Ermənistan sürətlə silahlandırılır və sanki Cənubi Qafqazda yeni hərbi qarşıdurmaya hazırlıq keçəcəkmiş təki intensiv şəkildə militarlaşdırılır.
ABŞ, Fransa və Avropa İttifaqı (Aİ) sözdə sülhdən, problemlərin mütləq şəkildə, özü də ən qısa müddətdə həllindən, regional inkişafdan və stabillikdən bəhs edir, əməldə isə Ermənistanda revanşizmin daha da aktivləşməsinə rəvac verirlər.
Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan son vaxtlarda fasiləsiz olaraq vurğulayır ki, rəhbərlik etdiyi ölkə hərbi xərclərini azaldır, çünki, sən demə, Azərbaycanla sülh müqaviləsi imzalamağa, münasibətləri normallaşdırmağa meyillidir.
Rəsmi İrəvanın bəyanatlarına görə, Azərbaycanla şərti dövlət sərhədinin demarkasiyası və delimitasiyası, sülh müqaviləsinin imzalanması, kommunikasiyaların bərpası və yeni loqistik marşrutların açılması istiqamətində real addımlar atır. Hətta iş o yerə çatıb ki, Paşinyan administrasiyasının mənsubları Azərbaycanla sülh müqaviləsini ən yaxın vaxtlarda, az qala təcili şəkildə imzalamağa hazır olduqlarını deyirlər.
Əslində olanlar tam əksdir.
Son iki ildə Ermənistanın hərbi potensialı sürətlə artırılır və bu prosesdə Qərbin bir sıra ölkələri və şirkətləri mühüm rol oynayır. Qərb Ermənistanı sürətlə silahlandırmaqla Cənubi Qafqazda yeni süni gərginlik mənbəyi yaradır və regionda təhlükəsizlik balansını pozmağa çalışır.
Ermənistan son iki ildə müxtəlif ölkələrlə və şirkətlərlə bir neçə iri silah tədarükü müqavilələri imzalayıb. Bu müqavilələr, Ermənistan ordusunun sürətlə modernləşdirilməsi və yeni texnologiyalarla təchiz olunması məqsədini daşıyır.
Ermənistanın son iki ildə imzaladığı əsas hərbi müqavilələrə diqqət yetirsək, burada əsasən Avropa İttifaqı ölkələri, Hindistan və bəzi Asiya ölkələri ilə əməkdaşlığın gücləndiyini görmək olar.
Fransa ilə müqavilələr:
Miqyas: Ermənistan Fransa ilə bir neçə milyard dollar dəyərində silah və hərbi texnika tədarükü müqavilələri imzalayıb. Bu müqavilələr Fransa hökuməti ilə yanaşı, “Thales Group” və “MBDA” kimi qabaqcıl müdafiə sənayesi şirkətləri ilə də həyata keçirilir.
Tədarük olunan texnika: Ermənistan bu müqavilələr çərçivəsində müasir artilleriya sistemləri, hava hücumundan müdafiə vasitələri və tank əleyhinə raket kompleksləri əldə edib.
Siyasi və geosiyasi kontekst: Fransa, Ermənistanla hərbi-texniki əməkdaşlığını genişləndirməklə, Cənubi Qafqazda təsirini artırmağa çalışır və bu da regionda yeni gərginliklər yarada bilər.
Hindistan ilə müqavilələr:
Miqyas: Ermənistan Hindistan ilə də hərbi-texniki əməkdaşlığını gücləndirərək, müxtəlif növ silahların tədarükü üçün müqavilələr imzalayıb. Bu müqavilələrin dəyəri də bir neçə milyard dollara qədər qiymətləndirilir.
Tədarük olunan texnika: Hindistan Ermənistanı müasir topçu sistemləri, dronlar və raket sistemləri təmin edib.
Siyasi və geosiyasi kontekst: Hindistan, Ermənistanla hərbi əməkdaşlığı genişləndirərək, bölgədə öz mövqeyini möhkəmləndirmək və Ermənistanı regional rəqiblərə qarşı gücləndirmək istəyir.
Habelə, Ermənistanın Aİ ölkələri və bəzi digər Qərb dövlətləri ilə də hərbi sahədə əməkdaşlıq müqavilələri mövcuddur. Bu müqavilələr Ermənistan ordusunun NATO standartlarına uyğunlaşdırılmasına və yeni texnologiyalarla təchiz olunmasına yönəlib.
Ermənistan ordusunun son iki ildə keçirdiyi hazırlıq proqramları, yeni silah və texnikaların istifadəyə verilməsi ilə birlikdə, regionda hərbi gərginliklərin artmasına səbəb olur. Bu prosesin nəticəsində Ermənistan ordusu hücum qabiliyyətlərini artırır və bu da Cənubi Qafqazda balansı pozmağa yönəlmiş bir siyasət olaraq qiymətləndirilə bilər.
Ermənistanın Hindistan və Fransa ilə hərbi-texniki əməkdaşlığı son illərdə xüsusi diqqət çəkir. Hindistan Ermənistanı müasir topçu sistemləri və raket texnologiyaları ilə təmin edərək, regiona güclü təsir göstərməyə çalışır. Fransa isə Ermənistanın hava hücumundan müdafiə və digər müasir texnologiyalarla təminatına böyük diqqət yetirir.
Bu əməkdaşlıqların hər biri Ermənistanın hərbi potensialının artmasına və regionda güc balansının dəyişməsinə səbəb olur. Bu vəziyyət, Cənubi Qafqazda sabitliyin pozulmasına və gərginliklərin artmasına gətirib çıxara bilər.
Fransa və Ermənistan arasındakı hərbi-texniki və müdafiə sahələrində əməkdaşlıq son illərdə sürətlə inkişaf edib. Bu əməkdaşlıq çərçivəsində Fransa tərəfindən Ermənistana müxtəlif hərbi texnika, silah-sursat və digər müdafiə avadanlıqları satılıb və bu sahədə yeni sazişlərin imzalanması gözlənilir.
Fransa ilə Ermənistan arasındakı hərbi-texniki əməkdaşlığın əsası 1990-cı illərdə qoyulub. Ermənistanın müstəqillik əldə etməsindən sonra, Fransa ilə Ermənistan arasında siyasi və diplomatik əlaqələr inkişaf edib və bu, hərbi sahəyə də sirayət edib. İlk ciddi addımlar isə 2000-ci illərin əvvəllərində atılıb.
İmzalanan sazişlər və gerçəkləşən satışlar
2005-ci il - Fransa ilə Ermənistan arasında ilk ciddi hərbi-texniki əməkdaşlıq sazişi imzalanıb. Bu saziş çərçivəsində, Fransa Ermənistana kiçik silahlar və müdafiə avadanlıqları satıb.
2016-cı il - Ermənistan Fransadan "Panhard VBL" zirehli nəqliyyat vasitələrinin ilk partiyasını alıb. Bu saziş çərçivəsində "Panhard General Defense Systems" şirkəti Ermənistana 50-dən çox zirehli nəqliyyat vasitəsi tədarük edib.
2019-cu il - Ermənistanda Silahlı Qüvvələr üçün radar sistemlərinin alınması məqsədi ilə “Thales Group” ilə müqavilə imzalanıb. Bu müqavilə çərçivəsində "Thales Group" Ermənistana "Ground Master 200 (GM200)" radar sistemlərini tədarük edib.
2021-ci il - Ermənistanda "“ArmHighTech” International Exhibition of Defense Technologies" sərgisində Fransa ilə Ermənistan arasında yeni hərbi-texniki əməkdaşlıq sazişi imzalanıb. Bu saziş çərçivəsində Fransa Ermənistana müasir müdafiə texnologiyaları, o cümlədən, elektron döyüş sistemləri və kommunikasiya avadanlıqları tədarük etməyi planlaşdırır.
2023-cü il - sentyabr ayında Fransa ilə Ermənistan arasında hərbi-texniki sahədə genişləndirilmiş əməkdaşlıq haqqında memorandum imzalanıb. Bu memorandum çərçivəsində, Fransa Ermənistana yeni nəsil raket sistemləri və pilotsuz uçuş aparatları (PUA) tədarük etməyi öhdəsinə götürüb.
Fransa ilə Ermənistan arasında hərbi-texniki əməkdaşlıq çərçivəsində əsas rolu bir neçə böyük Fransa müdafiə sənayesi şirkətləri oynayır. Bunlar arasında "Thales Group", "Panhard General Defense Systems", MBDA və "Safran" şirkətləri xüsusilə önə çıxır. Bu şirkətlər Ermənistan Silahlı Qüvvələrinə zirehli nəqliyyat vasitələri, radar sistemləri, raketlər, elektron döyüş sistemləri və digər müasir hərbi texnologiyalar tədarük edirlər.
"Thales Group" - GM200 radar sistemləri və digər elektron döyüş avadanlıqları.
"Panhard General Defense Systems" - VBL zirehli nəqliyyat vasitələri.
"MBDA" - Raket sistemləri.
"Safran" - Elektron döyüş sistemləri və PUA texnologiyaları.
Fransa ilə Ermənistan arasında hərbi-texniki əməkdaşlığın gələcəkdə daha da genişlənəcəyi gözlənilir. Xüsusilə, Fransa müdafiə sənayesinin Ermənistan üçün yeni nəsil müdafiə texnologiyalarını tədarük etmə planları bu istiqamətdəki əməkdaşlığı gücləndirəcək. Gələcəkdə Fransa şirkətləri tərəfindən Ermənistana daha mürəkkəb müdafiə sistemlərinin, o cümlədən, qabaqcıl hava hücumundan müdafiə sistemlərinin tədarük edilməsi nəzərdə tutulur.
Fransa-Ermənistan hərbi-texniki əməkdaşlığı Cənubi Qafqaz regionundakı geosiyasi vəziyyətə ciddi təsir göstərir. Bu əməkdaşlığın genişlənməsi regiondakı hərbi balansı dəyişə biləcək bir faktor olaraq çıxış edir və bu səbəbdən, regiondakı digər ölkələr, xüsusilə Azərbaycan bu prosesləri yaxından izləyir. Fransa-Ermənistan əlaqələri gələcəkdə də regional təhlükəsizlik və sabitlik məsələlərində mühüm rol oynamağa davam edəcək.
Fransa ilə Ermənistan arasındakı hərbi-texniki əməkdaşlıq uzunmüddətli və strateji bir xarakter daşıyır. Bu əməkdaşlıq çərçivəsində Ermənistana müxtəlif hərbi texnologiyalar tədarük edilir və gələcəkdə bu sahədə daha geniş əməkdaşlıq gözlənilir. Fransa müdafiə sənayesinin Ermənistan üçün tədarük etdiyi texnologiyalar və silahlar regionda hərbi balansı dəyişmək məqsədi güdür.
Hindistana gəldikdə isə, Dehli ivə İrəvan arasında hərbi-texniki və müdafiə sahələrində əməkdaşlıq son illərdə artan bir trendlə müşahidə olunur. Bu əməkdaşlıq, Ermənistanın hərbi potensialını gücləndirmək və Hindistanın müdafiə sənayesini genişləndirmək məqsədi daşıyır. Hindistanın müdafiə sənayesi, öz texnologiyaları və məhsulları ilə dünya bazarına çıxış tapmaq üçün yeni tərəfdaşlar axtarır, Ermənistan isə bu kontekstdə strateji bir müttəfiq kimi çıxış edir.
Satılmış hərbi texnika və silahlara nəzər salaq:
a. "Pinaka" reaktiv yaylım atəşi sistemi
Hindistan Ermənistana "Pinaka" reaktiv yaylım atəşi sistemi satır. Bu raket sistemi, Hindistanın "Müdafiə Araşdırmaları və İnkişaf Təşkilatı" (Defence Research and Development Organisation, DRDO) tərəfindən inkişaf etdirilib və "Bharat Dynamics Limited" (BDL) tərəfindən istehsal edilir. 2022-ci ilin sonunda imzalanmış müqaviləyə əsasən, bu sistemlərin Ermənistana tədarükü baş tutub.
b. "Swathi" radarı
Hindistanın başqa bir vacib hərbi texnika satışı "Swathi" artilleriya aşkarlama radar sistemləridir. Bu radar sistemi, müasir döyüş şəraitində artilleriya atəşini müəyyən etmək və ona qarşı mübarizə aparmaq üçün istifadə olunur. Hindistanın "Bharat Electronics Limited" (BEL) şirkəti tərəfindən istehsal edilir. Hindistan bu radarı Ermənistana 2020-ci ildə tədarük edib və yeni müqavilələrin də bağlanacağı gözlənilir.
c. "Mil Mi-17 V5" helikopterləri
Hindistanın Ermənistana "Mil Mi-17 V5" nəqliyyat helikopterlərini satdığı bildirilir. Bu helikopterlər hərbi əməliyyatlar, təcili yardım və nəqliyyat üçün geniş şəkildə istifadə olunur. Bu helikopterlərin tədarükü ilə bağlı müqavilə 2021-ci ildə imzalanıb.
3. Gələcək satışlar və müqavilələr
a. "BrahMos" Raket Sistemi
Hindistanın Ermənistana "BrahMos" hipersəs raket sistemini satacağı haqqında danışıqlar aparılır. "BrahMos Aerospace" Hindistan və Rusiya arasında birgə müəssisədir və bu sistem, yüksək sürət və dəqiqliklə uzaq məsafəli hədəfləri vurmaq üçün nəzərdə tutulub. 2023-cü ildə bu raket sisteminin Ermənistana satılması haqqında ilkin razılaşma əldə olunub.
b. Müasir pilotsuz uçuş aparatları (PUA)
Hindistan Ermənistana müxtəlif növ pilotsuz uçuş aparatları (PUA) satmaq niyyətindədir. Bu PUA-lar kəşfiyyat, müşahidə və hücum əməliyyatları üçün istifadə edilə bilər. Hindistanın "Hindustan Aeronautics Limited" (HAL) və DRDO kimi aparıcı şirkətləri tərəfindən inkişaf etdirilən bu sistemlərin Ermənistana tədarükü ilə bağlı yeni müqavilələrin imzalanması gözlənilir.
Ermənistanla Hindistan arasında hərbi-texniki əməkdaşlıq sahəsində imzalanmış sazişlərə nəzər salaq:
a. 2020-ci il sazişi
Hindistan və Ermənistan arasında hərbi-texniki əməkdaşlıq haqqında əsas saziş 2020-ci ildə imzalanıb. Bu saziş, tərəflərin bir-birinə hərbi texnika, təlim, texniki dəstək və məlumat mübadiləsi sahələrində kömək etməsini nəzərdə tutur.
b. 2022-ci il sazişi
2022-ci ildə Hindistan və Ermənistan arasında yeni bir hərbi-texniki saziş imzalanıb. Bu saziş, artıq mövcud olan əməkdaşlıq çərçivəsində yeni silah və texnikaların tədarükünü nəzərdə tutur.
c. 2023-cü il sazişi
2023-cü ildə Hindistan və Ermənistan arasında BrahMos raket sistemlərinin tədarükü ilə bağlı yeni sazişlər imzalanıb. Həmçinin, PUA və digər müasir texnologiyaların tədarükü haqqında yeni razılaşmalar da gerçəkləşdirilib.
Hindistanın müdafiə sənayesi şirkətləri, Ermənistan ilə hərbi-texniki əməkdaşlıqda aktiv iştirak edirlər. Onların siyahısı belədir:
DRDO (“Defence Research and Development Organisation”): “Pinaka” raket sistemi və PUA-ların inkişafı.
BDL (“Bharat Dynamics Limited”): Raket sistemlərinin istehsalı və ixracı.
BEL (“Bharat Electronics Limited”): “Swathi” radar sistemlərinin istehsalı və tədarükü.
HAL (“Hindustan Aeronautics Limited”): PUA və helikopter istehsalı və ixracı.
Ermənistanın Qərb tərəfindən sürətlə silahlandırılması, həmçininHindistan və Fransa ilə sıx hərbi-texniki əməkdaşlıq Cənubi Qafqazda yeni gərginlik mənbəyi yaradır və regionun təhlükəsizliyini təhdid edir. Ermənistanın son iki ildə imzaladığı hərbi müqavilələr bu ölkənin ordusunun sürətlə modernləşdirilməsinə və gücləndirilməsinə yönəlib. Bu prosesin davam etməsi, regionda yeni hərbi qarşıdurmaların yaranma ehtimalını artırır və Azərbaycan üçün ciddi bir təhlükə mənbəyi ola bilər.
Beynəlxalq İqtisadiyyat və Sülh İnstitutu (Institute for Economics & Peace, IEP) "Müasir Militarizasiya Trendləri" adlı hesabat dərc edib: sənəddə dünyanın müxtəlif ölkələrinin hərbi sahələrindəki trendlər təsvir olunub. Hesabata əsasən, iqtisadiyyatda ən böyük pay hərbi sahəyə Şimali Koreya Xalq-Demokratik Respublikasında (2023-cü il məlumatlarına görə ən azı ÜDM-in 24%-i) ayrılıb. Bu sahə Əfqanıstanın ÜDM-də əhəmiyyətli yer tutur (10%), həmçinin Yaxın Şərq və Afrika ölkələrində: Oman (5,9%), Əlcəzair (4,8%), Mali, Mərakeş və Səudiyyə Ərəbistanında (4,5%-dən çox).
ABŞ iqtisadiyyatında hərbi xərclərin payı 3,1%-dir. Müqayisə üçün, cəmi 15 il əvvəl bu göstərici 4,7% idi. Rusiyada bu göstərici 2,4%, İranda - 2,2%, Türkiyədə - 0,7% təşkil edir. Qonşu Gürcüstanda hərbi xərclərin payı cəmi 1,3% təşkil edir və 2008-ci ildən bəri bu göstərici 6,6% azalıb.
Ermənistanın hərbi xərcləri 4,2% təşkil edir ki, bu da Azərbaycanın 3,8%-dən yüksəkdir.
Ermənistanın dövlət borcu 12 milyard dollar həddini keçib ki, bu da onun ÜDM-nin 50%-dən çoxunu təşkil edir. Eyni zamanda Ermənistanın dövlət büdcəsi xərclərinin 13%-i borcların xidmətinə yönəldilir. Nəhayət, Avrasiya İqtisadi Komissiyasının (AİK) məlumatlarına əsasən, Ermənistanın maliyyə və qızıl-valyuta ehtiyatları 3 milyard 607,6 milyon dollar təşkil edib. Yəni, Ermənistanın dövlət borcu onun ehtiyatlarından demək olar ki, 4 dəfə çoxdur. Bu şərtlər altında Ermənistanın hərbi xərclərə belə sürətli artımını müşahidə edirik. Bu, Azərbaycana qarşı müharibəyə hazırlıq deyilmi?
