Azərbaycanın dünya siyasətində yeri və rolu, uğurlu enerji siyasəti, və ölkəmizin qlobal aktora çevrilməsi son illərdə böyük inkişaf yolu keçib. Xüsusilə enerji resurslarının düzgün idarə olunması, Azərbaycanın dünya bazarlarına inteqrasiya etməsi və beynəlxalq arenada artan nüfuzu ölkəmizi vacib siyasi oyunçulardan birinə çevirib.
Azərbaycanın neft və qaz ehtiyatlarının kəşfi və onların dünya bazarlarına çıxarılması, ölkəmizin beynəlxalq arenada önəmli oyunçuya çevrilməsində əsas amillərdən biri olub. Xüsusilə, "Əsrin müqaviləsi"nin imzalanması və Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) neft kəmərinin istismara verilməsi Azərbaycanın enerji strategiyasında uğurların başlanğıcı hesab edilir. Bu layihələr ölkəmizin həm iqtisadi cəhətdən inkişafına, həm də dünya enerji xəritəsində mühüm rol oynamasına gətirib çıxarıb. Faktiki olaraq BTC vasitəsilə ildə təxminən 50 milyon ton neft nəql edilir ki, bu da ölkəmizin enerji sektorundakı mühüm təsirini göstərir.
Bundan əlavə, "Cənub Qaz Dəhlizi" (CGD) layihəsi Azərbaycanın Avropanın enerji təchizatında oynadığı əsas rolu gücləndirmişdir. CGD vasitəsilə Azərbaycanın təbii qaz ehtiyatları Avropaya təhlükəsiz və etibarlı şəkildə çatdırılır. TAP (Trans-Adriatik Boru Kəməri) kimi infrastrukturun tikintisi isə Azərbaycanın beynəlxalq enerji siyasətində yeni səhifə açmışdır. TAP vasitəsilə İtaliya və digər Avropa ölkələrinə təbii qaz tədarük olunur ki, bu da Azərbaycanın enerji sektorunda strateji tərəfdaşlığını genişləndirir. 
Azərbaycan yalnız enerji resursları ilə deyil, həm də xarici siyasətdə çoxvektorlu yanaşması ilə dünya siyasətində öz mövqeyini gücləndirir. Ölkəmiz Şərq və Qərb arasında coğrafi və strateji əhəmiyyət daşıdığı üçün, bu mövqedən beynəlxalq münasibətlərdə uğurla istifadə edir. Azərbaycan Qoşulmama Hərəkatının üzvü olaraq qlobal səviyyədə balanslı siyasət aparmaqla müxtəlif qütblərlə əlaqələrini inkişaf etdirməyə davam edir.
Prezident İlham Əliyevin xarici səfərləri də Azərbaycanın beynəlxalq arenada nüfuzunu artırmaq məqsədi daşıyır. Onun İtaliyaya üçüncü səfəri bu əlaqələrin nə qədər vacib olduğunu göstərir. Azərbaycan və İtaliya arasında enerji, iqtisadiyyat və mədəni sahələrdə güclü tərəfdaşlıq mövcuddur. Xüsusilə İtaliyanın Azərbaycanın əsas qaz idxalçılarından biri olması, bu əlaqələrin dərinliyini vurğulayır. 2023-cü ilin məlumatlarına görə, İtaliyaya qaz tədarükü ölkənin enerji istehlakının təxminən 20%-ni təmin edir. Prezident İlham Əliyev səfəri zamanı strateji tərəfdaşlıq sənədləri imzalayaraq iki ölkə arasındakı münasibətləri daha da gücləndirb. 
Prezident İlham Əliyevin son illərdə Britaniyaya, Almaniyaya, Fransaya və digər Avropa paytaxtlarına səfərləri də Azərbaycanın Avropa İttifaqı ilə siyasi və iqtisadi münasibətlərinin vacibliyini vurğulayır. Azərbaycan Avropanın enerji təhlükəsizliyində əsas rol oynamaqla yanaşı, bu əlaqələri iqtisadiyyatın digər sahələrinə də yaymaq üçün çalışır. Almaniya ilə iqtisadi əməkdaşlıq çərçivəsində həyata keçirilən layihələr, Azərbaycanın beynəlxalq bazarlara çıxışını genişləndirir və Avropa ilə inteqrasiyanın dərinləşməsinə xidmət edir.
Azərbaycan-İtaliya münasibətləri enerji sahəsində qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq əsasında inkişaf edir. İtaliya Azərbaycanın əsas ticarət tərəfdaşlarından biridir və bu münasibətlər iki ölkə arasında iqtisadi əlaqələri daha da möhkəmləndirməkdə davam edir. İki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi təxminən 10 milyard dollara çatıb ki, bu da Azərbaycanın İtaliya ilə iqtisadi əlaqələrinin nə qədər güclü olduğunu göstərir.
Azərbaycanın İtaliyaya təbii qaz ixracı təkcə iqtisadi fayda gətirmir, həm də strateji tərəfdaşlığın dərinləşməsinə xidmət edir. TAP layihəsi bu kontekstdə mühüm əhəmiyyət daşıyır. Prezident İlham Əliyevin İtaliyaya səfəri zamanı TAP-ın genişləndirilməsi və gələcək enerji layihələri ilə bağlı müzakirələr aparılmışdır ki, bu da iki ölkənin qarşılıqlı strateji maraqlarını gücləndirir.
Azərbaycanın xarici siyasətində əsas prioritetlərdən biri çoxvektorlu yanaşmanın qorunub saxlanılmasıdır. Prezident İlham Əliyevin Yaxın Şərq və Mərkəzi Asiya ölkələrinə səfərləri bu siyasətin bir parçasıdır. Xüsusilə, Türkiyə, Qazaxıstan, Özbəkistan və digər ölkələrlə ikitərəfli əlaqələrin gücləndirilməsi Azərbaycanın regionda nüfuzunu daha da artırır. 2023-cü ildə Azərbaycanın Mərkəzi Asiya ölkələri ilə ticarət dövriyyəsi 2 milyard dollara yaxın olub.
Səfərlər çərçivəsində iqtisadi, siyasi və mədəni sahələrdə əməkdaşlıq məsələləri müzakirə olunur, bu da Azərbaycanın qlobal siyasətdə aktor kimi rolunu daha da gücləndirir. Azərbaycan-Türkiyə əməkdaşlığı, xüsusilə TANAP və digər enerji layihələri ilə regionda sabitliyin təmin olunmasında mühüm rol oynayır.
Nəticə etibarilə, Azərbaycanın beynəlxalq arenada artan rolu, uğurlu enerji siyasəti və çoxvektorlu xarici siyasət strategiyası ölkəmizi qlobal siyasətin vacib aktorlarından birinə çevirmişdir. Prezident İlham Əliyevin xarici səfərləri, xüsusilə İtaliyaya səfəri, bu prosesin bir hissəsi olaraq Azərbaycanın dünya siyasətindəki yerini daha da möhkəmləndirir.
Azərbaycan-İtaliya əlaqələri son illərdə böyük əhəmiyyət kəsb edən strateji tərəfdaşlıq kimi diqqət mərkəzindədir. 2023 və 2024-cü illər bu əlaqələrin daha da gücləndiyi dövrlər olub. Hər iki ölkə arasında iqtisadi, enerji, mədəniyyət və siyasi sahələrdə möhkəm əməkdaşlıq formalaşıb.
İtaliya Azərbaycanın əsas ticarət tərəfdaşlarından biridir. Xüsusən enerji sahəsində əməkdaşlıq hər iki ölkə üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. 2023-cü ilin statistikasına əsasən, İtaliya Azərbaycanla ticarət dövriyyəsində önəmli yer tutur və bu, Avropaya neft və qaz ixracının artması ilə bağlıdır. 2023-cü ildə Azərbaycan ilə İtaliya arasındakı ticarət dövriyyəsi təxminən 9 milyard ABŞ dolları təşkil edib. Bunun əsas hissəsi Azərbaycanın İtaliyaya ixrac etdiyi enerji resurslarından ibarətdir.
2024-cü ildə bu göstərici daha da yüksəlib. TAP (Trans Adriatik Boru Kəməri) layihəsi çərçivəsində Azərbaycanın təbii qazının İtaliyaya ixracı davam etməkdədir. Bu layihə Azərbaycanın Avropa enerji bazarına çıxışını təmin edir və İtaliya üçün strateji əhəmiyyət kəsb edir. Təkcə 2024-cü ilin ilk yarısında Azərbaycan İtaliyaya 6 milyard kubmetr təbii qaz ixrac edib.
Azərbaycan-İtaliya münasibətləri sadəcə iqtisadi əməkdaşlıqla məhdudlaşmır. 2020-ci ilin fevral ayında Prezident İlham Əliyevin İtaliyaya rəsmi səfəri zamanı imzalanan "Çoxölçülü Strateji Tərəfdaşlıq" sənədi bu əlaqələrin yeni mərhələyə qədəm qoyduğunu göstərir. Bu sənəd iki ölkə arasında əməkdaşlığın bütün sahələrini əhatə edir.
2023 və 2024-cü illərdə bu tərəfdaşlıq hərbi-texniki əməkdaşlıq, təhsil, mədəniyyət, eləcə də yüksək texnologiyalar sahələrində də inkişaf edib. İtaliya Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində həyata keçirdiyi bərpa və yenidənqurma işlərinə dəstək verən əsas Avropa ölkələrindən biridir. Bu dəstək həm maliyyə yardımı, həm də texniki ekspertiza şəklində olub.
Enerji sahəsində əməkdaşlıq Azərbaycan-İtaliya əlaqələrinin əsasını təşkil edir. TAP layihəsi 2020-ci ilin sonlarında istifadəyə verildikdən sonra, Azərbaycan İtaliyaya təbii qaz tədarükünü artırıb. Bu layihə Azərbaycanın Avropanın enerji təhlükəsizliyindəki rolunu gücləndirib və İtaliyanı təbii qaz təchizatı baxımından strateji tərəfdaş edib.
2023-cü ildə İtaliyanın Azərbaycandan aldığı təbii qaz miqdarı 8.5 milyard kubmetr təşkil edib və bu göstərici 2024-cü ildə də artmağa davam edir. Həmçinin, İtaliya Azərbaycan neftinin əsas idxalçılarından biridir və Azərbaycanın İtaliyaya ixrac etdiyi neft məhsulları Avropanın enerji bazarında əhəmiyyətli paya malikdir.
Azərbaycan-İtaliya enerji ticarəti son illərdə sürətlə inkişaf etmiş və strateji əhəmiyyət kəsb edən bir sahədir. Bu əlaqələr əsasən təbii qaz və neft ticarəti ilə xarakterizə olunur, çünki İtaliya Azərbaycanın enerji sektorundakı ən böyük ticarət tərəfdaşlarından biridir. Gəlin, bu sahədə bəzi əsas məqamları və statistik göstəriciləri daha ətraflı nəzərdən keçirək:
Təbii qaz ticarəti
Azərbaycanın İtaliyaya əsas enerji ixracatını təbii qaz təşkil edir. Xüsusilə Trans-Adriatik Boru Kəməri (TAP) vasitəsilə Azərbaycan qazı İtaliyaya çatdırılır. TAP "Cənub Qaz Dəhlizi" layihəsinin bir hissəsidir və Avropanın enerji mənbələrinin şaxələndirilməsi istiqamətində əhəmiyyətli rol oynayır. İtaliya bu dəhliz vasitəsilə Azərbaycan qazını birbaşa alır və ölkə üçün mühüm enerji mənbəyinə çevrilib.
TAP vasitəsilə qaz ixracı
2023-cü ildə Azərbaycan İtaliyaya təxminən 10 milyard kubmetr qaz ixrac edib.
2024-cü il üçün isə bu rəqəmin 11 milyard kubmetr olması proqnozlaşdırılır. TAP vasitəsilə qaz tədarükünün artırılması nəzərdə tutulub.
Neft ticarəti
Azərbaycan həmçinin İtaliyaya böyük həcmdə neft ixrac edir. Neft ixracı Azərbaycanın enerji strategiyasında vacib yer tutur və İtaliya Azərbaycanın ən böyük neft alıcılarından biridir.
2023-cü ildə Azərbaycan İtaliyaya 5 milyon ton neft ixrac edib.
2024-cü il üzrə isə proqnozlar 5.5 milyon ton neft ixracı ilə bağlıdır. Bu, ticarət həcminin artacağına işarə edir.
İtaliyanın enerji tələbatında Azərbaycanın rolu
İtaliya üçün Azərbaycanın enerji təchizatı strateji xarakter daşıyır. Ölkə neft və qaz mənbələrini şaxələndirmək üçün Azərbaycan kimi ölkələrlə əməkdaşlığı genişləndirir. Xüsusən də Cənub Qaz Dəhlizi layihəsi Avropa İttifaqının enerji təhlükəsizliyinə müsbət təsir göstərib.
Əsas göstəricilər
Azərbaycanın neft və qaz ixracının ümumi həcmi 2023-cü ildə İtaliya ilə ticarətin təxminən 80%-ini təşkil edib.
Enerji sektorundakı bu əməkdaşlıq İtaliyanın Azərbaycanın xarici ticarətində ən böyük tərəfdaşı olmasına səbəb olub. 2023-cü ildə İtaliyaya edilən enerji ixracatı Azərbaycanın ümumi ixracının 30%-dən çoxunu təşkil edib.
Diqqətəlayiq məqamlar
TAP layihəsi Azərbaycanın enerji strategiyasında böyük rol oynayır və bu layihə vasitəsilə enerji ixracatı ilə Azərbaycanın Avropaya təsiri artır.
Azərbaycan və İtaliya enerji əlaqələrini genişləndirməyə davam edir, bu da gələcəkdə hər iki ölkənin iqtisadiyyatına müsbət təsir göstərəcək.
Azərbaycan və İtaliya arasında enerji əməkdaşlığı son illərdə artan xətt üzrə davam edir və gələcəkdə də genişlənməsi gözlənilir. Bu əməkdaşlıq əsasən qaz və neft sektorunda həyata keçirilir və strateji əhəmiyyət daşıyır. Xüsusilə Avropanın enerji mənbələrini şaxələndirmək və Rusiyadan enerji asılılığını azaltmaq məqsədilə Azərbaycanın rolu daha da artır. İtaliya bu əməkdaşlıqda mühüm ölkədir və bir neçə əsas faktorlar bu əlaqələrin davamlı artmasına səbəb olur.
Artımın əsas faktorları
Cənub Qaz Dəhlizi (TAP layihəsi): TAP layihəsi 2020-ci ildə istifadəyə verildikdən sonra Azərbaycanın Avropaya, xüsusilə də İtaliyaya qaz ixracı kəskin şəkildə artmağa başladı. Bu boru kəməri vasitəsilə Azərbaycan qazı birbaşa İtaliyaya nəql olunur və 2023-cü ildə təxminən 10 milyard kubmetr qaz çatdırılıb. Gələcəkdə TAP vasitəsilə qazın tədarük həcminin artırılması nəzərdə tutulur. 2024-cü il üçün bu göstəricinin 11 milyard kubmetrə çatması gözlənilir.
İtaliyanın enerji tələbatı və şaxələndirmə siyasəti: İtaliya, enerji mənbələrini şaxələndirmək və enerji təhlükəsizliyini təmin etmək üçün Azərbaycan kimi ölkələrlə əməkdaşlığa xüsusi əhəmiyyət verir. Azərbaycan qazı, İtaliya üçün etibarlı və davamlı bir mənbədir, xüsusilə də TAP kimi strateji layihələr bu əməkdaşlığı daha da gücləndirir. İtaliya Azərbaycanın Avropaya qaz ixracatının əsas istehlakçısı olaraq, bu əməkdaşlıqdan böyük fayda görür.
Neft ticarəti və artan həcmlər: Neft ixracatı da Azərbaycan və İtaliya arasında mühüm yer tutur. 2023-cü ildə Azərbaycanın İtaliyaya 5 milyon ton neft ixrac etdiyi məlumdur və bu rəqəm 2024-cü ildə 5.5 milyon ton səviyyəsinə yüksəlməsi gözlənilir. Bu artım iki ölkə arasında davam edən enerji ticarətinin genişləndiyini göstərir.
Bərpa olunan enerji sahəsində əməkdaşlıq: Son illərdə bərpa olunan enerji mənbələri sahəsində əməkdaşlıq imkanları da gündəmə gəlməyə başlayıb. Azərbaycan, İtaliya ilə bərpa olunan enerji layihələrini inkişaf etdirmək üçün addımlar atır, xüsusilə külək və günəş enerjisindən istifadə imkanları araşdırılır. Bu sahə iki ölkənin enerji əməkdaşlığını daha da genişləndirə bilər.
Gələcək perspektivlər
Cənub Qaz Dəhlizinin genişləndirilməsi: TAP boru kəmərinin ötürücülük gücünün artırılması planlaşdırılır ki, bu da Azərbaycan qazının Avropaya və xüsusilə İtaliyaya ixracatını daha da genişləndirəcək. Bu layihənin inkişafı Azərbaycanın Avropa enerji bazarındakı mövqeyini gücləndirəcəkdir.
Bərpa olunan enerji sahəsində əməkdaşlıq: Azərbaycan və İtaliya bərpa olunan enerji sahəsində əməkdaşlıq potensialını genişləndirə bilər. Xüsusən də yaşıl enerji layihələri və karbon azaldılması istiqamətində iki ölkə əməkdaşlığı artırmaq niyyətindədir.
LNG ticarəti imkanları: Gələcəkdə mayeləşdirilmiş təbii qaz (LNG) ticarəti sahəsində də əməkdaşlıq ehtimalı var. Azərbaycan LNG layihələrində iştirak etmək və bu sahədə İtaliya ilə birgə işlər görmək niyyətindədir.
Azərbaycan və İtaliya arasında enerji əməkdaşlığı davamlı olaraq artmaqdadır və bu, hər iki ölkənin enerji təhlükəsizliyini və iqtisadi inkişafını dəstəkləyən mühüm bir sahədir. Gələcəkdə bərpa olunan enerji və yeni layihələr bu əlaqələrin daha da güclənəcəyini göstərir.
TAP (Trans-Adriatik Boru Kəməri) layihəsinə gəldikdə isə, gələcəkdə genişləndirilməsi planlaşdırılır və bu layihə Azərbaycanın Avropa, xüsusilə İtaliya ilə enerji əməkdaşlığının əsas sütunlarından biridir. TAP layihəsi Cənub Qaz Dəhlizinin son mərhələsidir və Azərbaycan qazını Avropa bazarına çatdırır. Gələcəkdə layihənin genişləndirilməsi enerji tədarükünü daha da artıracaq və Avropanın enerji təhlükəsizliyinə mühüm töhfə verəcək.
TAP layihəsinin genişləndirilməsinin əsas aspektləri
1. TAP-ın ötürücülük gücünün artırılması
Hal-hazırda TAP boru kəmərinin illik ötürücülük gücü təxminən 10 milyard kubmetr qazdır. Lakin, boru kəmərinin ötürücülük həcmini iki dəfə artırmaq, yəni 20 milyard kubmetr səviyyəsinə çatdırmaq planlaşdırılır. Bu genişlənmə üçün boru kəmərinin texniki tutumunu artırmaq və infrastruktur yeniləmələri həyata keçirmək lazımdır. İtaliya, Yunanıstan, Albaniya və digər Cənub-Şərqi Avropa ölkələri bu qazdan istifadə edən əsas ölkələr olacaq.
2. Artan tələbat və Avropanın enerji təhlükəsizliyi
Avropa İttifaqı enerji mənbələrini şaxələndirmək və Rusiya qazına olan asılılığı azaltmaq üçün yeni qaz tədarükçülərinə ehtiyac duyur. Bu səbəbdən TAP-ın genişlənməsi strateji əhəmiyyət kəsb edir. TAP-ın gücünün artırılması Azərbaycanın Avropa üçün daha vacib qaz tədarükçüsü olmasına və Avropa ölkələrinin enerji təhlükəsizliyini təmin etməsinə kömək edəcək.
3. Texniki imkanlar və investisiyalar:
TAP boru kəmərinin genişləndirilməsi üçün böyük investisiyalar tələb olunur. TAP konsorsiumu genişlənmə planlarını dəstəkləmək üçün yeni sərmayə cəlb edir. Bu investisiyalar sayəsində boru kəmərinin infrastrukturu inkişaf etdiriləcək və ötürücülük gücü artırılacaq. TAP layihəsinin əsas səhmdarları olan BP, SOCAR (Azərbaycanın Dövlət Neft Şirkəti) və digər beynəlxalq tərəfdaşlar bu genişlənmədə iştirak edəcək.
Gələcək qaz mənbələri
Azərbaycanın qaz ehtiyatları, xüsusilə Şahdəniz qaz yatağı, TAP vasitəsilə ixrac olunan qazın əsas mənbəyidir. Gələcəkdə Azərbaycan qazının həcmini artırmaq üçün yeni qaz yataqları və kəşfiyyat işləri həyata keçirilir. Bu, TAP-ın genişləndirilməsi nəticəsində daha çox qazın Avropaya nəql olunmasına imkan verəcək.
TAP-ın genişləndirilməsi nəticəsində gözlənilən faydalar
Avropa bazarında Azərbaycanın rolu güclənəcək: TAP genişləndikcə Azərbaycan Avropa qaz bazarında daha böyük pay qazanacaq və enerji tədarükçüsü kimi strateji əhəmiyyət kəsb edəcək.
Enerji təhlükəsizliyi artırılacaq: Avropa ölkələri üçün daha sabit və təhlükəsiz qaz tədarükü təmin olunacaq. TAP, enerji tələbatını qarşılamaq üçün əlavə mənbə kimi vacib rol oynayacaq.
Regional iqtisadi əməkdaşlıq genişlənəcək: TAP-ın genişlənməsi təkcə Azərbaycan və İtaliya arasında deyil, həm də Yunanıstan, Albaniya və digər Balkan ölkələri ilə enerji əməkdaşlığını gücləndirəcək.
