətlənmiş vətəndaş cəmiyyəti tərəfindən;
▪️ xarici siyasət kursuna nəzarəti itirdiyini düşünən hərbi elita tərəfindən.
Baş nazir Şahbaz Şərifin hökuməti 2024-cü ildə İSI rəhbəri Faiz Hamidin istefasından sonra ordu rəhbərliyi ilə daimi qarşıdurma içindədir. Hazırda ev dustaqlığında olan İmran Xanın siyasi aktivliyə qayıdışı isə Pakistanın siyasi sistemini daha da parçalayıb.
Bu fonda antihind ritorika yeganə ümummilli birləşdirici faktora çevrilib. Pakistan Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi general Asim Munir 25 aprel çıxışında bəyan edib: “Hindistan su tabusunu pozdu. Bu, strateji təcavüzdür. Biz cavabın bütün formalarını özümüzə saxlayırıq.”
Beləliklə, Hindistanla qarşıdurma daxili konsolidasiyanın vasitəsinə, iqtisadi böhrandan və Qərb - xüsusilə ABŞ - təzyiqindən diqqəti yayındırma platformasına çevrilir.
Radikallaşma, rəqəmsallaşma və müharibə şəbəkələrinin kölgəsi
Müasir qarşıdurmalar artıq coğrafiyanın sərhədlərini aşmışdır. Müharibə bu gün Telegram, Reddit, TikTok və YouTube-da aparılır - əsas “əsgərlər” isə VPN-ə çıxışı olan radikallaşmış yeniyetmələrdir.
Interpol və UNODC-nin məlumatına görə, Cənubi Asiyada 25-dən çox mərkəzsizləşdirilmiş rəqəmsal şəbəkə fəaliyyət göstərir - “kafirlərə”, “milli düşmənlərə” və “Sionizm və Hindistanın müttəfiqlərinə” qarşı zorakılığı təbliğ edir. Giriş nöqtələri: FPS-oyun forumları, qapalı Discord serverləri və darknet kanallarıdır.
“Fronte Müqaviməti” və “Cəyiş-e-Məhəmməd” kimi təşkilatlar meme mədəniyyəti, oyun avatarları və neyro-səs sintezatorlarından istifadə edərək gənclərin cəlbini həyata keçirirlər. "Martyrs of Kashmir", "Digital Mujahideen", "Strike from shadows" kimi videolar minlərlə baxış toplayır - Srinagardan Kəraçiyə qədər olan gənclər arasında.
Pakistan kəşfiyyatı dəfələrlə bildirib ki, Əfqanıstandan gətirilən metamfetamin və heroin ticarətindən əldə olunan gəlir Cələm, Ravalpindi və Pəşəvər bölgələrindəki hüceyrələrin maliyyələşdirilməsində istifadə olunur. Hindistan isə bəyan edir ki, bu kontrabandanın bir hissəsi “Kəşmir qaçqınlarına yardım” fondları ilə maskalanır.
Hər iki ölkə bir-birini qeyri-dövlət aktorlarından proksi qüvvə kimi istifadə etməkdə ittiham edir, lakin eyni zamanda asimmetrik zorakılığın mutasiya edən formaları qarşısında zəifdirlər. Bu, sadəcə vətəndaşlar üçün təhlükə yaratmır, həm də istənilən deeskalasiya cəhdini riskə atan “mina sahəsi” yaradır: istənilən təxribat gərginliyin artması üçün bəhanəyə çevrilə bilər.
2025-ci ilin aprelində Hindistan və Pakistan arasında baş verən eskalasiya - regionun müharibə astanasına gəldiyi ilk hadisə deyil. Lakin bu dəfə münaqişə yeni, çoxlaylı xarakter alır: o, təkcə hərbi sahəyə deyil, həm də su təhlükəsizliyi, kibermühit, beynəlxalq diplomatiya və ərzaq zəncirlərinə təsir göstərir. Belə bir şəraitdə əsas sual yaranır: bu böhran hara gedir - idarə olunan eskalasiyaya, yoxsa dağıdıcı müharibəyə doğru?
Ssenari 1: “nöqtəvi eskalasiya” - 2016 və 2019-cu illər səviyyəsində
Ən mümkün ssenaridir. Hindistan Pakistanın nəzarətində olan ərazilərə məhdud aviazərbələr və ya xüsusi əməliyyatlar həyata keçirir - formal olaraq terrorçuların infrastrukturuna qarşı, lakin güclü simvolik mesajla. Azad Kəşmirdə və ya Çin–Pakistan İqtisadi Dəhlizi (CPEC) boyunca düşərgələrə zərbələr istisna deyil. Pakistan isə artilleriya və ya məhdud raket zərbələri ilə cavab verir, bundan sonra tərəflər BMT, Çin və ya Körfəz ölkələrinin vasitəçiliyi ilə diplomatik kanallara qayıdırlar.
Ehtimal: yüksək (≈70%)
İdarə olunan gərginlik
Hər iki tərəf üçün siyasi dividendlər
Naviqasiya səhvləri və mülki itkilər riski
Eskalasiya “nöqtəvi” hədləri aşa bilər
Ssenari 2: Kəşmirdə lokal müharibə
Münaqişə nəzarət xətti boyunca quru hücumuna çevrilir, artilleriya atəşi, aviasiya və taktiki manevrlərlə müşayiət olunur. Eskalasiya 10–15 gün davam edə və 500 km² əraziyə təsir göstərə bilər. Qanadlı raketlər (BrahMos, Şahın-1), yaylım atəş sistemləri və hücum aviasiyasının istifadəsi mümkündür.
Lakin burada nüvə amili işə düşür - Pakistan doktrinasına əsasən, quru hücumu baş verərsə, taktiki nüvə silahından istifadə edilə bilər.
Ehtimal: orta (≈25%)
İslamabada qarşı hərbi təzyiq
Eskalasiya nəzarətdən çıxa bilər
Nüvə qeyri-müəyyənliyi
Ssenari 3: Tammiqyaslı müharibə
Ən az ehtimal olunan, lakin ən dağıdıcı ssenaridir: açıq hərbi toqquşma, yüz minlərlə əsgərin səfərbər olunması, böyük şəhərlərə, enerji obyektlərinə, infrastruktur və ehtimal ki, nüvə silahı ilə zərbələr.
SIPRI və Brookings Institution-un qiymətləndirməsinə görə, belə müharibənin ilk 10 günündə 100 min - 500 min insan həlak ola bilər.
Hətta məhdud nüvə zərbəsi Hindistan və Pakistana deyil, həm də region ölkələrinə (Əfqanıstan, İran, Çin) bərpaolunmaz zərər vuracaq - radiasiya və humanitar kollaps səbəbindən.
Ehtimal: aşağı (≈5%)
Tam dağıdıcı ssenaridir
Hər iki dövlətin strateji məntiqinə ziddir
Beynəlxalq təcrid və iqtisadi fəlakət qaçılmazdır
Nüvə silahı genişmiqyaslı müharibəni çəkindirə bilər, lakin “sürünən eskalasiyadan” qorunma zəmanəti vermir. İsrail və İran, Koreya yarımadasındakı nümunələr göstərir: lokal zərbələr, hətta nüvə potensialına malik dövlətlər arasında da mümkündür - xüsusilə “Fronte Müqaviməti” kimi proksi qruplar və qeyri-dövlət aktorları iştirak edərkən.
Nüvə zərbəsi təhdidindən yayınmaq üçün ssenariyə uyğunlaşdırılmış, lakin həcmi geniş eskalasiya yolu seçilə bilər - qarşılıqlı məhvolma həddindən aşağıda qalan “boz zona”ya keçid. Böhran məhz bu zonaya sürüşəcək - heç kimin tam nəzarət edə bilməyəcəyi risklərlə dolu sahəyə.
Aprel 2025-ci il dönüş nöqtəsinə çevrildi.
Hindistan və Pakistan artıq münaqişənin astanasında deyil - onun içindədirlər, sadəcə hələlik latent fazadadır. Məhdud eskalasiya ssenarisi olduqca realdır. Tammiqyaslı müharibə - az ehtimallıdır. Lakin media güzgülərinin dövründə kiçik bir zərbə belə zəncirvari fəlakət reaksiyasına səbəb ola bilər.
Sual budur: müharibə olacaqmı? Xeyr. Sual budur: dövlətlər zərbəni planlaşdırılmış hüdudlar daxilində saxlayacaqmı, yoxsa emosional millətçiliyin dalğasına təslim olacaqlarmı?
Cənubi Asiya müharibə istədiyinə görə deyil, hələ sülh barədə razılığa gəlmədiyinə görə uçurumun kənarındadır.
Ehtimal: yüksək (≈70%)
İdarəolunma imkanı;
Hər iki tərəf üçün siyasi qazanc;
Naviqasiya səhvləri və mülki əhalinin həlak olması riski;
“Lokal zərbə” formatının aşılması təhlükəsi.
Ssenari 2: Kəşmirdə lokal müharibə
Münaqişə nəzarət xətti boyunca quru hücumuna keçir, artilleriya atəşi, aviasiya və taktiki manevrlərlə müşayiət olunur. Bu tip eskalasiya 10–15 gün davam edə bilər və 500 km²-ə qədər ərazini əhatə edə bilər. Bu mərhələdə qanadlı raketlər (BrahMos, Şahın-1), yaylım atəş sistemləri və hücum aviasiyası işə salına bilər.
Lakin burada nüvə amili ortaya çıxır - Pakistan öz hərbi doktrinasına əsasən, Hindistanın quru hücumu halında taktiki nüvə silahından istifadə edə bilər.
Ehtimal: orta (≈25%)
İslamabada qarşı hərbi təzyiq imkanı;
Nəzarətsiz eskalasiya ehtimalı son dərəcə yüksəkdir;
Nüvə qeyri-müəyyənliyi və məhvolma riski
Ssenari 3: Tammiqyaslı müharibə
Ən az ehtimal olunan, lakin ən dağıdıcı nəticələrə səbəb ola biləcək ssenari: açıq hərbi toqquşma, yüz minlərlə əsgərin səfərbər olunması, iri şəhərlərə, enerji və infrastruktur obyektlərinə zərbələr, və bəlkə də nüvə silahının istifadəsi.
SIPRI və Brookings Institution-un hesablamalarına görə, belə bir müharibənin ilk 10 günü 100 mindən 500 minədək insanın həyatına son qoya bilər.
Hətta məhdud nüvə zərbəsi təkcə Hindistan və Pakistana deyil, eyni zamanda region ölkələrinə - Əfqanıstan, İran, Çin - radiasiya və humanitar fəlakət səbəbilə geri dönməz zərər vuracaq.
Ehtimal: aşağı (≈5%)
Tamamilə məhv olunma təhlükəsini reallaşdırır;
Hər iki dövlətin strateji məntiqinə ziddir;
Beynəlxalq təcrid və iqtisadi çöküşü təmin edir
Nüvə silahı genişmiqyaslı müharibəni çəkindirə bilər, lakin "sürünən eskalasiya"ya qarşı zəmanət vermir. İsrail və İran, Şimali və Cənubi Koreya təcrübəsi göstərir ki, nüvə potensialına malik ölkələr arasında belə lokal zərbələr mümkündür. Xüsusilə, “Fronte Müqaviməti” kimi proksi qruplar və qeyri-dövlət aktorları iştirak edərkən.
Nüvə zərbəsi təhdidi, çox güman ki, qarşılıqlı məhvolma həddindən aşağı, lakin genişmiqyaslı lokal eskalasiya ilə “yan keçilə” bilər. Böhran məhz bu "boz zona"ya sürüşəcək - heç kimin tam nəzarət edə bilməyəcəyi risk sahəsinə.
… 2025-ci ilin aprel ayı dönüş nöqtəsinə çevrildi. Hindistan və Pakistan sadəcə münaqişənin astanasında deyil - onun içindədirlər, sadəcə hələlik gizli fazadadır. Məhdud eskalasiya ssenarisi olduqca realdır. Tammiqyaslı müharibə isə daha az ehtimallıdır. Lakin media güzgüləri dövründə kiçik bir zərbə belə zəncirvari fəlakət reaksiyasına səbəb ola bilər.
Sual bu deyil ki, müharibə olacaqmı - sual budur: dövlətlər planlaşdırılmış zərbə zonasında qala biləcəklər, yoxsa emosional millətçiliyin dalğasına təslim olacaqlar?
Cənubi Asiya bu gün müharibə istədiyinə görə deyil, hələ də sülh barədə razılaşmadığı üçün uçurumun kənarındadır.(BakuNetwork)
