Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Qazaxıstana bu gün başlayacaq dövlət səfəri sırf protokol çərçivəsinə sığmır. Bu səfər artıq formalaşmış müttəfiqlik arxitekturasının üzərinə gəlir - siyasət, logistika, energetika və rəqəmsal inteqrasiya vahid, işlək bir kontura çevrilib. Formal göstəricilər göz önündədir: Astanada Ali Hökumətlərarası Şuranın ikinci sammiti, sıx və gərgin komissiyalararası gündəlik, Şərq–Qərb dəhlizinin genişləndirilməsi və Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) çərçivəsində yeni səviyyəyə qaldırılması barədə sinxron bəyanatlar. Amma daha önəmlisi son illərin konkret mənzərəsidir: 2024–2025-ci illərin göstəriciləri sübut edir ki, Bakı–Astana xətti Orta Dəhlizin nüvəsinə və Mərkəzi Avrasiya inteqrasiyasının yığılma nöqtəsinə çevrilib.
Səfər ərəfəsində Prezident İlham Əliyev “Kazinform”a verdiyi müsahibədə mövcud çərçivəni belə təsvir etdi: siyasi münasibətlər yüksək etimad və sabitliklə xarakterizə olunur, müqavilə-hüquq bazası təxminən 170 sənəddən ibarətdir və əməkdaşlıq ortaq türk kimliyi və bənzər mədəni ənənələr əsasında inkişaf edir. Bu formullar sadəcə ritorika deyil, dialoqun institusional sıxlığını əks etdirir: artıq nazirliklər, şirkətlər və tənzimləyici orqanlar səviyyəsində razılaşdırılmış mexanizmlər işləyir və tariflər, slotlar, gömrük prosedurları, ortaq investisiyalarla bağlı qərarlar qəbul olunur.
2024-cü ilin oktyabrında Qəbələdə keçirilən sammitdən sonra TDT strateji baxımdan daha da güclənib. Bakı və Astana üçün TDT çoxdan mədəni diplomatiya çərçivəsindən çıxıb: faktiki olaraq bu, infrastruktur, energetika və rəqəmsal gündəlik üzrə qərarların qəbul olunduğu platformadır. Göz önündə türk institusionallığı formalaşır: siyasi razılaşmalar limanlar, dəmir yolları, enerji mübadiləsi və data trafiki üçün işlək qaydalara çevrilir. 2025-ci ildə iki ölkə liderlərinin bəyanatları nəqliyyat dəhlizinin genişləndirilməsini yaşıl enerji və rəqəmsallaşma keçidi ilə birbaşa əlaqələndirdi.
İnfrastrukturun artımına ticarət demək olar ki, sürətli reaksiya verir. 2024-cü ildə Azərbaycanla Qazaxıstan arasında ticarət dövriyyəsi 470 milyon dollar olub. 2025-ci ildə isə artım xüsusilə hiss olunur: ilk altı ayda təxminən 501 milyon dollar qeydə alınıb ki, bu da 2024-cü ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 4,2 dəfə çoxdur, avqustun sonuna isə göstərici 547 milyon dollara çatıb. Bu, təsadüfi sıçrayış deyil, Transxəzər marşrutu üzrə yük axınının artmasının, tariflərin unifikasiyasının və cədvəllərin daha yaxşı koordinasiyasının birbaşa nəticəsidir. Ticarət səbəti tədricən xammaldan yüksək əlavə dəyərli məhsullara və xidmətlərə - logistika, İKT, mühəndislik, dəniz və liman əməliyyatlarının xidmətlərinə doğru dəyişir.
Kapital da konteynerlərin ardınca hərəkət edir. Azərbaycanda Qazaxıstan kapitalı ilə təxminən 250 kommersiya strukturu fəaliyyət göstərir. Azərbaycanın Qazaxıstan iqtisadiyyatına yatırımları 225 milyon dollar civarındadır, Qazaxıstandan Azərbaycana yönələn sərmayələr isə 136 milyon dollara yaxınlaşır. Bənzər sahə ixtisaslaşmasına malik iqtisadiyyatlar üçün bu göstərici dublikasiyadan çox diversifikasiya deməkdir. Portfellərdə özəl layihələrin payı artır: logistika terminalları, rəqəmsal platformalar, enerji aktivlərinin idarə olunması, təhsil və kibertəhlükəsizlik sahələri ön plana çıxır.
2022-ci ildə Aktaudakı görüşdə imzalanmış 2022–2027-ci illəri əhatə edən Yol Xəritəsi artıq 2024-cü ildə ölçülə bilən nəticə verdi: Qazaxıstan və Azərbaycan Xəzər limanları vasitəsilə ümumi yük axını 3,5 milyon ton səviyyəsini keçdi ki, bu da əvvəlki ildən təxminən 20 faiz çoxdur. Dəmir yolu xətti üzrə artım əsasən konteyner seqmentində və blok qatarlarında müşahidə olunur: Çin - Mərkəzi Asiya - Qafqaz - Avropa marşrutu ilə daşımaların bir hissəsi artıq üç həftədən az müddətə “qapıdan qapıya” çatdırılır. İllik 15 milyon ton ötürücülük gücünə malik Ələt qovşağı hələ də yüklənmə ehtiyatı saxlayır, bu isə yaxın iki ildə cədvəllərin optimallaşdırılması, tariflərin vahidləşdirilməsi və rəqəmsal prosedurlar hesabına genişlənmənin “beton və metal”a dərhal iri sərmayələr qoymadan mümkün olacağı anlamına gəlir.
Energetika sahəsi “köhnə” molekulların “yeni” arxitektura üçün körpüyə çevrildiyini nümayiş etdirir. Qazaxıstan 2023-cü ildən etibarən nefti sabit şəkildə Xəzər dənizi vasitəsilə Azərbaycana göndərir və sonradan BTC sistemi ilə inteqrasiya olunur. KMG və SOCAR arasındakı əsas müqavilə ildə 1,5 milyon ton göndərişi, mərhələli artımı və tariflərin tənzimlənməsini nəzərdə tutur. 2025-ci ildə BTC ilə 2,2 milyon tona çıxmaq, orta müddətdə isə Baku–Supsa marşrutu da daxil olmaqla 5–7 milyon tona qədər artırmaq müzakirə olunur. Qazaxıstan üçün bu, ixrac logistikasının diversifikasiyası və şimal marşrutlarındakı risklərdən sığortadır, Azərbaycan üçün isə infrastrukturun yüklənməsi və Aralıq dənizinin təminatında Xəzər seqmentinin rolunun möhkəmlənməsidir.
Paralel olaraq yaşıl enerji konturu formalaşır. 2025-ci ilin yayında Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan “Yaşıl Enerji Dəhlizi” layihəsi üçün birgə hüquqi çərçivə təsis etdi. Əslində bu, gələcəyin fövqəlmilli marşrutudur: Mərkəzi Asiyada külək və günəş stansiyalarında istehsal olunan enerji Qazaxıstan və Azərbaycanın şəbəkələri vasitəsilə ötürüləcək və Avropa bazarına yönələn Qara dəniz kabeli ilə birləşdiriləcək. Siyasi səviyyədə prinsiplər razılaşdırılıb, texniki səviyyədə ötürmə xətləri və enerji axınlarının rejimləri üzrə texniki-iqtisadi əsaslandırmalar başlayıb. Məqsəd aydındır: regionun ixrac səbətində karbon izini azaltmaq və Avropaya vahid türk logistik ekosistemindən sabit “yaşıl” meqavattlar təklif etmək.
Rəqəmsal komponent çoxdan fon deyil. 2025-ci ilin martında AzerTelecom və Kazakhtelecom Xəzərin dibi ilə keçəcək transxəzər optik-fiber rabitə xəttinin tikintisi barədə saziş imzaladılar. Digital Silk Way təşəbbüsünə daxil olan bu layihə bir neçə vəzifəni həll edir: birincisi, Şərq–Qərb istiqamətində birbaşa trafik kanalı yaradaraq üçüncü ölkələrdən asılılığı azaldır; ikincisi, Orta Dəhlizə “ikinci nəfəs” verir - rəqəmsal yükləmə sənədləri, gömrük məlumatlarının əvvəlcədən doldurulması, slotların və tariflərin vahid pəncərədən idarəsi yalnız yüksək ötürücülük qabiliyyətli rabitə kanalları ilə mümkündür; üçüncüsü, regional kiberdavamlılığı gücləndirir və Xəzər hövzəsində data mərkəzlərinin və bulud xidmətlərinin yaranmasını stimullaşdırır.
2025-ci ildə Azərbaycan və Qazaxıstan kapital bazarlarının tənzimləyiciləri investorların bir-birinin birja alətlərinə qarşılıqlı çıxış mexanizmini elan etdilər. Bu, iri infrastruktur layihələrinin maliyyələşdirilməsi üçün kritik əhəmiyyət daşıyır: dəhliz, limanlar, enerji xətləri və rəqəmsal platformalar üzrə suveren və yarı-suveren buraxılışlar iki yurisdiksiyada paralel yerləşdirilə bilər, bu da investor hovuzunu genişləndirir və risk primiyasını azaldır.
Humanitar və mədəni ölçü iqtisadi dinamikanın gerisində qalmır. Qazaxıstanın azad edilmiş ərazilərin bərpasına verdiyi töhfə - Füzulidə Qırmanğazı adına Uşaq Yaradıcılıq Mərkəzinin tikintisi - bunun rəmzi ifadəsinə çevrildi. Bu, təkcə həmrəylik jesti deyil, iki ölkə tərəfdaşlığının energetika və ticarət çərçivəsini aşdığının sübutudur. Sosial layihələr ümumi gündəliyin bir hissəsinə çevrildikdə, əməkdaşlığın dayanıqlığı artır, çünki bu, təkcə meqavatlar, tonlar və terabitlərlə deyil, insan kapitalı və etimadla işləyir.
Son illərin dərsi aydındır: üstünlüyü ən uzun magistrala və ya ən böyük limana malik olan deyil, bütün sistem - tənzimləyicidən ekspeditora qədər - vaxtı idarə edən qazanır. Azərbaycan və Qazaxıstan məhz bu istiqamətdə irəliləyir. Onların “Xəzər yükü” artıq sadəcə bir metafora deyil, praktikaya çevrilib: sinxronlaşdırılmış qrafiklərdə, şəffaf tariflərdə, təkcə metala deyil, keçidlərdə günləri, akvatoriyalarda saatları qənaət edən alqoritmlərə qoyulan investisiyalarda öz əksini tapır.
20–21 oktyabr səfəri sahədə, limanlarda və magistrallarda artıq baş vermiş bir sıra dəyişiklikləri rəsmiləşdirə bilər. “Strateji tərəfdaşlıq” kimi adiləşmiş ifadə Bakı və Astana nümunəsində boş səslənmir, konkret göstəricilərlə dolur. Və bu gündəlikdə epitetlərdən çox rəqəmlər artdıqca, türk məkanının müşahidəçi deyil, marşrutların, bazarların və qaydaların memarı kimi çıxış etdiyi yeni Avrasiya reallığı da bir o qədər dayanıqlı olacaq. Qısa desək, Azərbaycan və Qazaxıstan artıq sübut ediblər: vaxt valyutaya çevriləndə, hər dəqiqəni saymağı bacaran qalib gəlir.
Orta müddətli perspektivdə Azərbaycan–Qazaxıstan tərəfdaşlığının 2030-cu ilə qədərki inkişaf trayektoriyası üç əsas istiqamət üzrə müəyyən olunacaq: Orta Dəhlizin tranzit funksiyasının genişləndirilməsi, birgə enerji arxitekturasının yaradılması və təhlükəsizliklə artımı təmin edən rəqəmsal kəmərin qurulması. Hər üç istiqamət artıq abstrakt layihə deyil, konkret göstəriciləri, razılaşmaları və yol xəritələri olan sahələrdir.
1. Orta Dəhlizin magistral sistemə çevrilməsi. Orta (Transxəzər) Dəhlizi artıq “alternativ” statusundan çıxaraq öz inkişaf məntiqini qazanır. 2025-ci ildə onun əhəmiyyəti Qara dəniz və Şimal marşrutlarındakı fasilələr və Asiya–Avropa yük axınlarının sanksiyalar səbəbindən istiqamət dəyişməsi fonunda xeyli artdı. Qazaxıstan və Azərbaycan bu marşrutun sadəcə iştirakçıları deyil, onun etibarlılığı, ötürücülük qabiliyyəti və dəyərindən asılı olan operatorlarına çevrilirlər. Paralel olaraq Avropa və Çinin də marağı artır: Aİ dəhlizi TEN-T strateji nəqliyyat planına daxil edib, Çin isə onu yeni nəsil “Bir kəmər - bir yol” təşəbbüsünün əsas qolu kimi müəyyənləşdirib.
Bakı və Astananın məqsədi 2030-cu ilə qədər illik 10–15 milyon ton tranzit həcminə çatmaq və tranzit vaxtını indiki 18–20 gündən 10–12 günə endirməkdir. Buna nail olmaq üçün təkcə limanların və donanmanın modernləşdirilməsi kifayət etmir - tarif və normativ bazanın dərin unifikasiyası da zəruridir. Artıq bu istiqamətdə işlər gedir: daşımaların koordinasiyası və slotların bronlaşdırılması üçün vahid rəqəmsal platformanın yaradılması, konteyner daşımaları üzrə yeni standartların razılaşdırılması və yüklərin “bir sənəd” prinsipi ilə mənzil başına qədər hərəkət etməsi üzərində danışıqlar aparılır.
2. Enerji əməkdaşlığı: neftdən hidrogenə. Əməkdaşlığın praktiki mərhələsini başladan neft ticarəti artıq daha geniş mənzərənin bir hissəsidir. Qazaxıstan Azərbaycanın vasitəsilə təkcə xam neft deyil, neft məhsulları ixracını da artırmağı və Azərbaycanın ərazisindəki NEZ və neft-kimya kompleksləri üçün xammal tədarükünü genişləndirməyi planlaşdırır. Eyni zamanda, Xəzər sahilində yeni boru kəməri və terminal güclərinin tikintisi üzrə layihələr müzakirə olunur ki, bu da xarici siyasi vəziyyətin gərginləşməsi halında marşrutların çevikliyini təmin edəcək.
Əsas prioritet isə yaşıl enerjidir. Qazaxıstan külək və günəş stansiyalarını sürətlə inkişaf etdirir, Azərbaycan isə Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda regionun ən böyük bərpa olunan enerji layihələrini həyata keçirir. Bu sahədə Bakı və Astana bir-birini rəqib deyil, tərəfdaş kimi görür: onların infrastrukturları və enerji sistemləri bir-birini tamamlayır. “Yaşıl Enerji Dəhlizi” birgə layihəsi türk dünyasının ən mühüm transmilli təşəbbüslərindən birinə çevrilə və Avrasiyanın enerji balansını dəyişə bilər. Layihənin əsas məqsədi - Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqazdan bərpa olunan enerjinin Azərbaycan vasitəsilə Avropaya ixracını təmin edərək enerji bazarında yeni bir niş yaratmaqdır.
Daha perspektivli istiqamət isə hidrogen ixracıdır. Qazaxıstan 2030-cu ilə qədər ildə 2 milyon tona qədər “yaşıl” hidrogen istehsal etməyi planlaşdırır, Azərbaycan isə öz nəqliyyat infrastrukturundan Avropaya tranzit üçün istifadə imkanlarını nəzərdən keçirir. Bu sahədə ortaq layihələr regionu formalaşmaqda olan qlobal hidrogen bazarına daxil edə və burada mühüm pay sahibi edə bilər.
3. Rəqəmsal inteqrasiya və strateji müstəqillik. Rəqəmsal inteqrasiya artıq nəqliyyat və energetika layihələrinə əlavə deyil, onların zəruri şərtidir. 2025-ci ildə tikintisinə başlanmış Xəzərin dibi ilə keçən optik-fiber xətti “rəqəmsal İpək yolu”nun əsasını qoyacaq və hər iki ölkənin infrastrukturunu vahid informasiya şəbəkəsində birləşdirəcək. Bu, yalnız rabitə keyfiyyətini və kibersistemlərin dayanıqlığını artırmaqla kifayətlənməyəcək, həm də logistika, maliyyə və dövlət xidmətləri sahəsində yeni xidmətlərin tətbiqinə şərait yaradacaq.
Qazaxıstan və Azərbaycan süni intellekt, bulud texnologiyaları və böyük məlumat sahəsində əməkdaşlığı fəal inkişaf etdirirlər. Universitetlər və tədqiqat mərkəzləri İİ və kibertəhlükəsizlik üzrə mütəxəssislərin hazırlanması üçün ortaq proqramlar həyata keçirir. Türk dövlətlərinin vahid rəqəmsal məkanının yaradılması TDT səviyyəsində prioritet məsələlərdən birinə çevrilib və Azərbaycanla Qazaxıstan onun əsas memarları kimi çıxış edirlər.
Bu inteqrasiyanın geosiyasi ölçüsü də var. Qlobal məlumat təchizat zəncirləri neft və qaz qədər strateji əhəmiyyət qazandıqca, xarici nəzarətdən asılı olmayan rəqəmsal infrastrukturun yaradılması regiona yeni səviyyədə strateji muxtariyyət verir. Bu, həm Azərbaycanın, həm də Qazaxıstanın danışıqlardakı mövqelərini gücləndirir, onları xarici təzyiqlərə qarşı daha az həssas edir və Avrasiyanın sürətlə böyüyən rəqəmsal bazarına çıxış açır.
Strateji tərəfdaşlığın xüsusi elementi ekoloji gündəlikdir. Son illərdə müşahidə olunan Xəzər dənizinin səviyyəsinin enməsi bütün sahilyanı ölkələr üçün ciddi çağırışa çevrilib. Suyun səviyyəsinin azalması təkcə biomüxtəlifliyə təhdid yaratmır, həm də liman və enerji infrastrukturu üçün risklər formalaşdırır. Azərbaycan və Qazaxıstan bu istiqamətdə fəal koordinasiya aparır: dənizin vəziyyətinə nəzarət üçün birgə elmi proqramlar yaradılır, infrastrukturun adaptasiyası üzrə tədbirlər hazırlanır və ekoloji layihələr üçün beynəlxalq maliyyə cəlb etmək imkanları müzakirə olunur.
Xəzərin artıq sadəcə bir su hövzəsi deyil, strateji resursa çevrildiyinə dair ortaq anlayış kollektiv məsuliyyət və uzunmüddətli planlaşdırma üzərində qurulan yeni əməkdaşlıq fəlsəfəsini formalaşdırır.
Şərikliyinin vacib ölçülərindən biri də siyasidir. Azərbaycan və Qazaxıstan xarici siyasət kurslarının yüksək sinxronluğunu nümayiş etdiriblər. Hər iki ölkə həm Qərblə, həm də Şərqlə əlaqələri inkişaf etdirən çoxvektorlu siyasət qurur, qlobal münaqişələrə cəlb olunmaqdan yayınır və strateji muxtariyyəti qoruyur. Beynəlxalq təşkilatlarda onların qarşılıqlı fəaliyyəti ardıcıllıq və dəstək ilə seçilir: Bakı və Astana BMT, TDT, Türk dilli dövlətlərin əməkdaşlıq platformaları və digər meydançalarda mövqelərini koordinasiya edərək regional və qlobal gündəliyin əsas məsələləri üzrə razılaşdırılmış mövqedən çıxış edirlər.
Bu tərəfdaşlıq ikitərəfli formatı aşır və bütün Avrasiyanın arxitekturasına təsir göstərməyə başlayır. Köhnə logistika və enerji sistemləri böhran yaşadığı şəraitdə Azərbaycan–Qazaxıstan tandemi yeni avrasiya konfiqurasiyasının dayaq elementlərindən birinə çevrilir. Orta Dəhliz, enerji marşrutları, rəqəmsal infrastruktur və iki ölkənin səyləri ilə irəliləyən yaşıl transformasiya Şərq–Qərb oxunun yeni əsasına çevrilə bilər - daha dayanıqlı, daha proqnozlaşdırıla bilən və siyasi turbulensiyalardan daha az asılı.
Prezident İlham Əliyevin Qazaxıstana dövlət səfəri təkcə siyasi dostluğun simvolu deyil, bu strateji reallığı dərinləşdirməyə yönəlmiş praktik addımdır. Sazişlərin imzalanması, yeni yol xəritələri, birgə layihələrin işə salınması - bütün bunlar yalnız ikitərəfli gündəliyi genişləndirməyəcək, həm də hər iki dövləti türk və avrasiya məkanlarında güc mərkəzləri kimi daha da möhkəmləndirəcək. Onların ittifaqı göstərir ki, tarixi qardaşlıq və ortaq dəyərlərə söykənmək praqmatizm və dəqiq hesabla rahatca birləşə bilər; siyasət, iqtisadiyyat və mədəniyyət isə uyğun addımlayaraq regionun yeni strateji dərinliyini yarada bilər.
2035-ci ilə qədər vektor böyük ölçüdə iki ölkənin əməkdaşlığı nə qədər tez və nə qədər dərin institusionallaşdıracağına, onu ayrı-ayrı layihələrdən kənara çıxarıb sistemə çevirəcəyinə bağlı olacaq. Artıq bu gün üç əsas ssenari görünür: bazis (inersion), sürətləndirilmiş (inteqrasiya) və strateji (süperinteqrasiya və liderlik).
Bazis ssenari 2030-a qədər ticarət dövriyyəsinin tədricən 2–2,5 milyard dollara, 2035-ə qədər 3–3,5 milyard dollara yüksəlməsini nəzərdə tutur. Bu halda Orta Dəhliz üzrə tranzit 10–12 milyon tona çatır, çatdırılma müddəti isə təxminən üçdə bir azalır. Enerji əməkdaşlığı Qazaxıstan neftinin tranzit həcmlərinin mərhələli artımı və hidrogenin ilk tədarükləri hesabına genişlənir. Rəqəmsal infrastruktur hər iki ölkənin liman və logistika mərkəzlərini birləşdirərək müstəqil məlumat ötürmə kanalını təmin edir. Lakin institusional koordinasiyanın məhdudluğu və tarif–investisiya siyasətində kifayət qədər sinxronlaşmanın olmaması potensialın tam reallaşmasına mane olur.
Sürətləndirilmiş ssenari tərəflər ikitərəfli sazişlərdən ortaq institutların qurulmasına - Enerji Koordinasiyası Şurasına, birgə investisiya fonduna və rəqəmsal konsorsiuma - keçdikdə mümkündür. Bu halda 2035-ə qədər ticarət dövriyyəsi 4–5 milyard dolları ötə, Orta Dəhliz isə 15 milyon ton ötürücülük gücünə çata bilər. Azərbaycan Qazaxıstanın hidrogeninin və bərpa olunan elektrik enerjisinin Avropaya ixracında əsas marşruta çevrilər, Qazaxıstan isə logistika və maliyyə üçün Azərbaycan rəqəmsal platformalarına çıxış əldə edər. Xəzər əməkdaşlığı ekosistem mərhələsinə keçir - birgə tədqiqat mərkəzləri, texnoloji klasterlər və sənaye zonaları yaranır.
Strateji ssenari, ən iddialısı, Bakı–Astana oxunun TDT çərçivəsində inteqrasiya blokunun nüvəsinə çevrilməsini nəzərdə tutur. 2035-ə qədər bu bazada razılaşdırılmış tarif siyasəti, vahid tənzimləmə standartları və qismən inteqrasiya olunmuş enerji və rəqəmsal sistemlərlə ümumi iqtisadi məkan formalaşa bilər. Bu halda tranzit həcmi ildə 20 milyon tonu keçər, ticarət dövriyyəsi isə 7–8 milyard dollara yüksələr. Orta Dəhliz təkcə Rusiya və İran marşrutlarına deyil, ənənəvi dəniz yollarına da alternativ olan avrasiya strateji infrastrukturunun tərkib hissəsinə çevrilər. Bu ssenaridə Qazaxıstan və Azərbaycan avrasiyanın əlaqəliliyinin əsas memarları səviyyəsinə yüksələr, TDT isə Avropa və Asiyadakı regional birliklərlə müqayisə edilən iqtisadi-siyasi bloka transformasiya olunar.
Hər bir ssenarinin gerçəkləşməsi çoxsaylı amillərdən asılı olacaq: qlobal geosiyasi mühitdən, dünya iqtisadiyyatının dinamikasından, enerji resurslarına tələbdən, texnoloji dəyişikliklərdən. Amma bir amil həlledici qalır: Azərbaycanın və Qazaxıstanın təkcə ikitərəfli münasibətləri inkişaf etdirmək deyil, onların əsasında yeni strateji reallıq qurmaq iradəsi. Bu iradə bu gün həm konkret layihələr və razılaşmalar, həm də siyasi kursların uyğunluğu ilə nümayiş etdirilir.
Elə buna görə də Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Qazaxıstana qarşıdakı səfərini adi diplomatik epizod kimi dəyərləndirmək olmaz. Bu, sürətli artım fazasından dərin inteqrasiya mərhələsinə keçidi işarələyə biləcək önəmli mərhələdir. Bakı və Astananın ittifaqı artıq regionun sabitlik amilinə çevrilib, lakin əhəmiyyəti bir neçə dəfə arta bilər - əgər bu ittifaq gələcəkyönlü, açıq və dayanıqlı yeni avrasiya sisteminin arxitektura karkasına çevrilərsə.
Azərbaycan və Qazaxıstan sübut ediblər ki, strateji tərəfdaşlıq mütləq xarici çağırışlara reaksiya olmaq məcburiyyətində deyil. Bu, ortaq dəyərlərə, uyğun gələn maraqlara və öz gücünə inama söykənən şüurlu seçim də ola bilər. XXI əsrin əvvəlində verilən bu seçim artıq onun üçüncü onilliyinin ortasında bəhrə verir - miqyası isə hələ yeni-yeni tam anlaşılacaq.
