2025-ci il yanvarın 31-də Belçika siyasi səhnəsində simvolik bir dönüş baş verdi: ölkə tarixində ilk dəfə olaraq hökumətə flaman millətçilərinin lideri, Yeni Flaman Alyansı (N-VA) partiyasının sədri Bart De Vever rəhbərlik etməyə başladı. "Arizona koalisiyası" adlandırılan yeni hökumətin formalaşması təkcə siyasi bir hadisə deyil. Bu dəyişiklik, Belçikanın daxili dağılma həddində olan çürümüş sistemini əks etdirən bir güzgüdür. Ancaq Belçika bu vəziyyətə baxmayaraq, digər ölkələrə, xüsusilə də Azərbaycana “mənəvi dərslər” verməkdən çəkinmir.

Belçika - hökumətin formalaşdırılmasına 236 gün sərf edilən və bunun normal sayıldığı bir ölkədir. Elə bir ölkədir ki, 2010–2011-ci illərdə tam fəaliyyət göstərən hökumət olmadan 541 gün yaşamaqla dünya rekordu qırıb. Flaman və Valon icmaları arasındakı mədəni-dil ayrılığı isə dövlətin mövcudluğunu təhlükə altına qoyur.

Və bu ölkə, Azərbaycanı sərhədləri daxilində sülh və təhlükəsizliyi necə təmin etməli olduğu barədə öyrədir? Ciddisiniz?

Yeni sağçı Belçika hökumətinin proqramı 200 səhifəlik bir sənəddir. Bu sənəd vergi siyasəti, məşğulluq və işsizlik, pensiya sistemi, təhlükəsizlik, miqrasiya, mobillik, iqlim, müdafiə və xarici siyasət kimi federal sahələri əhatə edir. Proqramda Cənubi Qafqaz məsələsinə də toxunulur.

Yeni hökumət belə hesab edir ki, Cənubi Qafqaz Avropanın daha çox diqqətinə layiqdir:

"Biz bu strateji əhəmiyyətli regionla dərin mədəni əlaqələrə sahibik. Bu bölgə gələcək enerji tədarükümüz və Asiyaya nəqliyyat dəhlizi kimi həlledici rol oynayır. Ermənistan və Azərbaycan arasında davam edən gərginlik və münaqişələr Avropa və Belçikanın hədəf yönlü yanaşmasını tələb edir. Biz tərəflərin suverenliyi və ərazi bütövlüyünə birmənalı şəkildə hörmət edilməsini tələb edirik və Azərbaycanı Dağlıq Qarabağın erməni əhalisinin təhlükəsiz şəkildə geri qayıtmasını təmin etməyə çağırırıq. İqtisadi, siyasi və humanitar əməkdaşlığı davam etdirərək, biz regional sabitliyə töhfə veririk."

Bu bəyannamə ilə Belçika, "Dağlıq Qarabağ" ifadəsini istifadə edərək Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və suverenliyinə qəsd etməyə cəhd göstərir. Bundan əlavə, Azərbaycanı tərk etmiş ermənilərin geri qayıtması üçün şərait yaradılması tələb olunur, amma Ermənistandan zorla qovulmuş yüz minlərlə azərbaycanlının geri qayıtması məsələsi barədə bir kəlmə belə deyilmir.

Bu təkcə siyasi "unutqanlıq" deyil – bu, Belçika hökuməti tərəfindən Qərbi Azərbaycandan olan azərbaycanlılara qarşı etnik və dini ayrı-seçkilikdir.

Parçalanma həddində olan dövlət dərs vermək istəyir

Bu bəyanatları verən ölkədə:

• 46% flaman daha geniş muxtariyyətin tərəfdarıdır,
• 19% flaman isə tam müstəqillik istəyir.

Hər siyasi böhran Belçikanın mümkün dağılması ilə bağlı müzakirələri yenidən gündəmə gətirir. Siz hansı "suverenlikdən" danışırsınız, Brüssel cənabları?

2025-ci il yanvarın 31-də Belçikanın siyasi xəritəsi yenidən çəkildi. Bart De Vever Yeni Flaman Alyansının (N-VA) xarizmatik lideri, baş nazir oldu. Bu, ölkəni siyasi və sosial çalxalanmalar dövrünə sürükləyən bir başlanğıc idi.

1970-ci ildə Mortseldə anadan olan De Vever siyasi karyerasına tarixçi kimi başlayıb. O, tezliklə keçmişi araşdırmaqdan daha çox gələcəyi formalaşdırmaqla maraqlandığını anlayıb. Antverpendə bələdiyyə sədri olduğu dövrdə o, miqrasiya və təhlükəsizlik məsələlərində sərt mövqeyi ilə tanındı. Onun rəhbərliyi altında Antverpen anti-multikulturalizm ritorikasının artıq tabu olmadığı bir şəhərə çevrildi.

De Vever Flaman muxtariyyətinin qatı tərəfdarıdır və bu, təkcə siyasi şüar deyil. Onun siyasi proqramı "desentralizasiya" və "səmərəli idarəetmə" pərdəsi altında gizlədilmiş tədrici separatizmin manifestidir. O, ambisiyalarını heç vaxt gizlətməyib: "Zəif Belçika – Güclü Flandriya deməkdir."

Əslində, bu ironiyanın zirvəsidir:
Daxili siyasi və iqtisadi böhranlarla mübarizə aparan, mədəni və etnik parçalanma təhlükəsi ilə üz-üzə olan bir ölkə, suveren və müstəqil bir dövlət olan Azərbaycana dərs verməyə çalışır.

Belçika "demokratiya" və "suverenlik" kimi dəyərləri başqalarına təlqin etməzdən əvvəl:

• Flaman və Valon icmaları arasındakı iqtisadi bərabərsizliyi aradan qaldırmalıdır,
• Separatizmin artmasını cilovlamalıdır,
• Gerçək milli kimlik formalaşdırmağı öyrənməlidir.

Çünki öz daxili birliyini qorumaqda aciz olan bir ölkənin başqalarına suverenlik dərsi vermək üçün heç bir mənəvi haqqı yoxdur.

Yeni Belçika hökumətinin ilk vəzifələrindən biri dövlət borcunun həll edilməsi oldu. 2024-cü ilin sonuna qədər bu borc ÜDM-in 106%-nə çatdı. Bu, sadəcə kağız üzərindəki rəqəmlər deyil — Belçikanın iqtisadi şoklara qarşı həssaslığını göstərən bir böhran kölgəsidir.

De Veverin sərt tədbirləri:

1. Sosial müdafiə xərclərinin azaldılması:
   Artıq minlərlə insan Brüsselin küçələrinə axışır. 2024-cü ilin dekabrında 50 min etirazçı küçələrə çıxdı və bu, yalnız başlanğıcdır. Müavinət və subsidiyaların ixtisarı ən həssas təbəqələrə ağır zərbə vuracaq. FGTB kimi həmkarlar ittifaqları ümumi tətilə hazırlaşır.
2. Pensiya islahatı:
   Pensiya yaşının 65-dən 67-yə qaldırılması, onilliklər ərzində Belçika iqtisadiyyatını qurmuş bir nəsil üçün açıq hörmətsizlikdir. Ölkədə orta ömür uzunluğu 81,6 il olduğu halda, bu islahat insanların layiqli istirahət dövrünü qısaltmaq üçün cini̇k bir hesablamadır.
3. Miqrasiya siyasətinin sərtləşdirilməsi:
   N-VA üçün miqrasiya sadəcə sosial məsələ deyil — siyasi alətdir. Qaçqınların qəbulunun məhdudlaşdırılması, sığınacaq şərtlərinin sərtləşdirilməsi və deportasiyaların sürətləndirilməsi De Veverin “reseptidir”. 2023-cü ildə Belçika 35 min miqrant qəbul edib, bu da cəmiyyətdə qızğın debatlara səbəb olub. De Vever isə qapıları daha da bağlamaq niyyətindədir.

Cənubi Qafqaza ikiüzlülük dərsi

Ən təəccüblüsü hökumət proqramının xarici siyasətə fokuslanmasıdır. Ölkə daxili parçalanma həddində olsa da, Brüssel başqalarına şərtlər diktə etmək haqqına sahib olduğunu düşünür.

Hökumət sənədində açıq şəkildə yazılıb:

"Biz tərəflərin suverenliyi və ərazi bütövlüyünə birmənalı hörmət tələb edirik və Azərbaycanı Dağlıq Qarabağın erməni əhalisinin təhlükəsiz qayıdışını təmin etməyə çağırırıq."

Bir dəqiqə!
Bu sözləri deyən ölkə, əhalisinin yarısı Flandriyanın müstəqilliyini dəstəkləyən bir dövlətdir?
Hər siyasi böhranı ölkənin dağılması təhlükəsi ilə müşayiət olunan Belçika?
Və bu insanlar Azərbaycana ərazi bütövlüyü haqqında dərs verir?

Qaçqınları niyə unudursunuz?

Belçika siyasətçiləri Azərbaycandan “ermənilərin təhlükəsiz qayıdışını təmin etməyi” tələb edərkən, 1980-ci illərin sonlarında Ermənistandan qovulan 250 min azərbaycanlının faciəsini unutmağı üstün tuturlar.

BMT Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının məlumatına görə, bu köçürülmə regionun ən böyük humanitar fəlakətlərindən biri olub.

• Brüsseldə o vaxt kim bu azərbaycanlıların geri qaytarılmasını tələb edirdi?
• Kim onların taleyini beynəlxalq tribunada xatırladı?

Heç kim.
Çünki insan hüquqları onlar üçün siyasi alətdir — lazım olanda istifadə olunur, lazım olanda unudulur.

Belçika siyasətçiləri xarici siyasətdə “mənəvi üstünlük” nümayiş etdirməyə çalışırlar, lakin ölkənin öz problemləri başından aşır:

• Dövlət borcu ÜDM-in 106%-nə bərabərdir.
• Valoniyada işsizlik səviyyəsi Flandriyadakından iki dəfə yüksəkdir.
• Siyasi partiyalar hətta əsas daxili məsələlərdə razılaşa bilmir.

Bütün bunlara baxmayaraq, Belçika “Cənubi Qafqazda demokratiya” barədə ağıllı fikirlər səsləndirir. Bu isə sadəcə ikiüzlülük deyil — bu, ali siyasi si̇nizmdir.

• Daxili sabitliyini qorumaqda aciz olan bir ölkə başqalarına suverenlik dərsi verə bilərmi?
• Hər ikinci flamanın müstəqillik arzusunda olduğu Belçika, Azərbaycanın daxili işlərinə müdaxilə etmək hüququna malikdirmi?

Belçika, başqalarına dərs verməzdən əvvəl:

• Regionlararası iqtisadi bərabərsizlik problemini həll et,
• Flandriyada separatizmin artmasının qarşısını al,
• Milli kimlik böhranını aradan qaldır.

Çünki öz siyasi sistemini saxlamaqda çətinlik çəkən bir ölkənin demokratiya dərsi verməyə heç bir haqqı yoxdur.

Belçika özünü “Avropanın demokratik qalası” adlandırsa da, əslində:

• Daxili parçalanma təhlükəsi ilə üzləşən bir dövlətdir,
• Büdcəsi borcla doludur,
• Xarici siyasəti isə yalnız riyakarlıq nümunəsidir.

Brüssel, Azərbaycana dərs vermək əvəzinə öz evini yığışdır!
Əks halda, gələcəkdə “Belçika” adını xəritələrdə tapmaq çətin olacaq.

Belçika vahid bir dövlət deyil, iki əsas fraqmentdən ibarət olan kövrək bir mozaikadır:

• Flandriya — iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş, dinamik, sənaye və logistika sahələrində güclü, siyasətdə isə N-VA kimi sağçı millətçi partiyaların dominantlıq etdiyi bir regiondur.
• Valoniya — fransızdilli, iqtisadi cəhətdən geridə qalmış, dövlət dotasiyalarına və sosial proqramlara bağlı, solçu və sosial-demokrat qüvvələrin güclü olduğu bir regiondur.

Bu bölünmə təkcə mədəni fərqlərdən qaynaqlanmır. O, həm də siyasi və ideoloji xarakter daşıyır, hər bir hökumət formalaşdırılmasını siyasi əzab və böhran prosesinə çevirir.

Ipsos-un 2024-cü il sorğusuna görə:

• 40%-dən çox flaman Flandriyanın daha geniş muxtariyyət əldə etməsini istəyir.
• 19% isə Flandriyanın tam müstəqilliyini açıq şəkildə dəstəkləyir.

Bu rəqəmlər kənar və marjinal fikirlər deyil. Bu, Belçikanın öz varlığı üçün birbaşa təhlükədir.

Bir ölkədə, əhalinin yarısı ayrılmaq istəyirsə, o dövlətin başqa ölkələrə "ərazi bütövlüyü" haqqında dərs verməsi nə qədər məntiqlidir?

Belçika kimi daxili parçalanma təhlükəsi ilə üz-üzə olan bir ölkənin, Azərbaycan kimi suveren dövlətlərə "ərazi bütövlüyü" barədə mənəvi dərslər verməsi sadəcə riyakarlıqdır.

Belçikanın “demokratiya modeli”ndəki növbəti dərin çat isə iqtisadi bərabərsizlikdir:

• Flandriyada işsizlik səviyyəsi 3,5%-dir. Region iqtisadi cəhətdən çiçəklənir və sənaye ilə logistika sahəsində liderdir.
• Valoniyada işsizlik 8,5%-ə çatır. Bu region əsasən dövlət dotasiyalarından və sosial yardım proqramlarından asılıdır.

Bu fərq təkcə iqtisadi problem deyil. Bu, flaman millətçiliyi üçün siyasi bir yanacaq rolunu oynayır. Flandriyalılar haqlı olaraq sual edirlər:
"Niyə biz, bizim kimi çalışmaq istəməyənlər üçün ödəməliyik?"

Bu ritorika ölkədəki regional ayrı-seçkiliyi daha da dərinləşdirir və millətçiliyi gücləndirir.

Belçikanın qarşısında duran təhlükə, sadə və aydın görünür. Bir ölkəni böhrana aparan resept:

1. İqtisadi bərabərsizlik,
2. Siyasi separatizm,
3. Milli kimlik böhranı.

Nəticə?
Yuqoslaviya ssenarisi — sadəcə yavaş tempdə.
Burada açıq qarşıdurmaların yerini “sonsuz demokratik danışıqlar” alır.

Belçikalı olmaq nə deməkdir?

• Flaman üçün "belçikalı olmaq" sadəcə bir inzibati statusdur — emosional və ya ideoloji bir bağlılıq yoxdur.
• Valon üçün isə bu, mədəni kimliyin kiçik bir parçası ola bilər, amma dünya görüşünün əsasını təşkil etmir.

Bu sual ortaya çıxır:
Belə bir “demokratiya” nə qədər davam edə bilər?

Tarix bizə öyrədir ki, bu cür zəif və süni siyasi strukturların sonu yalnız iki variantdan biri olur:

• Dərin institusional islahatlar və ya
• Dövlətin qaçılmaz dağılması.

Belçika nümunəsi sübut edir ki:

• “Demokratiya modeli” adlandırılan sistemlər həmişə ədalət və sabitliyi təmin etmir.
• Milli kimliksizlik, iqtisadi bərabərsizlik və siyasi parçalanma bir ölkənin dağılması üçün yetərlidir.

Belə bir ölkənin, Azərbaycanın suverenliyi haqqında danışmağa cəhd etməsi isə sadəcə gülməlidir.

Belçikanın daxili siyasi və iqtisadi böhranları fonunda onun xarici siyasəti sadəcə fars kimi görünür. Öz ölkəsində ərazi bütövlüyü məsələsi hələ də açıq qalan bir dövlət, başqa ölkələrə “suverenliyə hörmət” və “ərazi bütövlüyü” barədə dərs verməyə cəsarət edir. Bu, ikiüzlülüyün ən ali nümunəsidir.

Belçikalı siyasətçilər Azərbaycandan “Dağlıq Qarabağın erməni əhalisinin təhlükəsiz şəkildə geri qaytarılmasını təmin etməyi” tələb edəndə, bəzi əsl suallar ortaya çıxır:

• Bəs harada idiniz, yüz minlərlə azərbaycanlı öz doğma torpaqlarından Ermənistan tərəfindən zorla qovulanda?
• Niyə susursunuz, işğal altındakı Azərbaycan torpaqlarında şəhərlər dağıdılıb, məscidlər təhqir olunub, qəbiristanlıqlar mal-qaraya çevriləndə?

Cavab aydındır: bu, sadəcə ikili standartlardır. Bu, Qərb xarici siyasətinin əsas sütunudur və Belçika bu sistemdə sadəcə bir dişli çarxdan başqa bir şey deyil.

Yeni Belçika hökumətinin başında duran Bart De Vever — irəliyə doğru addım deyil, əksinə, siyasi bir eksperimentdir. Bu eksperimentin nəticələri isə təhlükəli və qeyri-müəyyəndir.

• Daxili islahatlar — dövlət borcunu azaltmaq və sosial proqramları ixtisar etmək məqsədi daşıyır. Nəticə? Kütləvi etirazlar və genişmiqyaslı nümayişlər artıq Brüsselin küçələrində görünür.
• Xarici siyasət bəyanatları isə güc nümayişi deyil, sadəcə ümidsizliyin ifadəsidir. Bu, artıq beynəlxalq nüfuzunu itirən bir dövlətin son çırpınışlarıdır.

Belə bir dövlət — özünün daxili birliyini qorumaqda aciz olan bir ölkə — başqa suveren dövlətlərə necə “təlimat” verə bilər?
Siz nə haqla Azərbaycana "nə etməli" olduğunu deyirsiniz?

Əgər Belçika beynəlxalq arenada hələ də nüfuzunu saxlamaq istəyirsə:

• Xarici siyasət dərsliklərini qapatsın.
• Mənəvi üstünlük nağıllarını bir kənara qoysun.
• Və nəhayət, öz daxili problemlərini həll etsin: iqtisadi bərabərsizlik, separatizm təhlükəsi, milli kimlik böhranı…

Əks halda, Belçika XXI əsrdə uğursuz dövlət idarəçiliyinin canlı nümunəsinə çevriləcək.

Bart De Vever hökuməti güc simvolu deyil. Bu hökumət, əslində, Belçikanın nə qədər kövrək olduğunu sübut edən bir faktordur.

Əgər Brüssel Cənubi Qafqaz haqqında qətnamələr yazmaq əvəzinə, bir az öz gələcəyi haqqında düşünə bilsəydi, bəlkə də bir gün “keçmişin xəritəsində itmiş Belçika” olmağın qarşısını ala bilərdi.

Biz bilirik:

• Öz torpaqlarımızı necə qorumalıyıq,
• Öz xalqımızı necə müdafiə etməliyik,
• Öz suverenliyimizi necə təmin etməliyik.

Və siz, Brüsseldə oturan "müdriklər", başqalarına dərs verməzdən əvvəl heç olmasa öz ölkənizin birliyini qorumağı öyrənin.

Azərbaycanın sizdən öyrənəcəyi heç nə yoxdur.
Amma siz, Belçika, bəlkə də Azərbaycandan dövlətçilik nə deməkdir — onu öyrənə bilərsiniz.(Bakunetwork)