Bu gün Ermənistan parlamentində ölkənin Avropa İttifaqına üzvlüyü ilə bağlı referendum dinləmələri keçiriləcək. Ermənistan KİV-i xəbər verir ki, bununla bağlı parlamentin Avropaya inteqrasiya daimi komissiyasının növbədənkənar iclası çağırılıb. Referendumla bağlı təkliflə bir neçə siyasi qüvvəni - “Respublika”, “Xristian Demokrat Partiyası”, “Respublika Naminə” və “Ermənistan Avropa Partiyası”nı birləşdirən “Ermənistan Demokratik Qüvvələri Platforması” çıxış edib. “Respublika Naminə” partiyasının lideri Arman Babacanyan bildirib ki, referendumun məqsədi Ermənistanın sabitliyini və dayanıqlığını artırmaqdır.
İlk baxışdan Ermənistanın Avropa İttifaqına inteqrasiya etmək istəyinin arxasında, ölkədə referendumun keçirilməsi təklifi durur. Bu ideya, şübhəsiz ki, Ermənistanın siyasi müstəvisində ciddi müzakirə mövzusu olub.
Amma məsələni hüquqi aspektdən dəyərləndirərkən, bunun sadəcə niyyət bəyannaməsi olduğu aydın olur. Bu yanaşmanı, bir neçə il əvvəl Moldovanın Dnestryanı regionunda keçirilən “referendum”la müqayisə etmək olar; həmin referendumda yerli sakinlərin "Rusiyanın bir hissəsi olmaq istək"lərini ifadə etdikləri iddia edilirdi.
Eyni şəkildə, Moldovada prezident seçkiləri ərəfəsində Avropa İttifaqına üzvlüklə bağlı keçiriləcək referendum da formal bir seçim aktı olaraq, hüquqi və siyasi baxımdan bir nəticə doğurmayacaq, sırf deklarativ-propaqanda xassəli aktdır.
Ermənistanda Avropa İttifaqına inteqrasiya ilə bağlı referendum ideyası, daha çox Ermənistanın daxili siyasi məkanında dərinləşən müzakirələrin məhsuludur. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan hökumətinin legitimliyini gücləndirmək və daxili siyasətdə stabilliyi təmin etmək məqsədilə referendumların keçirilməsi ideyasını irəli sürüb. Bu referendumların arasında Azərbaycanın Ermənistanla şərti dövlət sərhədinin demarkasiyası və delimitasiyası ilə bağlı səsvermənin də keçirilməsi təklif olunur.
Belə populist və demaqogik təklif xüsusilə Paşinyanın hökumətinə qarşı şiddətli etirazların fonunda daha da aktuallaşıb.
Halbuki delimitasiya və demarkasiya, daha konkret olsaq, hələ də erməni işğalında olan 4 kəndimizin azad edilməsi prosesi ilə müşayiət edilməli prosedurlar hansısa referendumdan asılı deyil və nəticələr Bakını maraqlandırmır.
Fərz edək ki, Nikol Paşinyanın təklifi reallaşdı, referendum keçirildi və səslərin çoxluğu rəsmi İrəvanın istəyinə uyğun olaraq "hə" oldu.
Bu səsvermənin məntiqi yükü azdır, çünki Ermənistanda ölkəmizlə yanaşı, Türkiyəyə qarşı ərazi iddialarının da yer aldığı Konstitusiyaya dəyişikliklərlə bağlı referendum olmalıdır.
Referendumda "yox" deyənlər üstünlük təşkil edərsə, bu da Bakının mövqelərinə təsir etməyəcək. Ermənistan hakimiyyətinin və ya sosiumunun mövqeyindən asılı olmayaraq, rəsmi İrəvan 32 ildən bəri işğalda saxladığı 4 kəndi azad etməli, şərti dövlət sərhədinin demarkasiya və delimitasiyasını başa vurmalı, yekun sülh sazişini imzalamalıdır.
Nikol Paşinyanın referendumlarla bağlı təkliflərinin əsas səbəbi Ermənistan iqtidarının legitimliyinin ölkədəki siyasi böhran və müxalifətin artan təzyiqləri səbəbindən zədələnməsidir. "Müxalifət lideri" arxiyepiskop Baqratın, yəni Vazgen Qalstanyanın nominal rəhbərliyi ilə keçirilən etirazlar Paşinyanın populyarlığını ciddi şəkildə sarsıdıb. Bu səbəbdən, Paşinyan hökuməti referendumu bir növ “siyasi immunitet” qazanmaq üçün bir vasitə kimi istifadə etməyə çalışır.
N.Paşinyan Ermənistanın xarici siyasətindəki gərginlikləri təkcə hökumət səviyyəsində deyil, bütün cəmiyyətlə bölüşmək niyyətindədir. Bu həm də müxalifətin vətəndaş etirazlarını zəiflətmək və ictimai rəyi öz xeyrinə yönəltmək üçün atılmış addım sayıla bilər.
Ermənistanda keçiriləcək referendumun hüquqi nəticələrinə gəldikdə, bu addımın əhəmiyyəti daha çox simvolik xarakter daşıyır. Bu referendumun hüquqi əsası yoxdur və heç bir beynəlxalq hüquqi sənədə təsir etməyəcəkdir. Bu, daha çox erməni siyasi elitasının Rusiya qarşısında yaranan məyusluq hissini, Avropa İttifaqına daha sıx yaxınlaşmaq arzusu ilə dəyişdirmək cəhdidir.
Ermənistanın Avropa İttifaqına inteqrasiya etmək istəyi, coğrafi və strateji reallıqlar nəzərə alınmadan həyata keçirilə bilməz. Ermənistan, Rusiyanın geosiyasi təsir dairəsində olan bir ölkədir və bu, onun xarici siyasətində müstəqillik üçün ciddi maneələr yaradır. Avropa İttifaqı ilə əlaqələrin inkişafı yalnız Ermənistanın xarici siyasətində radikal dəyişikliklərə gətirib çıxara bilər ki, bu da bölgədəki status-kvonu dəyişmək anlamına gəlir.
Referendumlar ideyasının praktiki nəticələrə təsir etməməsi onun daha çox siyasi mesaj və simvolik əhəmiyyət daşıdığını göstərir. Bu, Paşinyanın hakimiyyətinin siyasi legitimliyini gücləndirmək və erməni xalqının Avropa dəyərlərinə olan bağlılığını nümayiş etdirmək cəhdidir. Avropa İttifaqına inteqrasiya arzusu, Ermənistanda demokratiyanın və hüquqi dövlətin inkişafı üçün stimullaşdırıcı amil ola bilər. Lakin, bu istəyin reallaşması üçün həm siyasi, həm də iqtisadi islahatların dərinləşməsi və regionda sabitliyin təmin olunması zəruridir.
Ermənistanın Avropa İttifaqına inteqrasiya etmək istəyinin həyata keçirilməsi, əslində, bir çox kompleks məsələlərin həllini tələb edir. Bu həm daxili islahatların sürətləndirilməsini, həm də regionda yeni geosiyasi reallıqlara uyğun siyasətlərin formalaşmasını tələb edir. Referendumların keçirilməsi isə, bu prosesin yalnız bir mərhələsini təşkil edir və Ermənistanda siyasi sabitliyin təmin edilməsi, iqtisadi inkişafın sürətləndirilməsi və Avropa İttifaqı ilə əlaqələrin daha da möhkəmləndirilməsi üçün zəruri addımlar atılmalıdır.
Ermənistanın son illərdə Qərbə, xüsusilə də Fransaya daha çox yaxınlaşması və bu təlimatlara uyğun olaraq sürətlə silahlanmağa başlaması, Cənubi Qafqaz bölgəsi üçün ciddi risklər və təhdidlər yaratmaq potensialına malikdir.
Ermənistan, son dövrlərdə Qərbə, xüsusilə də Fransaya daha çox yaxınlaşmağa başlayıb. Bu yaxınlaşma, ilk növbədə, Ermənistanın regional təcridindən çıxma və Qərb ölkələrindən dəstək almaq istəyi ilə izah edilir.
Fransa, Ermənistanın Qərbə inteqrasiyasını və Avropa İttifaqı ilə əlaqələrini gücləndirmək üçün ciddi dəstək verir. Bu dəstək həm diplomatik, həm də hərbi sahələrdə özünü göstərir. Fransanın Ermənistana hərbi yardımı və təlimatları bu ölkənin sürətlə silahlanmasına və hərbi potensialının artmasına səbəb olub.
Ermənistanın sürətlə silahlanması və Qərbdən aldığı dəstək, Cənubi Qafqaz bölgəsində balansın pozulmasına və yeni risklərin yaranmasına səbəb ola bilər.
Ermənistanın sürətlə silahlanması, regionda hərbi güclərin balansını pozur. Azərbaycan və Ermənistan arasındakı hərbi qarşıdurma potensialı artır və bu, regionda gərginliyin artmasına səbəb ola bilər. Regionda hərbi balansın pozulması daha genişmiqyaslı münaqişələrin yaranmasına gətirib çıxara bilər.
Ermənistana hərbi yardım və silah tədarükü bölgədə digər ölkələrin də silahlanmaya yönəlməsinə səbəb ola bilər. Bu, Cənubi Qafqazda silah yarışının başlamasına və gərginliyin artmasına səbəb olacaq. Silahlanma yarışının artması, bölgədə sabitliyin pozulmasına və sülh proseslərinin zəifləməsinə gətirib çıxara bilər.
Bölgədə silahların artması erməni terror qrupları və separatçı hərəkatların daha da aktivləşməsinə şərait yaradır. Bu, Cənubi Qafqazda sabitliyi pozmaq və yeni münaqişə ocaqlarının yaranmasına gətirib çıxara bilər. Silahların qeyri-qanuni yollarla yayılması, erməni terrorçuluğu və revanşizminin yenidən baş qaldırması təbii ki, bölgədə təhlükəsizliyi daha da zəiflədir.
Qərbin, xüsusilə də Fransanın təlimatlarına tabe olan Ermənistan, xarici siyasətində ciddi dəyişikliklər edir. Bu dəyişikliklər, regionda yeni geopolitik reallıqlar yaradır və mövcud ittifaqların zəifləməsinə səbəb olur.
Ermənistanın Qərbə yönəlməsi və Fransa ilə yaxınlaşması, Rusiya ilə münasibətlərin gərginləşməsinə səbəb olur. Rusiya, Ermənistanın ənənəvi müttəfiqidir və bu yaxınlaşma, Moskvanın regionda təsirinin azalmasına gətirib çıxara bilər. Bu, regionda yeni geopolitik balansların yaranmasına səbəb olacaq.
Ermənistanın silahlanması və Qərbin dəstəyi, Türkiyə ilə münasibətlərin də gərginləşməsinə səbəb ola bilər. Türkiyə, Azərbaycanın yaxın müttəfiqidir və Ermənistanın silahlanması Ankara tərəfindən təhdid olaraq qəbul edilə bilər. Bu, Türkiyə və Ermənistan arasında gərginliyin artmasına və yeni münaqişə risklərinin yaranmasına səbəb ola bilər.
Ermənistanın Qərbin təlimatlarına uyğun olaraq sürətlə silahlanması, Cənubi Qafqaz bölgəsi üçün ciddi risklər və təhdidlər yaradır. Bu proses, regional balansın pozulmasına, silahlanma yarışının başlamasına və yeni münaqişə risklərinin yaranmasına səbəb ola bilər. Regionda sabitliyin və sülhün təmin edilməsi üçün bütün tərəflərin məsuliyyətli və konstruktiv siyasət yürütmələri vacibdir.
Bölgədəki bütün ölkələr,qarşılıqlı etimadın artırılması, silahlanmanın məhdudlaşdırılması və diplomatik yollarla münaqişələrin həll edilməsi üçün birgə çalışmalıdırlar. Qərb ölkələri Ermənistanın silahlanmasına dəstək vermək əvəzinə, regionda sülh və stabilliyin təmin olunmasına yönəlmiş siyasətlər yürütməlidirlər. Ermənistan isə öz təhlükəsizliyini və inkişafını təmin etmək üçün dialoq və əməkdaşlığa önəm verməli, bölgədə sabitliyin və sülhün təmin edilməsi üçün məsuliyyətli siyasət yürütməlidir.
