Ermənistanın sabiq prezidenti, "siyasi meyit" Robert Köçəryanın İrəvanda keçirdiyi son mətbuat konfransı təbii ki, diqqət çəkdi.
Özünü "ciddi və potensiallı, böyük siyasətə qayıtmağa hazırlaşan" cəlladın eynən təlxəklik şousu kimi.
Çünki o, Ermənistan ordusunun və keçmiş separatçı liderlərin Azərbaycanda məruz qaldığı hüquqi proseslərdən narahatlığını açıq şəkildə göstərdi.
Köçəryanı ən çox narahat edən məsələ beynəlxalq hüquq çərçivəsindəki təqiblərin yalnız işğal olunmuş ərazilərdə fəaliyyət göstərən şəxslərlə məhdudlaşmamasıdır. Gündəmə gələn əsas məsələ Ermənistan dövlətinin Azərbaycan torpaqlarını silahlı yolla işğal etməsi, etnik təmizləmələr və digər insanlığa qarşı cinayətlərə görə məsuliyyətə cəlb edilməsidir.
Köçəryan və Ermənistanın keçmiş rəhbərliyinin qorxusu artmaqdadır. Keçmiş prezidentlərdən Robert Köçəryan və Serj Sarqsyan, habelə sabiq müdafiə naziri Seyran Ohanyanla bahəm Ermənistanın siyasi-hərbi elitasının bir çox yüksək vəzifəli şəxsləri məhkəmə proseslərinin onların özlərinə də toxuna biləcəyindən ehtiyatlanırlar. Qarabağdakı keçmiş separatçı-terrorçu xuntanın rəhbərləri artıq Bakıda, ədalət məhkəməsindədirlər. Növbəti addım isə İrəvanın bu hadisələrdə oynadığı rolu araşdırmaqdır.
Köçəryan 1990-cı illərdə Qarabağın silahlı işğalının birbaşa təşkilatçısı olub. O, yalnız qondarma separatçı-terrorçu rejimi idarə etməklə kifayətlənməyib, həm də Azərbaycan əhalisinə qarşı çoxsaylı cinayətlər törədib. Xocalı soyqırımı, Qarabağda və ətraf bölgələrdə azərbaycanlıların etnik təmizlənməsi, mədəni-tarixi irsin məhv edilməsi məhz onun rəhbərliyi dövründə baş verib. Bu baxımdan, Köçəryanın qorxusu tamamilə əsaslıdır. Beynəlxalq hüquq institutları və məhkəmələr onun hərbi cinayətlərdəki fərdi məsuliyyətinə diqqət yetirə bilər.
2023-cü ildə rəsmi İrəvan Roma Statutunu ratifikasiya edərək Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinə (BCM) üzv oldu. Bu, ölkənin insanlığa qarşı cinayətlər, müharibə cinayətləri və soyqırım aktları ilə bağlı beynəlxalq hüquqi öhdəliklər götürdüyü deməkdir. Məzkur ratifikasiya Ermənistan siyasi elitası, o cümlədən Köçəryan, Sarqsyan və Ohanyan üçün ciddi problemlər yarada bilər. Onların hər biri etnik təmizləmə, hərbi təcavüz və işğal siyasəti ilə birbaşa əlaqəlidir ki, bu da BCM-in yurisdiksiyasına aiddir.
Ermənistan Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin üzvü kimi onunla əməkdaşlıq etməli və ittiham olunan şəxsləri ədalət qarşısına çıxarmalıdır. Əgər BCM Köçəryan və ya Sarqsyanın ekstradisiyasını tələb edərsə, İrəvan bu tələbi yerinə yetirməyə məcburdur. Əks halda, Ermənistan beynəlxalq öhdəliklərini pozmuş sayılacaq.
Keçmiş dövlət başçılarının beynəlxalq hüquq qarşısında cavab verməsi ilə bağlı presedentlər mövcuddur. Slobodan Miloşeviç, Radovan Karaciç və Ratko Mladiçin Haaqa məhkəməsində mühakimə olunması sübut edir ki, beynəlxalq ictimaiyyət insanlığa qarşı cinayət törədən keçmiş prezidentləri belə məsuliyyətə cəlb edə bilər. Ermənistanın işğal etdiyi ərazilərdə törətdiyi cinayətlər, azərbaycanlı mülki əhalinin kütləvi qətliamları və mədəni irsin məhv edilməsi ilə bağlı çoxsaylı sübutlar var. Bu səbəbdən, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi və digər beynəlxalq strukturlar İrəvana təzyiq göstərməlidirlər.
Azərbaycan keçmiş qondarma "Qarabağ rejimi"nin liderləri üzərində aparılan məhkəmə proseslərindən əldə edilən faktları əsas götürərək Ermənistanın siyasi-hərbi rəhbərliyinin beynəlxalq mühakimə olunmasını tələb edə bilər. Rəsmi Bakı Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinə Köçəryan, Sarqsyan və Ohanyan haqqında cinayət işlərinin açılması üçün rəsmi müraciət edə bilər. Ermənistan Roma Statutunu ratifikasiya etməklə özünü hüquqi tələyə salıb. İndi İrəvan BCM-in qərarlarını yerinə yetirməkdən boyun qaçıra bilməz.
Azərbaycanda keçmiş separatçı rejimin liderlərinin məhkəmə prosesləri davam etdikcə, növbəti hədəf işğalın təşkilatçıları və maliyyələşdiriciləri olacaq. Köçəryan Ermənistanın prezidenti olduğu dövrdə işğal olunmuş ərazilərin hərbiləşdirilməsinə şəxsən dəstək verib, qeyri-qanuni silahlı qruplaşmalara silah və canlı qüvvə göndərib, işğal rejimini siyasi və iqtisadi cəhətdən dəstəkləyib. Bu faktlar onun həm Azərbaycan məhkəmələrində, həm də beynəlxalq instansiyalarda mühakimə olunması üçün hüquqi əsas yaradır.
Serj Sarqsyan da hərbi cinayətlərdə mərkəzi fiqurlardan biridir. O, 1990-cı illərdə Qarabağda erməni silahlı qüvvələrinin komandirlərindən biri olub, daha sonra isə müdafiə naziri və prezident kimi işğal olunmuş ərazilərdəki qeyri-qanuni rejimin möhkəmlənməsinə töhfə verib. Seyran Ohanyan isə müdafiə naziri və Qarabağdakı erməni "hərbi qüvvələri"nin komandanı kimi müharibə dövründə beynəlxalq humanitar hüququn ciddi şəkildə pozulmasına cavabdehdir. Onun dövründə qadağan olunmuş silahların istifadəsi, hərbi əsirlərə qarşı işgəncələr və mülki əhaliyə hücumlar qeydə alınıb.
Nəticə etibarilə, Robert Köçəryan və Ermənistanın keçmiş siyasi-hərbi rəhbərliyi beynəlxalq hüquq qarşısında cavab vermək qorxusu içindədir. Ermənistanın Roma Statutunu ratifikasiya etməsi onların vəziyyətini daha da çətinləşdirir. Beynəlxalq ictimaiyyət, xüsusilə də Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi, bu şəxslərin məsuliyyətə cəlb olunması üçün təzyiqləri artırmalıdır. Azərbaycanın təqdim edə biləcəyi sübutlar əsasında Köçəryan, Sarqsyan və Ohanyanın beynəlxalq məhkəmə qarşısına çıxarılması mümkün və zəruri bir prosesə çevrilməkdədir.
Qarabağ münaqişəsi Cənubi Qafqazın müasir tarixində ən faciəvi hadisələrdən biri olub. Onilliklər boyu Ermənistanın keçmiş liderləri – Robert Köçəryan, Serj Sarqsyan və Seyran Ohanyan Azərbaycana və onun mülki əhalisinə qarşı hərbi cinayətləri təşkil edib və koordinasiya ediblər. Bu məqalədə onların fərdi məsuliyyətini sübut edən maksimum sayda faktlar, sübutlar və hüquqi əsaslar təqdim olunur.
1988–1994-cü illər arasında Ermənistanın etnik təmizləmə siyasəti və insanlığa qarşı cinayətləri kütləvi xarakter almışdı. Bu müddət ərzində ən ağır hərbi cinayət 25-26 fevral 1992-ci ildə baş vermiş Xocalı soyqırımı oldu. Xocalıda Ermənistanın silahlı qüvvələri və erməni separatçı dəstələri 613 azərbaycanlını qətlə yetirdi. Onların arasında 106 qadın, 63 uşaq və 70 yaşlı insan var idi. 1275 mülki şəxs girov götürüldü, 150 nəfər isə itkin düşdü və onların taleyi hələ də məlum deyil. 487 nəfər ağır yaralandı, onlardan 76-sı uşaq idi. 56 nəfər isə xüsusi amansızlıqla qətlə yetirildi - onların gözləri çıxarıldı, qulaqları kəsildi, dəriləri soyuldu.
Serj Sarqsyan 1992-ci ildə erməni silahlı dəstələrinin qərargah rəisi kimi xidmət edib və Xocalıda törədilən kütləvi qırğının məqsədyönlü şəkildə həyata keçirildiyini açıq şəkildə etiraf edib. Britaniyalı jurnalist Tomas de Vaala verdiyi müsahibədə Sarqsyan bunları demişdi: "Xocalıya qədər azərbaycanlılar düşünürdülər ki, ermənilər mülki əhaliyə əl qaldıra bilməz. Biz bu stereotipi sındırdıq." Bu açıqlama erməni rəhbərliyinin Xocalıdakı qırğını qəsdən törətdiyini sübut edir.
Robert Köçəryan Qarabağda hərbi əməliyyatların əsas təşkilatçılarından biri olub və bu cinayətlərin siyasi müdafiəsini təmin edib. Seyran Ohanyan isə Xocalını işğal edən erməni silahlı qüvvələrinə birbaşa komandanlıq edib və sonradan qondarma rejimin "müdafiə naziri" olub.
1988-1994-cü illərdə ermənilərin etnik təmizləmə siyasəti nəticəsində təxminən bir milyon azərbaycanlı öz yurdlarından qovulub. 1988-1990-cı illərdə Ermənistandan 250 min azərbaycanlı zorla qovulub və erməni millətçiliyinin ilk qurbanlarına çevriliblər. Qarabağ və ətraf ərazilərdən isə 750 min azərbaycanlı qovulub.
İşğal dövründə Azərbaycan xalqının mədəni və tarixi irsi məqsədyönlü şəkildə məhv edilib. 927 kitabxana, 44 məscid, 473 tarixi abidə, 6 dövlət teatrı və konsert zalı dağıdılıb.
1993-2020-ci illər ərzində Ermənistanın hərbi-siyasi rəhbərliyinin bilavasitə göstərişi ilə Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazilərinin 20%-i işğal olunub. İşğal olunmuş ərazilərə Qarabağın özündən başqa 7 rayon - Füzuli, Cəbrayıl, Zəngilan, Qubadlı, Ağdam, Kəlbəcər və Laçın daxildir. Ermənistan bu ərazilərdə məskunlaşma siyasəti apararaq onları demoqrafik baxımdan dəyişdirməyə çalışıb.
Azərbaycan Ordusu 2020-ci ildə torpaqları azad etdikdən sonra ermənilərin işğal dövründə törətdiyi dağıntılar tam miqyasda üzə çıxdı. Ermənistan işğal etdiyi 9 şəhəri və 800-dən çox kəndi tamamilə məhv etmişdi. Bu dağıntılar sistemli şəkildə həyata keçirilmiş və Azərbaycan ərazilərinin gələcəkdə yenidənqurma potensialını məhv etməyə yönəlmişdi. Ermənilərin məskunlaşdığı bəzi yerlərdə isə yeni məntəqələr salınmış, lakin onlar da Azərbaycan Ordusunun əks-hücum əməliyyatları nəticəsində tərk edilmişdi.
Bu faktlar göstərir ki, Ermənistan rəhbərliyinin başçılığı altında Qarabağda Azərbaycan xalqına qarşı hərbi cinayətlər və etnik təmizləmələr həyata keçirilib. Robert Köçəryan, Serj Sarqsyan və Seyran Ohanyan bu cinayətlərə birbaşa məsuliyyət daşıyan şəxslərdir və beynəlxalq hüquq qarşısında cavab verməlidirlər. Azərbaycanın bu cinayətlərin tanınması və onların məhkəmə qarşısına çıxarılması üçün beynəlxalq məhkəmələrə müraciət etməsi zəruridir. Ermənistana qarşı hüquqi proseslər davam etdikcə, keçmiş rəhbər şəxslərin də məsuliyyətə cəlb olunması ehtimalı artır.
"Qafqazın Hiroşiması" kimi tanınan Ağdam şəhəri tamamilə dağıdılıb və burada bir dənə də olsun salamat bina qalmayıb. Yeganə qalan tikili isə erməni hərbi birləşmələrinin mal-qara saxladığı məscid olub.
2020-ci ildə 44 günlük müharibə zamanı Ermənistan hərbi cinayətlər törədib. Ermənistanın silahlı qüvvələri Gəncə, Bərdə və Tərtər şəhərlərinə qarşı beynəlxalq hüquqla qadağan olunmuş kaset bombalarından istifadə edib. Mülki əhaliyə qarşı raket zərbələri endirilib, nəticədə:
1. 28 oktyabr 2020-ci ildə Bərdəyə atılan raket zərbələri nəticəsində 21 mülki şəxs həlak olub, 70-dən çox insan yaralanıb.
2. 17 oktyabr 2020-ci ildə Gəncəyə endirilən raket zərbələri nəticəsində 15 nəfər, o cümlədən uşaqlar həyatını itirib.
2020-ci ildə onlar rəsmi dövlət vəzifələrində olmasalar da, Robert Köçəryan, Serj Sarqsyan və Seyran Ohanyan işğal olunmuş ərazilərin militarizasiyasının əsas memarları olublar. Onlar Qarabağda qeyri-qanuni silahlı birləşmələrin yaradılmasına şərait yaratmış, separatçılara silah tədarük etmiş və terror siyasətini dəstəkləmişlər.
İşğal dövründə Ermənistan rəhbərləri Qarabağı şəxsi mənfəət mənbəyinə çevirmişdi. Robert Köçəryan Qarabağı qeyri-qanuni pul dövriyyəsi üçün istifadə edib, onun oğlu Levon Köçəryan isə bölgədəki biznes aktivlərini nəzarət altında saxlayıb. Serj Sarqsyan Ermənistan büdcəsindən 200 milyon dollardan çox vəsaiti offşorlara çıxarıb. Seyran Ohanyan isə köhnəlmiş silah-sursatın alınması zamanı dövlət vəsaitlərini mənimsəməkdə ittiham olunur.
Bu şəxslərin ədalət qarşısında cavab verməsi üçün müxtəlif hüquqi mexanizmlər mövcuddur. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi Ermənistanın 2023-cü ildə Roma Statutunu ratifikasiya etməsindən sonra bu müharibə cinayətlərini araşdırmaq üçün hüquqi səlahiyyət əldə etmişdir. Azərbaycan məhkəmə orqanları artıq keçmiş qondarma "Qarabağ rejimi"nin liderlərini mühakimə edir və növbəti addım bu cinayətlərin təşkilatçılarının - Ermənistanın keçmiş rəhbərliyinin məsuliyyətə cəlb edilməsidir.
Beynəlxalq səviyyədə Robert Köçəryan, Serj Sarqsyan və Seyran Ohanyana qarşı fərdi sanksiyaların tətbiqi, habelə beynəlxalq axtarış elan edilməsi və bu şəxslərin ekstradisiyası reallaşdırıla bilər.
Robert Köçəryan, Serj Sarqsyan və Seyran Ohanyan müharibə cinayətlərinin, soyqırımın və etnik təmizləmənin əsas təşkilatçılarıdır. Onlar minlərlə mülki azərbaycanlının qətlinə, Azərbaycan mədəni irsinin məhvinə və genişmiqyaslı dağıntılara görə birbaşa məsuliyyət daşıyırlar. Ermənistanın Roma Statutunu ratifikasiya etməsi və artan beynəlxalq təzyiqlər onların həbs olunması və məhkəmə qarşısına çıxarılması perspektivini daha real edir. Azərbaycan bu cinayətkarların məsuliyyətə cəlb olunması üçün bütün hüquqi və diplomatik vasitələrdən istifadə etməlidir.
Azərbaycan artıq mühüm presedent yaradıb və keçmiş separatçı liderləri məhkəmə qarşısına çıxarıb. İndi isə növbəti addım Ermənistanın keçmiş siyasi rəhbərliyinin beynəlxalq hüquq qarşısında cavab verməsini tələb etməkdir.
Bakı Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinə müraciət edərək Robert Köçəryan, Serj Sarqsyan və Seyran Ohanyan barəsində cinayət işlərinin açılmasını tələb edə bilər.
Bundan əlavə, Roma Statutunun ratifikasiyasını dəstəkləyən beynəlxalq ictimaiyyət, xüsusən də Qərb ölkələri, indi Ermənistanın öz öhdəliklərini yerinə yetirməsini tələb etməlidir. İrəvan artıq beynəlxalq hüquqi öhdəliklərindən yayına bilməz, bu isə Köçəryan və onun ətrafının həbs edilmə perspektivini getdikcə daha real hala gətirir.
Elçin ALIOĞLU(Trend)
