2024-cü ildə ABŞ-da keçiriləcək prezident seçkiləri həm ölkə, həm də dünya üçün dönüş nöqtəsi hesab olunur. Seçicilər çox mürəkkəb bir seçim qarşısındadırlar: Donald Tramp - siyasəti və gözlənilməz qərarları ilə dünya siyasi mənzərəsini kəskin şəkildə dəyişmiş lider, yoxsa beynəlxalq təcrübəsi olduqca məhdud olan Kamala Harris? Bu dəfə gözlənilməzlik və təcrübəsizlik arasında qarşıdurma qlobal gözləntiləri və narahatlıqları daha da artırır.
Vaşinqton diplomatik fırtınanın mərkəzində
ABŞ paytaxtı Vaşinqton diplomatik fəaliyyətin episentrinə çevrilib. Böyük Britaniya, Tayvan, İsveç və digər ölkələrin siyasi liderləri ABŞ seçkilərindən sonra xarici siyasətin hansı istiqamətdə dəyişəcəyini anlamağa çalışmaq üçün Vaşinqtona axışırlar. Bu ziyarətlər sadəcə diplomatik nəzakət jestləri deyil, əksinə, ABŞ-ın artan qlobal qeyri-sabitlik fonunda hansı istiqamətə yönələcəyini proqnozlaşdırmaq cəhdləridir.
Vaşinqtonda bütün diplomatik səviyyələrdə intensiv danışıqlar aparılır, çünki hər kəs anlayır ki, bu seçkilərin nəticələri beynəlxalq nizama böyük təsir göstərəcək. ABŞ dünya böhranlarının həllində həlledici rol oynayır - Ukraynadakı münaqişədən tutmuş, hərbi ambisiyalarını gücləndirən Çinin Tayvan ətrafındakı gərginliyinə qədər. Yaxın Şərqdə vəziyyət isə daha xox partlayış təhlükəsi altındadır, İran və İsrail arasında açıq müharibəyə yaxınlaşan qarşıdurmalar mövcuddur. Əsas sual budur ki, bu çoxsaylı çağırışlarla mübarizə aparmaq üçün hansı namizəd ən uyğun həlləri təklif edə biləcək.
Siyasi qütbləşmə: xarici siyasət üçün qlobal nəticələr
ABŞ-ın siyasi mənzərəsi getdikcə daha çox parçalanır və bu, ölkənin gələcək xarici siyasətini proqnozlaşdırmağı xeyli çətinləşdirir. Xarici müttəfiqlər bu siyasi xaosu diqqətlə izləyirlər, çünki Vaşinqtonun edəcəyi hər hansı yanlış addım qlobal fəlakətlərin təkanverici qüvvəsi ola bilər.
Əgər Kamala Harris qələbə çalarsa, çox güman ki, Co Bayden administrasiyasının başlatdığı xarici siyasəti davam etdirəcək. Onun İsrailə dəstək, İranla nüvə danışıqlarını bərpa etmək arzusu və Çinlə ehtiyatlı münasibətlərdə olma mövqeyi, əsasən Demokratik Partiyanın ümumi mövqeyinə uyğundur. Lakin onun beynəlxalq böhranların həllindəki təcrübəsizliyi, qlobal çağırışlara operativ cavab verə biləcəyi və mürəkkəb diplomatik prosesləri idarə edə biləcəyi haqlı suallar doğurur.
Trampın qayıdışı: xaos, yoxsa fürsət?
Digər tərəfdən, Donald Trampın mümkün qayıdışı da bir çox suallar doğurur. Onun ilk prezidentlik dövrü dünya səhnəsindəki gözlənilməz qərarları ilə yadda qaldı ki, bu da ABŞ-ın müttəfiqlərində narahatlıq, tərəfdarlarında isə heyranlıq yaratmışdı. Tramp aqressiv xarici siyasət və təcridçilik arasında dəyişkən bir mövqe tuturdu ki, bu da ABŞ üçün eyni zamanda həm risklər, həm də yeni imkanlar yaradırdı. Onun xarici siyasət strategiyası tez-tez siyasi şəraitə və amerikalı seçicilər arasında bazasını möhkəmləndirmək cəhdlərinə görə dəyişirdi.
Ukrayna məsələsi buna bir nümunədir. Tramp dəfələrlə Kiyevə hərbi yardımın dayandırılmalı olduğunu bəyan etsə də, 2023-cü ildə gözlənilmədən 61 milyard dollar dəyərində yardım paketinə "yaşıl işıq" yandırdı. Bu addım Trampın şəraitdən asılı olaraq kursunu kəskin şəkildə dəyişə biləcəyini göstərdi.
Sadə cavabları olmayan seçim
Qarşıdan gələn seçkilər Amerikanın və dünyanın qarşısında prinsipial cəhətdən iki fərqli xarici siyasət yanaşmasını qoyur. Kamala Harris, sabitlik təklif etsə də, dünya siyasətinin bu kritik anında təcrübəsizliyi ilə diqqət çəkir. Donald Tramp isə, gözlənilməzliyinə baxmayaraq, yeni ideyalar gətirə bilər, lakin onun kəskin və ani dəyişikliklərə meyilli olması beynəlxalq tərəfdaşlar arasında narahatlığa səbəb olur.
Amerikalı seçicilər hansı qərarı verirsə versin, bu qərarın nəticələri ABŞ-dan çox-çox uzaqlarda hiss olunacaq və dünya nizamının gələcəyini yaxın illərdə formalaşdıracaq.
2024-cü il seçimi: ölkənin taleyi dönmə nöqtəsində
2024-cü ildə keçiriləcək ABŞ prezident seçkiləri sadəcə iki namizəd arasında seçim deyil. Bu, sabit, lakin əvvəlcədən proqnozlaşdırıla bilən siyasətin davamı ilə radikal qərarlar erasına qayıdış arasında seçimdir. Kamala Harris beynəlxalq arenada sabitliyə və ehtiyatlı addımlara üstünlük verərkən, Donald Tramp gözlənilməzliyi təmsil edir, ABŞ-ı həm yeni üfüqlərə apara, həm də dərin qlobal təlatümlər yarada bilər.
Tramp: ikinci dönüş - intiqam, yoxsa dəyişiklik fürsəti?
Donald Trampın potensial olaraq yenidən prezident seçilməsi həm Vaşinqtonda, həm də onun hüdudlarından kənarda narahatlığa səbəb olur. Tramp ilk müddətində administrasiyasında neokonservatorlarla təcridçi tərəfdarları arasında güc mübarizəsi ilə yadda qalmışdı. Əgər Tramp yenidən Ağ Evə qayıtsa, bu güc və təsir mübarizəsi daha böyük güclə geri qayıda bilər.
Ən çox narahatlıq yaradan məqam "intiqam siyasəti"nin həyata keçiriləcəyi ilə bağlıdır, bu barədə bir çox müşahidəçilər xəbərdarlıq edir. Əgər Tramp yenidən prezident olsa, federal strukturların kadr tərkibini radikal şəkildə yenidən nəzərdən keçirməyə çalışacağı ehtimal olunur. Artıq mühafizəkar analitik mərkəzlər tərəfindən "2025 Layihəsi" adlı plan hazırlanıb, bu plan dövlət qulluqçularının geniş şəkildə loyallıq əsasında dəyişdirilməsini nəzərdə tutur ki, bu da genişmiqyaslı siyasi təmizləmələrə və Trampın yaxın müttəfiqlərinin hakimiyyəti əllərində cəmləşdirməsinə gətirib çıxara bilər.
Beynəlxalq nəticələr: xaos, yoxsa yeni nizam?
Donald Trampın dünya səhnəsindəki gözlənilməz qərarları həm yeni diplomatik təşəbbüslər üçün imkanlar yaradır, həm də qlobal qeyri-sabitliyə təkan verir. Trampın atacağı potensial addımlardan biri ABŞ-ın NATO kimi əsas beynəlxalq sazişlərdən çıxması ola bilər. Belə bir addım Amerikanın müttəfiqlərini zəiflədər və ölkəni bir çox qlobal çağırışlarla - Çinin artan təsirindən tutmuş, Yaxın Şərqdəki gərginliyin artmasına qədər - təkbaşına üz-üzə qoyar.
Bu qərarlar sürətlə və xüsusi müzakirələr olmadan qəbul oluna bilər ki, bu da beynəlxalq münasibətlərdə əlavə gərginlik yaradacaq. Trampın aqressiv və tez-tez impulsiv xarici siyasəti keçmişdə də ABŞ-ın müttəfiqləri və rəqibləri arasında qarışıq reaksiyalar doğurmuşdu, onun yenidən Ağ Evə qayıdacağı halda yeni böhranlar gözlənilir.
Ukrayna məsələsi: riskli kompromislər
Ukraynadakı münaqişə ABŞ-ın xarici siyasətində mərkəzi mövzu olaraq qalır. Tramp müharibəni 24 saat ərzində başa çatdıracağına dəfələrlə işarə edib, bu da Qərb müttəfiqləri arasında qızğın müzakirələrə və tənqidlərə səbəb olub. Trampın təklif edəcəyi həll yolu Moskva üçün ərazi güzəştlərini də ehtiva edə bilər ki, bu da ABŞ-ın hazırkı siyasətinə və Avropa liderlərinin səylərinə ziddir.
Bu addım Respublikaçılar Partiyası daxilində bölünmələrə və sülh naminə kompromisə getməyə hazır olan demokratik qüvvələrlə ciddi fikir ayrılıqlarına səbəb ola bilər. Bununla belə, belə bir xarici siyasət kursunun dəyişdirilməsi həm Kiyevdə, həm də ABŞ-ın Avropadakı müttəfiqləri arasında narazılığa səbəb olacaq.
Siyasi qütbləşmə, yoxsa dəyişiklik üçün fürsət?
Donald Trampın rəhbərliyi altında ABŞ-ın gələcəyi ilə bağlı suallar açıq qalır. Onun kəskin qərarlar verməyə meyli, yaxın çevrəsindən asılılığı və impulsiv xarakteri daxili və xarici siyasəti qeyri-müəyyən edir. Bununla belə, bir şey aydındır: onun yenidən prezident olması ABŞ-ın siyasi sistemi və dünya nizamı üçün ciddi bir sınaq olacaq.
Demokratlar çətin seçim qarşısında: Ukrayna və Kamala Harris
Əgər Kamala Harris Ağ Evə gəlsə, Ukraynaya dəstək məsələsi onun administrasiyası üçün ən mürəkkəb məsələlərdən biri olacaq. Bir çox analitiklər onun Ukraynanın tam suverenliyinin bərpası ilə bağlı mütəxəssislərin tövsiyələrinə əməl edəcəyinə şübhə ilə yanaşır. Vaşinqtonun bir çox dairələrində belə bir inam var ki, demokratlar, o cümlədən Bayden və Harris, Ukraynanın təşəbbüslərini bilərəkdən ləngidirlər, çünki müharibənin yalnız danışıqlar masasında həll oluna biləcəyini başa düşürlər. Ukraynaya “sonsuz dəstək” ritorikası dövrü başa çatmaq üzrədir və yeni administrasiya daha konkret bir strategiya təqdim etmək məcburiyyətində qalacaq, əks halda Konqres bu yardımı maliyyələşdirməyi dayandıra bilər.
Rusiya və Çin ittifaqı
Ukrayna böhranı fonunda Demokratlar Moskva ilə Pekin arasındakı güclənən ittifaqdan narahatdırlar. 2022-ci ilə qədər Vaşinqtonda bir çoxları Rusiyanı Çindən uzaq tutmağa ümid edirdi, lakin bu ümidlər artıq puç olub. Bu gün yeni Avrasiya bloku yaranmaqdadır və hər iki böyük partiya hələ də bu ittifaqa qarşı dəqiq bir strategiya işləyib hazırlamayıb.
Respublikaçılar isə əksinə, Ukraynaya göstərilən yardımı yenidən Sakit okean regionunda Çinin qarşısını almaq üçün yönəltməyə çalışırlar. Trampın ətrafındakı nüfuzlu fiqurlar, o cümlədən onun keçmiş milli təhlükəsizlik müşaviri, ABŞ-ın Şərqi Asiyada mövcudluğunu gücləndirməyə çağırırlar və bu çağırışlar Reyqan dövrünün soyuq müharibə strategiyasından ilham alır. Demokratlar isə Çinə qarşı iqtisadi sanksiyalara və iqlim dəyişikliyi məsələsində əməkdaşlığa diqqət yetirirlər, lakin bu siyasət ABŞ-Çin münasibətlərində daha da qeyri-müəyyənlik yaradır.
Tayvan: yaxınlaşan münaqişə
Tayvan məsələsi ABŞ-Çin münasibətlərində əsas qarşıdurma nöqtəsi olaraq qalır. ABŞ-ın Çini cilovlamaq cəhdləri on il geri qalır. Vaşinqton getdikcə daha çox anlayır ki, Yaponiya və Filippin kimi müttəfiqlərin fəal iştirakı olmadan bu regionda tətbiq edilən strategiya səmərəsiz ola bilər.
Yaxın Şərq: yeni gərginlik meydanı
Asiyadakı çağırışlardan başqa, ABŞ Yaxın Şərqdə yeni bir qeyri-sabitlik dalğası ilə qarşılaşır. HƏMAS-ın İsrailə hücumları regional ziddiyyətləri daha da kəskinləşdirdi və Vaşinqtonu hərbi resurslarını yenidən bölüşdürməyə məcbur etdi. Əsas sual ondan ibarətdir ki, istər demokrat, istərsə də respublikaçı administrasiya məhdud resursları Ukrayna, Yaxın Şərq və Sakit okean regionu arasında necə idarə edə biləcək. ABŞ eyni zamanda bir neçə böyük münaqişəni idarə edə biləcəkmi? Bu sual getdikcə Pentaqonda daha çox müzakirə edilir.
İran: ziddiyyətli yanaşmalar
İran Yaxın Şərqdə mərkəzi problem olaraq qalır. Respublikaçılar Tehranı anti-Qərb “Avrasiya bloku”nun əsas oyunçusu kimi görür və sərt sanksiyaları geri qaytarmağa hazırdırlar. Donald Tramp hakimiyyətə qayıtsa, böyük ehtimalla İsraili İranın nüvə proqramına zərbə endirməkdən çəkindirməyəcək, bu da regionda yeni zorakılıq dalğasına səbəb ola bilər. Demokratlar isə əksinə, İranı danışıqlar masasında saxlamağa ümid edir və Obamanın rəhbərliyi altında başlanmış yaxınlaşma kursunu davam etdirmək istəyirlər.
Qlobal strategiya seçim qarşısında
2024-cü ildə keçiriləcək ABŞ prezident seçkiləri yalnız daxili siyasəti deyil, həm də ölkənin qarşıdakı illərdəki xarici siyasət istiqamətini müəyyən edəcək. Yeni prezident mövcud kurslara sadiq qalacaq, yoxsa daha radikal addımlar atacaq? Bu sual həm beynəlxalq ictimaiyyəti, həm də daxili siyasi dairələri narahat edir. Artan qlobal qeyri-sabitlik şəraitində Vaşinqton dünyadakı rolunu yenidən müəyyənləşdirməli olacaq və bu seçimin nəticəsi bir çox ölkələrin taleyini formalaşdıracaq.
Səudiyyə Ərəbistanı ilə anlaşma: irəliləyiş illüziyası, yoxsa real diplomatiya?
ABŞ-ın qarşıdakı illər üçün xarici siyasətindəki əsas hədəflərdən biri Səudiyyə Ərəbistanı ilə strateji saziş imzalamaq ola bilər. Bu saziş, Riyadın İsraillə münasibətlərini normallaşdırmağa gətirib çıxara bilər. Bu addım 2020-ci ildə Donald Trampın vasitəçiliyi ilə imzalanan və İsrailin BƏƏ, Bəhreyn və Mərakeşlə diplomatik əlaqələr qurmasına şərait yaradan "İbrahim Sazişləri"nin məntiqi davamı kimi görünürdü. Lakin Səudiyyə Ərəbistanının bu dairəyə qoşulması perspektivi ciddi maneələrlə üzləşir və bu maneələr keçilməz ola bilər.
Fələstin məsələsi: keçilməz maneə
Səudiyyə Ərəbistanı ilə İsrail arasında münasibətlərin normallaşması qarşısında duran əsas maneə Ər-Riyadın Fələstin dövlətinin tanınmasını tələb etməsidir. Səudiyyə Ərəbistanı üçün bu məsələ sadəcə diplomatik deyil, prinsipial bir mövzudur və onun ərəb dünyasında və müsəlman ölkələri arasında liderliyini əks etdirir. İsrail isə bu güzəştləri qəti şəkildə rədd edir, bu addımın HƏMAS-ın güclənməsinə və öz təhlükəsizliyinin zəifləməsinə səbəb olacağını düşünür.
Bu dilemma Vaşinqtonda hər hansı yeni administrasiya üçün böyük bir çağırış olacaq – istər Donald Tramp, istərsə də Kamala Harris olsun. Hadisələrin mümkün inkişaf variantlarından biri, ABŞ-ın Səudiyyə Ərəbistanı ilə Yaponiya və Cənubi Koreya ilə olduğu kimi müdafiə sazişi imzalaması ola bilər. Bu addım Fələstin məsələsinin həllini müvəqqəti olaraq təxirə salmağa və diqqəti strateji tərəfdaşlığa yönəltməyə imkan verərdi. Lakin analitiklərin fikrincə, bu, Vaşinqtonun bölgədə mövqeyini gücləndirmək üçün müvəqqəti bir manevr olar.
Fərqli liderlər, eyni problemlər
Donald Tramp və Kamala Harrisin Yaxın Şərqə yanaşmaları fərqli olsa da, qarşılaşdıqları problemlər eyni olaraq qalır. Tramp üçün İsrail-Fələstin münaqişəsi daha çox şəxsi siyasi məqsədlərə nail olmaq üçün bir vasitə kimi görünür. Nobel Sülh Mükafatı kimi prestijli bir mükafat əldə etmək, onun diplomatik uğurunun simvolu ola bilərdi. Trampın Yaxın Şərq siyasəti hər zaman Amerika öhdəliklərini minimuma endirmək və ABŞ üçün sərfəli sövdələşmələr əldə etmək məqsədilə praqmatizmə əsaslanırdı.
Kamala Harris isə çox güman ki, Demokratlar Partiyasının “iki dövlət” həllini təbliğ edən xəttini davam etdirəcək. Amma bir çox ekspertlərin fikrincə, demokratlar belə bir həll yolunun müasir şəraitdə reallığını şübhə altına alırlar. 1990-cı illərdə imzalanmış "Oslo Sazişləri" dövrü ilə müqayisədə sülh yolu ilə həll üçün maneələr xeyli artıb. Bölgə münaqişələr içindədir və Vaşinqton bir çox qlobal çağırışlar qarşısında, çox güman ki, qısamüddətli qərarlar vermək məcburiyyətində qalacaq, uzunmüddətli problemləri isə gələcəyə təxirə salacaq.
Daimi təhdid kimi gözlənilməzlik
Yaxın Şərqdə vəziyyət hələ də çox gözlənilməzdir və Vaşinqtondan həm çeviklik, həm də ehtiyatlılıq tələb edir. Uzun illər davam edən münaqişələr və İranın təsirinin artması ilə yaranan regional qeyri-sabitlik, ABŞ-ın xarici siyasəti üçün ən ciddi problemlərdən biri olaraq qalır. Tramp və Harris hər ikisi belə bir mürəkkəb şəraitdə fəaliyyət göstərmək məcburiyyətində qalacaqlar ki, burada hadisələrin gedişatını proqnozlaşdırmaq çox çətindir.
"Vaşinqton çay yarpaqlarına baxıb gələcəyi oxumağa məcbur olacaq", - analitiklər ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki diplomatiyasının mövcud vəziyyətini obrazlı şəkildə bu cür təsvir edirlər. Regionun gələcəyi ilə bağlı proqnozlar spekulyativ olaraq qalır və istənilən yeni administrasiya çoxsaylı bilinməyənlər qarşısında qalacaq.
Praqmatizm və regional çağırışlar arasında balans
Qarşıdakı illər ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki xarici siyasəti üçün həlledici olacaq. Vaşinqton Səudiyyə Ərəbistanı kimi ölkələrlə sazişlər əldə etməyə yönəlmiş praqmatik diplomatiya və ya daha dərin regional münaqişələrin həlli zərurəti arasında seçim etmək məcburiyyətində qalacaq. Hadisələrin gedişatından asılı olmayaraq, ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki xarici siyasəti qlobal sabitlik və ya qeyri-sabitlik üçün vacib amil olaraq qalacaq. Növbəti administrasiyanın əsas vəzifəsi qısamüddətli qazanc və uzunmüddətli öhdəliklər arasında düzgün balans tapmaq olacaq, bu isə regionun və ABŞ-ın qlobal nizamda oynayacağı rolu formalaşdıracaq.(Bakunetwork)
